در این نشست، سخنرانان دیدگاههای خود را در مورد رابطه بین مشکلات اقتصادی کشور و تحریم های اعمال شده از سوی غرب مطرح کردند.

نبود راهبرد مشخص و جامع در مدیریت اقتصادی کشور، ضرورت توجه به ریش های اصلی بیماری‌های اقتصادی کشور و لزوم برنامه‌ریزی برای دوران بعد از تحریم باهدف جلوگیری از آثار زیان‌بار افزایش یکباره منابع مالی، از مهمترین محورهای مباحث مطرح شده دراین نشست بود.

راغفر: با فقدان راهبرد اساسی در توسعه اقتصادی ایران مواجهیم

در این نشست، حسین راغفر اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا(س)، با اشاره به اینکه اقتصاد ایران مشکلات متعددی دارد، گفت: با ذکر یک عامل نمی‌توان راه حل اقتصاد ایران را به یک یا دو پدیده محدود کرد.

وی افزود: اقتصاد ایران سال های سال است که فاقد برنامه ریزی بوده و ما هیچ گاه مبتنی بر یک استراتژی توسعه حرکت نکرده ایم. الگوی مطلوبی که برای اقتصاد کشور ترسیم می شود هیچگاه مکتوب نبوده و نمی دانم که صنعت یا کشاورزی کدامشان می توانند راهبرد اقتصادی ایران باشند.

راغفر با بیان اینکه ما باید صنایعی را به عنوان صنایع پیش برنده مشخص کنیم، ادامه داد: در چین تنها بر پنج صنعت تاکید می شد و این در شرایطی است که این کشور بسیار پهناور بوده و امکانات زیادی در اختیار دارد، اما کشور چین منابع موجود خود را بر روی این صنعت ها متمرکز کرد و برای دستیابی به اهداف خود هدف‌گذاری انجام داد.

عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) تصریح کرد: در کشور ما ۱۲۰۰ شرکت فرش ماشینی وجود دارد که ۴۰۰ تا از این شرکت ها فعال هستند و هر کدام از این ماشین هایی که در این شرکت ها وجود دارد، یک ‌میلیون یورو هزینه در بر خواهد گرفت و این ماشین ها عمدتا از اتریش وارد می شود.

وی با بیان اینکه ۳۶۰ شرکت موتورسیکلت در ایران وجود دارد، خاطرنشان کرد: ۱۶۰ عدد از این شرکت ها در حال حاضر فعال هستند و عمدتا شرکت های تولیدی موتورسیکلت واردکننده قطعات هستند و از طرفی دیگر، شرکت های تولید رب گوجه فرنگی بیشتر از ظرفیت تولید گوجه فرنگی کشور است.

راغفر با اشاره به اینکه در دوره های گذشته تعداد زیادی واحد پتروشیمی در کشور ساخته شده است و اغلب این واحدها در مناطقی خشک و فاقد آب تاسیس شده اند، گفت: در شرایطی این اتفاق افتاده است که ظرفیت تولیدی این واحدها به مراتب هزینه‌برتر از فروش نفت خام است.

عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) اضافه کرد: مشخص نیست که فولادی که در ایران تولید می شود به منظور استفاده در چه صنعتی می باشد و عمدتا فولاد تولید شده برای ساخت مسکن استفاده می شود که هیچ تولیدی را ایجاد نخواهد کرد.

وی با بیان اینکه کشور کره جنوبی زمانی که شروع به صنعتی شدن کرد، فولاد خود را برای خودروسازی و تولید ماشین به کار برد، تصریح کرد: در کشور ما میلگرد تولید می شود و برای ساختمان سازی مورد استفاده قرار می گیرد که هیچ زایشی ندارد.

منافع گروه‌های خاص به «خام‌فروشی نفت» دامن می‌زند

راغفر با اشاره به اینکه ما هنوز در صنعت خام‌فروشی می کنیم، اظهار کرد: منافع سیاسی گروه های خاصی عمدتا به بحث خام فروشی دامن زده است و باید مشخص کنیم که چه صنایعی باید صنایع پیش‌برنده باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) با بیان اینکه ما چشم انداز روشنی در توسعه صنایع کشور نداریم، عنوان کرد: نخستین نکته ای که مغفول مانده است، فقدان یک استراتژی توسعه است و اینکه چه صنایعی باید پیش‌برنده صنعت باشد.

وی افزود: نقش صنایع الکترونیک، فناوری اطلاعات، ماشین سازی، فولاد و ریخته گری بسیار مهم است و ماشین سازی، آبشار توسعه صنعتی محسوب می شود.

راغفر در پایان خاطرنشان کرد: ما باید برنامه ای را فراهم کنیم که بر اساس آن و با یک استراتژی صنعتی مشخص منابع موجود در کشور را در صنایع خاصی به کار بریم و باقی صنایع را به حال خود رها کنیم.

توکلی: ارتباط دادن تمام مشکلات به تحریم‌ها، خطای استراتژیک است

در ادامه این نشست علمی، احمد توکلی نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس، با اشاره به اینکه لغو تحریم همه مشکلات کشور را حل نمی‌کند، گفت: گویا برخی از سیاستمداران تصور می‌کنند که با حل مسائل سیاست خارجی، همه مشکلات کشور حل می‌شود.

وی افزود: برخی از عوامل در اقتصاد نفتی نهفته است و باید ریشه آن را برای حل این مشکل در داخل کشور جستجو کرد و ارتباطی به خارج ندارد.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه فرض را بر این می‌گیریم که تحریم‌ها کاملاً رفع شده است، گفت: تا زمانی که مردم از دادن مالیات فرار کنند، طرح‌های عمرانی با فشارهای سیاسی آغاز شده و ناتمام بماند و با کارهای غیرعلمی این طرح‌ها مکان‌یابی شود و دولت در تدوین حقوق شهروندی ضعیف عمل کند، مشکلی حل نخواهد شد.

توکلی ادامه داد: کشمکش‌های سیاسی تا زمانی که ادامه داشته باشد و فرهنگ مصرفی غربی و رفاه‌طلبی سیاستمداران باقی باشد و همچنین فرهنگ اشرافی‌گیری نیز از بین نرفته باشد، مشکلات بر پایه خود استوار است.

رئیس سابق مرکز پژوهش های مجلس با بیان اینکه با رفع تحریم، مشکلات کشور حل نخواهد شد، گفت: یکی از مسائل دیگر، بحث کیفیت سرمایه اجتماعی است که مولفه‌هایی مثل تقوا، خیرخواهی، عقلانیت در سیاستگذاری، سلامت کارگزاران از فساد سیاسی، بی‌طرفی حکومت نسبت به شهروندان، آزادی سیاسی و آیین دادرسی عادلانه، تعهد وطن‌دوستی و اتحاد ملی، اعتماد در حاکمیت، ثبات سیاسی، احترام به حقوق مالکیت، سهم مردم در مالکیت و مدیریت، عدالت توزیعی دارایی و درآمد انجام نشود، کیفیت سرمایه اجتماعی تحقق پیدا نخواهد کرد.

وی با بیان اینکه حضرت علی(ع) می‌فرماید: «اگر کسی خود را در مرتبه رهبری قرار می‌دهد باید پیش از تأدیب مردم، به تأدیب خود قیام کند و پیش از آنکه دیگران را به گفتار ادب نماید، باید آنان را به کردارش ادب نماید»، تصریح کرد: سرمایه اجتماعی در سیاست‌پذیری مردم تاثیر می‌گذارد و اگر حکومتی‌ها آنطور که حضرت علی (ع) گفته است، عمل کنند مردم هم حرفشان را گوش خواهند داد.

توکلی با بیان اینکه نقش دولت در تولید بسیار اهمیت دارد، گفت: تحقیقی در ۷۳ کشور انجام شده است که بر اساس آن اعتبار دولت با مولفه‌های زیر حاصل می‌شود: ۱- پیش‌بینی‌پذیری تقنینی و سیاستگذاری ۲- فساد ۳- امنیت شخصی و حقوقی مالکیت ۴- پیش‌بینی‌پذیری رفتار قضایی ۵- برداشت مردم از ثبات سیاسی.

وی با بیان اینکه هر چه اعتبار دولت بیشتر باشد، رشد و سرمایه‌گذاری بیشتر خواهد بود، خاطر نشان کرد: یک مقایسه‌ای را باید انجام دهیم و آن اینکه در لایحه بودجه سال ۹۲ که ۲۲۱ حکم داشت؛ ۱۷ حکم مربوط به بودجه بود و حکم‌های دیگر این لایحه اغلب یا قوانین دیگر را لغو کرده و یا تغییر داده است. از سوی دیگر کمیسیون مجلس نیز این حکم‌ها را به ۳۱۷ حکم افزایش داد و در سال اول دور نهم کمیسیون بودجه، ۳۸ مصوبه تصویب شد که ۳۳ مصوبه اصلاح قوانین قبلی بود و ۱۶ تای آن مربوط به اصلاح قانون بودجه می‌شد.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه آیا با این شرایطی که از آن یاد کردیم، ثبات در کشور به وجود خواهد آمد؟ ادامه داد: با تحریم‌ها این مسائل حل نمی‌شود و این مباحث سم مهلکی است که در کشور وجود دارد و ربطی به تحریم نیز ندارد.

توکلی با بیان اینکه هر چه تنازع شدیدتر باشد و نهادهای تفاهم‌ساز، ضعیف‌تر عمل کنند، منابع باقی‌مانده کمتر خواهد شد، گفت: کشمکش حتی گروه پیروز را هم از منابع کمتری محروم می‌کند.

وی افزود: رفع تحریم حتی ممکن است مشکلات کشور را نیز افزایش دهد و باید به اقتصاد مقاومتی توجه شود و با وارد شدن پول‌های بلوکه شده به کشور، ممکن است بیماری هلندی ایجاد شده و اقتصاد کشور را فلج نماید.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در پایان خاطر نشان کرد: تحریم باید رفع شود اما بستن تمامی مسائل به تحریم، خطای استراتژیکی است و ما باید خودمان را از این خطا واکسینه کنیم.

منطقی: توجه به سه راهبرد اساسی در دوران تحریم ضروری است

در ادامه، منوچهر منطقی رئیس سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع گفت: در شرایط تحریم بنگاه‌ها باید به نکاتی همچون تامین مالی، شبکه سازی و رونق شبکه های داخلی و خارجی توجه داشته باشند؛ مثل همان کاری که کشورهای چین و کره شمالی در شرایط تحریم انجام دادند.

رئیس سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع افزود: کره شمالی که تحریم‌های بسیار سنگین تری از ایران را نیز تجربه می کند، سه راهبرد فناوری دفاعی و هسته ای، توسعه فناوری کشاورزی و صنایع فلزی پایه را در دستور کار قرار داده است که به نظر می رسد می تواند برای ایران نیز مفید باشد.

وی تصریح کرد: وقتی که یک تحریم بر علیه کشوری صورت می گیرد، بدترین حالت این است که از به کارگیری برخی فناوری‌ها غافل شد، این در شرایطی است که کره شمالی بر روی پدافند و آفند کار بسیار زیادی انجام داده و از دولت‌های چین و روسیه نیز در این زمینه بهره گرفته است. همان طور که چین و روسیه برای ایران هم مهم هستند، بنابراین در شرایط تحریم، توجه به دولت‌هایی که با ایران رابطه استراتژیک دارند، بسیار مهم است.

منطقی در ادامه به بررسی شرایط تحریمی چین پرداخت و گفت: راهبرد چین در شرایطی که به لحاظ دسترسی به فناوری‌ها از سوی آمریکا تحریم شده بود، تمرکز بر روی تحقیق و توسعه بود؛ به این معنا که در شرایط تحریم ۷ میلیارد دلار در فناوری‌های پیشرفته خود هزینه کرده و هیچ گاه تحقیق و توسعه را متوقف نکرد.

به گفته وی، چین توانست از بازار خود به خوبی استفاده کند و با کشورهایی وارد معامله شود که در قبال در اختیار گرفتن بخشی از بازار یک میلیارد دلاری اش، فناوری های نوین روز دنیا را به این کشور وارد نمایند.

رئیس سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع خاطرنشان کرد: ظرفیت بازار خودروی ایران ۱.۶ میلیون دستگاه است که چنانچه این ظرفیت به ۴ بخش تقسیم شده و هر بخش در اختیار یکی از کمپانی های مقتدر دنیا در عرصه خودرو قرار گیرد، آنگاه اوضاع حتما نسبت به شرایط فعلی در شراکت با خودروسازان خارجی متفاوت خواهد بود و آنها حاضر می شوند وضعیت بهتری را در شراکت با ایران در نظر بگیرند.

منطقی ادامه داد: تمرکز بر فناوری‌های نانو، آی تی، بیوتکنولوژی و یا ترکیبی از آنها به طور قطع می تواند برای ایران یک گام جهشی بلند باشد، همان طور که از سال ۲۰۲۰ عمده تحولات فناوری دنیا بر روی ترکیبات مذکور در بخش فناوری متمرکز خواهد بود.

وی اظهار داشت: یکی دیگر از راهبردهای چین در شرایط تحریم، خرید بنگاه‌های خارجی با فناوری پیشرفته بود که در آستانه ورشکستگی قرار گرفته بودند که این امر بخشی از نیاز این کشور به تکنولوژی را مرتفع کرد.

منطقی ادامه داد: در ایران نیز برخی بنگاه‌ها در شرایط تحریم توانستند با در اختیار قرار دادن بخشی از بازار خود به شرکت‌های مطرح دنیا، بخشی از تکنولوژی را در اختیار بگیرند.

وی در ادامه به بررسی عملکرد سازمان انرژی اتمی در شرایط تحریم پرداخت و خاطرنشان کرد: سازمان انرژی اتمی علی‌رغم ساختار دولتی خود، دسترسی به فناوری طراحی، تولید و ساخت تجهیزات هسته ای را به دست آورد که این امر مرهون نوآوری در ساختار این سازمان است که توانست یک ساختار چالاک را ایجاد کرده و البته مدیران از ریسک پذیری بالایی برخوردار بودند.

رئیس سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع در ادامه به بررسی وضعیت ساخت پهپادها در کشور پرداخت و گفت: نمونه های خارجی پهپاد به روش مهندسی معکوس از سوی ایرانی‌ها ساخته شده و این در شرایطی است که علی رغم محدودیت‌هایی که در این زمینه وجود دارد اما به هر حال ایران توانسته به این فناوری دست پیدا کند.

منطقی افزود: ایجاد مراکز طراحی مشابه کشورهای پیشرفته از جمله الزامات شرایط فعلی ساخت پهپاد در کشور است که باید خود را به فناوری روز دنیا مجهز کرد.

وی گفت: شرایط ویژه قانونی و ریسک پذیری برای بنگاه‌ها باید از طرف دولت ایجاد شود، ضمن اینکه در ایران به علت عدم انسجام دستگاه‌ها، این امر به صورت کامل محقق نشده است.

منطقی خواستار به کارگیری وسیع دانشگاه‌ها در عرصه های مختلف اقتصادی و علمی شد و خاطرنشان کرد: تغییر پارادایم دسترسی به فناوری، وجود مدیرانی که به توسعه فناوری درون زا تسلط داشته باشند و نیز تقبل ریسک پذیری از سوی بنگاه‌ها در دوره تحریم و پساتحریم بسیار می تواند یاری رسان بهبود وضعیت باشد، ضمن اینکه همه جریان‌های سیاسی باید بر روی منافع ملی تفاهم کنند.

پیغامی: به تیم مذاکره‌کننده اعتماد داریم، اما نگران نحیف بودن کارشناسان اقتصادی در مذاکرات هستیم

در ادامه این نشست، عادل پیغامی اقتصاددان و معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع) گفت: ایران به عنوان یک کشور با سابقه تاریخی درخشان و چشم انداز روشن همچون هواپیمایی در حال حرکت است که نیازمند رعایت یکسری الزامات در شرایط تحریم و پساتحریم است.

رئیس مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع) افزود: یکی از زمینه هایی که ایران توانسته گام‌های موثری حتی در شرایط تحریم بردارد، ساخت پهپاد است، این در شرایطی است که صنعت پهپاد در دنیا ۱۱۰ میلیارد دلار بازار دارد که ایران هم اکنون هیچ مشارکتی در آن ندارد، بنابراین اگر بتوانیم حتی یک پنجم آن را به خود اختصاص دهیم، معادل درآمدهای نفتی ارز دریافت کند.

وی تصریح کرد: در یکی از سفرهایی که مقامات ایرانی به روسیه داشته اند، به نخست وزیر این کشور پهپاد هدیه داده اند، این در شرایطی است که در چشم انداز سال ۲۰۲۰، روسیه برای خود تولید پهپاد را هدف‌گذاری کرده است. کشورهای بزرگ به دنبال ترتیبات اجرایی مشابه NPT برای محدود کردن صنعت پهباد هستند.

به گفته پیغامی، هم اکنون به موازات دسترسی ایران به تولید پهپاد، دنیا در حال طراحی ترتیبات حقوقی در عرصه بین المللی است که ساخت پهپاد در دنیا را محدود کند، بنابراین اگر تحریم را به عنوان یک عارضه بدانیم، نباید شرایط موجود دنیا را نیز در دسترسی به علم و فناوری نادیده انگاشت.

وی اظهار داشت: با رقابت شدیدی که در دنیا بر سر علم و فناوری حاکم شده، باید نسبت به جریانات جهان یک ترسیم آینده نگرانه داشته باشیم، چرا که حتی اگر تمام مشکلات سیاسی برطرف شده و تحریم‌ها از میان برداشته شود، باز هم ممکن است در تک تک عرصه های نوظهور تکنولوژی، ایران را تحریم کنند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر خواهان اقتصادی هستیم که مدام پیشرفت کند، باید در عرصه های بین المللی علمی و فناوری جایگاه مناسبی داشته باشیم، چرا که دنیای آینده به دلیل شرایط خاص خود، دنیای تحریم‌ها خواهد بود و البته این بخش سفید اقتصاد ایران است که تمرین‌های خوبی را در شرایط تحریم صورت داده است.

وی اظهار داشت: البته تحریم هزینه های مبادله را افزایش داده است، بنابراین باید در دنیای اقتصادی فعلی، اقتصاد ایران را بر قله آتش فشان بنا گذاریم.

معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق خاطرنشان کرد: به تیم مذاکره‌کننده اعتماد داشته و دارم و جزو دلواپسان نیستم و از نحیف‌ بودن پشتوانه کارشناسان اقتصادی در ادوار مذاکرات هسته‌ای نگرانی عمیق دارند.

به اعتقاد پیغامی، در شرایط پس از تحریم برخی از مزیت‌های نسبی استراتژیک خود را از دست می دهیم و عده ای که از تحریم‌ها سوء استفاده کرده اند، دیگر نمی توانند در شرایط قبلی در اقتصاد ایران فعال باشند، البته آنها به طور قطع پای خود را از اقتصاد بیرون نمی‌کشند، بلکه تنها حوزه کاری خود را عوض می کنند.

وی در این زمینه بانک‌ها را به عنوان یک مثال مطرح کرد و گفت: برخی پول‌ها، بانک‌ها را از کارکرد نهادی خود خارج کرده و آنها را به عنوان یک سیستم‌های بهره کش از اقتصاد مطرح کرده است. البته باید به این موضوع نیز توجه کرد که ما هم اکنون نهاد مقتدر تصمیم گیر پولی و مالی نداریم؛ اگر چه بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار فعال هستند.

خاندوزی: وابسته کردن کارکردهای اصلی اقتصاد کشور به تحریم، مهمترین خطای تصمیم‌گیری است

در ادامه، سید احسان خاندوزی مدیر دفتر اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به اینکه اولین مسئله تحریم‌ در اقتصاد ایران نزاع در حوزه تصور و اذهان است، اظهار داشت: دوگانه غلط تحریم یا موفقیت مذاکرات در حالی وجود دارد که عوامل اصلی رشد اقتصادی طی این سال‌ها وجود داشته است و واقعیت اقتصاد ایران این است که بنیه تولید را بخواهیم هدایت کنیم و یا سرکوب شود.

مدیر دفتر اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه از سوی مشاور اقتصادی رئیس جمهور عنوان شد، تورم به هسته سخت خود رسیده است، تصریح کرد: پیش‌بینی می‌شود، احتمالاً نرخ تورم ۱۵ درصدی در ماه‌های آ‌ینده به سطح بالاتر برسد، در حالی که تحریمی برداشته نشده است.

وی ادامه داد: در شرایط کنونی نیز می‌توان به سطح رشد تولید رسید و منوط کردن کارکردهای اصلی اقتصاد ایران به تحریم، اولین و مهمترین خطای تصمیم‌گیری در کشور است.

این کارشناس تصریح کرد: سیاست‌گذاران نباید فراموش کنند قاعده اقتصادی کنش و واکنش می‌طلبد و کنش اقتصادی را نباید ابتدا با پاسخ دیپلماتیک بدهیم. در حال سرکوب بنیه تولید ملی هستیم و به جای پیگیری بیش از حد لغو تحریم‌ها، جلوی سرکوب تولید ملی را باید گرفت.

وی با اشاره به اینکه قاعده‌ناشناسی در سیاست‌ها وجود دارد، عنوان کرد: تمرکز قاعده‌شناسی که باید روی اقتصاد باشد و پس از ‌آن وارد حوزه دیپلماسی شود، اکنون تقریباً ۹۰ درصد ظرفیت مقابله با تحریم روی موضوع  دیپلماسی گذاشته شده است، در حالی که پاسخ اقتصادی باید با حربه اقتصادی داده شود، مثل روسیه که پس از مناقشه اوکراین در حالی واردات مواد غذایی از اروپا را منع کرد که ۲۵ درصد واردات این محصولات از اروپا بود.

به گفته خاندوزی تدبیر اقتصادی باید در نظام تحریم اقتصادی وجود داشته باشد، نه اینکه بخواهیم فقط با دیپلماسی سیاسی این مشکلات را حل کنیم.

وی موضوع دیگر را تولید ملی دانست و افزود: هزینه‌های زیادی از ناحیه سیاست‌گذاری به طوری تحمیل شده و چگونگی اعمال آ‌نها از بدنه نظام اداری نیز منجر به افزایش این هزینه‌ها شده است، تا پیش از این درآمد نفت پوششی برای چشم‌پوشی از این هزینه‌ها بود که نمی‌گذاشت سیاست‌های غلط و شیوه‌های اجرایی نادرست اتلاف منابع را نمایان کند، اکنون این درآمدها وجود ندارد و با واقعیت عریان روبه‌رو شده است.

این کارشناس اقتصاد با اشاره به اینکه تحریم مهمترین کمکی که به اقتصاد ایران کرده است، موجب شده چشم سیاست‌گذاران بازتر شود، تصریح کرد: از واقعیت‌هایی که نسبت به آن غفلت کردیم، باید پرهیز کرده و بدنه سخت فسادآوری که به روز نیست و نباید به اقتصاد وارد کنیم، اکنون اصلاحات جدی از این ناحیه نیاز است، تا هزینه تولید در کشور به نفع فعالان اقتصادی کاهش یابد.