به گزارش مشرق، آتش سوزی در مسجد الاقصی درذهن مسلمانان یادآور یکی از توطئه ها و خباثتهای اسرائیل است که در این روزهای غمبار مسلمانان از بابت فجایع شهر بی‌دفاع غزه و سوزاندن علی الدوابشه، نوزاد شیرخوار فلسطینی، سعی شده است تا با مروری بر واقعه این روز تلخ، فرصتی برای بیداری اذهان مسلمانان از جنایت هتاکانه رژیم اشغالگر قدس آشکار گردد.

معرفی اجمالی مسجدالأقصی:

در قرآن کریم در سوره « اسراء » آمده است:

«منزه است آن خدایی که بنده خود را شبی از مسجدالحرام به مسجدالأقصی که گرداگردش را برکت داده‌ایم، سیر داد تا بعضی از آیات خود را به او بنماییم و همانا او شنوا و بیناست.»

مسجدالأقصی در اسلام، دومین مسجد به شمار می‌آید و از نظر درجه اهمیت، پس از مسجدالحرام و مسجد‌النبی قرار می‌گیرد. از آنجا که مسجدالأقصی قبله اول مسلمانان بوده، نزد آنان از جایگاهی والا برخوردار می-باشد. واقعه معراج پیامبر گرامی اسلام(ص) و نمازگزاردن دیگر پیامبران به امامت ایشان در مسجدالأقصی موجب شده تا محبوبیت این مکان مقدس نزد مسلمانان دوچندان شود.

آنچه به عنوان مسجدالأقصی در قرآن از آن یاد شده، تمام مجموعه مسجد‌الاقصای مسقف، قبة‌ الصخرة، قبة ‌‌السلسلة، مصلای مروانی و قبه‌ها (گنبدها)، محراب‌ها، راه‌ها، چاه‌ها، برکه‌ها، رواق‌ها و پل‌ها را همراه با دیگر بخش‌های باستانی و قدیمی دربر می‌گیرد که بخش مسقف مسجدالأقصی در جنوب این مجموعه واقع شده است. با توجه به اسنادی که از البردی [کاغذ پاپیروس] باقی مانده، خلیفه اموی؛ ولید بن عبدالملک ‌بن مروان در سال‌های بین 90 تا 96 ﻫجری این مسجد را تأسیس کرده است.

مسجدالاقصای مسقف، بنایی مستطیلی است با رواقی بزرگ در میانه آن که مستقیماً به گنبد می‌رسد. از شرق و غرب، سه رواق مسجدالأقصی را احاطه کرده است. طول آن از شمال به جنوب 80 متر و عرض آن از شرق به غرب 55 متر است.

فاجعه به آتش کشیدن مسجدالأقصی(در تاریخ 1969/08/21)

ساعت هفت صبح پنج‌شنبه 1969/08/21 میلادی ( سی‌ام مرداد سال 1348 هجری شمسی) برای شهر قدس و مسجد و ساکنان عرب آن و مسلمانان ساعت شومی بود، چرا که جنایتکاری اسرائیلی‌ به نام دنیس مایکل ولیم روهان به آستان مسجد‌الاقصای مسقف تجاوز کرد و آن را به آتش کشید. در این آتش‌سوزی، مساحتی نزدیک به 1500 مترمربع از مسجد در آتش سوخت. در این واقعه، منبر باستانی که شهید نورالدین محمود زنگی دستور ساخت آن را برای نصب در مسجدالأقصی داده بود، سوخت. این منبر همان منبری است که سلطان ناصر صلاح‌الدین یوسف ‌بن ایوب پس از اینکه قدس را به سال 583 ﻫجری از دست صلیبیان‌‌‌‍ آزاد کرد به مسجدالأقصی آورد.

مسجد عمر، محراب زکریا، مقام اربعین، سه رواق مسجد همراه با پایه‌ها و قوس‌های آن‌ها و قوس حامل بر قبة‌الاقصی و پایه‌های اصلی‌ای که گنبد مسجد بر آن‌ها قرار داشت، آتش گرفتند و سقف مسجد فرو ریخت. تزیینات آن از بین رفت و بخش‌هایی از گنبد چوبی داخل مسجد، محراب، دیوار قبله، سنگ‌های مرمر بکار رفته در درون مسجد، پنجره از جنس گچ و شیشه رنگین، فرش‌ها، سوره اسراء که از بالای محراب کاشیکاری و طلاکاری شده بود و... از بین رفتند.

فلسطینیان از قدس و تمامی شهرها و روستاهای فلسطین برای نجات دومین مسجد و سومین حرم شریف سرازیر شدند، اما نخستین دسته‌های جمعیت وقتی به مسجد رسیدند، متوجه شدند سربازان اشغالگر، درهای مسجد را بسته‌اند و آتش اشغالگران تمام مسجد را در بر گرفته است.

تلاش اهالی قدس برای اطفای حریق مسجدالاقصی

گروه‌های غاصب هم  برای مشارکت در اطفای حریق به حیاط مسجد وارد شدند، اما تلمبه‌هایی که از چاه، آب می‌کشید از کار افتاده بودند و در این میان آتش‌نشانی شهرداری هم هیچ اقدامی برای خاموش کردن آتش انجام نمی‌داد. بعضی معتقدند آتش¬نشانان بجای آب، بنزین بر روی آتش و شعله‌ها می‌ریختند.

آتش‌نشانی‌های شهرداری‌های شهرهای فلسطین اشغالی از الخلیل و بیت لحم و جنین و رام‌الله و بیره و طولکرم از راه رسیدند، اما رئیس آتش‌نشانی شهرداری قدس مانع ورود آتش‌نشان‌های عرب به مسجد می‌شد، اما سرانجام رئیس آتش‌نشانی الخلیل بر او غالب شد و موفق به اطفای حریق مسجدالأقصی گردید. در این فاجعه شوم، بیش از سی هزار فلسطینی در مسجد گردهم آمده بودند.

مشخصات کامل منبر نورالدین زنگی

منبر‌ نورالدین زنگی معروف به منبرصلاح الدین از مشهورترین منبر‌های باستانی در شهر قدس و مسجدالاقصای مسقف بود. منبری که نورالدین محمود زنگی دستور ساخت آن را داد و صلاح‌الدین یوسف‌بن ایوب آن را در مسجدالأقصی حاضر کرد، تحفه‌ای باستانی- اسلامی است که مسلمانان را به یاد روز پیروزی و فتح‌المبین می‌اندازد.

این منبر از جنس چوب «الارز» بوده و مزین به تزئیناتی از جنس عاج و صدف بود. المقریزی گفته است مانند آن در اسلام ساخته نشده است.

آنطور که از تصاویر قدیمی این منبر معلوم است، تنکز ناصری، نائب شام در سال 731ﻫجری اصلاحات و ترمیم‌هایی روی آن انجام داده است. این نکته را می‌توان از شیپوری که در بالای منبر قرار دارد و معروف به شعار امیر تنکز است،‌ دریافت.
 

منبر نورالدین زنگی در اواخر قرن 19 میلادی

اما متن کتابت‌های باستانی که پیرامون این منبر حکاکی شده بوده از این قرار است:

نقش زاویه شرقی:

به نام خداوند بخشندة مهربان. دستور به ساخت آن را بنده فقیر و محتاج رحمت خدا، شاکر نعمتش، کوشنده در راهش، در بند‌کننده دشمنان دینش، پادشاه عادل، نورالدین اسلام و مسلمین، ستاننده حق مظلومان از ظالمان، ابوالقاسم محمودبن زنگی، ابویوسف ناصر امیرالمؤمنین که خداوند یارانش را گرامی بدارد و اقتدارش را ثابت گرداند، پایگاهش را بلند گرداند و در میان مردم پرچم و درفش او را برافراشته نماید و یاران دولتش را گرامی بدارد و کافران نعمتش را خوار گرداند و ... به رحمتت‌ ای پروردگار جهانیان و آن در ماه‌های سال 564 ﻫجری بود.

نقشی بر جانب راست خطیب از قبله

به نام خداوند بخشنده مهربان. در خانه‌هایی خداوند اذن داده که بلند شود و ذکر شود در آن‌ها اسم او، صبح و شام حمد و ثنای او می‌کنند، مردانی که نه تجارت و نه فروختن، آن‌ها را از ذکر خداوند و اقامه نماز و دادن زکات باز نمی‌دارد.

نقشی در جانب چپ خطیب

به نام خداوند بخشنده مهربان. همانا کسی که به خداوند در روز آخرت ایمان بیاورد مساجد خداوند را آباد می‌‌کند و کسی که نماز به پا دارد و زکات بدهد از کسی جز خدا نترسد، پس شاید که آنان از هدایت یافتگان باشند.

نقشی بر روی گنبد

به نام خداوند بخشنده مهربان. خداوند به عدل و احسان و اطعام نزدیکان دعوت می‌کند و از فحشا و منکر و بدی باز می‌دارد، شما را پند می‌دهد، باشد که پند گیرید. زمانی که با خدا عهد می‌بندید به عهد خود وفادار باشید و ایمان را بعد از استحکام آن نشکنید و خدا را میزان قرار دهید، خداوند آنچه را که نمی‌دانید می‌داند، نباشید مانند کسی که رشته‌اش پاره شد بعد از استحکام آن، گروهی از امتی هستید که همانا شما را خداوند می‌آزماید تا در روز قیامت به شما آشکار شود آنچه در آن اختلاف داشتید، خدا اگر بخواهد شما را امتی واحد می‌گرداند و لکن...

نقشی بر در منبر

ابوظاهر جلی که خدایش بیامرزد آن را ساخت. آن را سلمان‌بن معالی که خدا او را بیامرزد، ساخت. آن را حمیدبن ظاهر که خدایش بیامرزد، ساخت. آن را فضایل و ابوالحسن دو پسر یحیی الحلبی که خداوند ایشان را رحمت کند، ساختند.

آثار باقیمانده از منبر نورالدین زنگی

واقعیت پشت پرده آتش¬سوزی مسجدالأقصی

بسیاری از شاهدان ماجرا اشاره به این واقعیت داشتند که آتش سوزی مسجدالأقصی، توطئه¬ای برنامه ریزی شده توسط اسرائیل است چرا که قطع آب، تأخیر در راه¬اندازی موتورهای پمپ آب و جلوگیری از ورود گروههای آتش-نشانان دیگر شهرهای فلسطینی، مؤید این مطلب است.‏

در همان شب رژیم غاصب اسراییل علت آتش سوزی را ناشی از اتصال سیم های برق و مشکل الکتریکی اعلام کرد که منجر به واکنش اهالی قدس گردید، لذا به منظور جلوگیری از تظاهرات ایشان، تمام نقاط دسترسی به مسجد را مسدود و منع رفت و آمد را در شرق بیت المقدس برقرار نمود. روز بعد از واقعه، دنیس مایکل روهان مقصر و مسئول آتش¬سوزی شناسایی  و در 23 اوت دستگیر می¬شود. اسراییل برای جلب توجه اذهان عمومی، روهان را یک غیر یهودی و گردشگر استرالیایی معرفی نمود. در دادگاهی، روهان به اقدام خود مبنی بر ارتکاب جرم اعتراف نمود و بعدها به استرالیا تبعید و در سال 1995 میلادی درحالیکه مبتلا به بیماری روانی بود به هلاکت رسید. در واقع روهان یک عامل صهیونیست ها بود، بطوری¬که مقامات اسرائیل او را دستگیر، محاکمه و ترتیبات ویژه¬ای برای تبعید او فراهم آوردند.

دنیس مایکل روهان، مقصر آتش سوزی مسجدالاقصی

شورای امنیت سازمان ملل متحد در کمتر از یک ماه پس از فاجعه آتش¬سوزی طی قطعنامه 271 در پانزدهم سپتامبر سال 1969 میلادی با ملاحظه خسارت گسترده به مسجدالأقصی توسط مایکل روهان، هرگونه اقدام تخریبی در مکانهای مقدس و مذهبی شهر بیت المقدس و به مخاطره انداختن صلح و امنیت این شهر را منع و اسراییل را بدلیل نقض قوانین محکوم نمود. تصویب این قطعنامه مخالفی نداشته و کشورهای آمریکا، فنلاند، کلمبیا و پاراگوئه به این قطعنامه رأی ممتنع داده‌اند.

نکته قابل تأمل اینکه از گلدا مایر نخست وزیر وقت اسراییل در مورد به آتش کشیده شدن مسجدالأقصی و مسایل اعراب در سال 1969 اینچنین نقل شده: "من تمام شب از ترس و وحشت اینکه اعراب از همه جا به اسرائیل حمله کنند خواب نداشتم، اما در روز بعد با طلوع خورشید متوجه شدم که ما می توانیم هر چیزی که ما می خواهیم انجام دهیم ".

سید شهرام فرهانیان- دانش آموخته کارشناسی ارشد معماری و مدرس دانشگاه
هودسا عاطفی- دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ، مترجم و مدرس زبان عربی

منابع: تاریخ مجموعه مسجدالأقصی/ تألیف: محمد هاشم موسی غوشه؛ مترجمان: سید شهرام فرهانیان، هودسا عاطفی – قم، نشر ادیان، 1390