گروه بین‌الملل مشرق - اردوغان که با کودک ‌کش خطاب کردن سردمداران رژیم صهیونیستی، برای خود در نزد افکار عمومی آزادی ‌خواهان جهان، اعتباری کسب نموده بود، مدت‌ ها است که در راستای اهداف رژیم صهیونیستی و علیه جبهه مقاومت، مشغول فعالیت و توطئه است. توطئه علیه نظام مشروع و قانونی بشار اسد و حمایت صریح از تروریست ‌های داعش و دیگر مخالفان سوریه با عنوان کاذب مخالفان میانه رو دقیقاً در راستای سیاست رژیم صهیونیستی در خصوص ضربه به محور مقاومت است و ترکیه نقش محوری در این خصوص دارد. به ‌عبارت ‌دیگر چگونه می ‌توان ادعای مخالفت ترکیه با رژیم صهیونیستی را باور کرد درحالی‌که تروریست ‌های دست ‌پرورده این رژیم، در ترکیه آموزش دیده، تسلیح شده و به داخل خاک سوریه تزریق می ‌گردند و هرگاه که این تروریست‌ ها با مشکل مواجه می ‌شوند، کمک ‌ها و بعضاً حضور مستقیم نظامیان ترکیه از راه می ‌رسد. (1)

برای دانستن چرایی و علل نوع سیاست خارجی حکومت ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه باید کمی به قبل برگردیم. اردوغان قبل از این بارها خودش عنوان کرده بود که به عنوان یکی از مجریان طرح خاورمیانه بزرگ که توسط ایالات متحده آمریکا برای منطقه طراحی شده، به شمار می رود.
اگر ریشه ای تر به مسئله نگاه کنیم، خواهیم دید که اصل روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه به خاطر این بود که رهبران و موسسین این حزب به آمریکای پس از ۱۱ سپتامبر که در فکر تغییر منطقه و حمله نظامی به عراق بود، قول مساعد داده بودند که در اجرای نقشه های ایالات متحده آمریکا در منطقه و حمله به عراق با این کشور همراهی تمام و کمالی را خواهند داشت.

درک و فهم این نقطه که اردوغان با قبول معاونت در اجرای طرح خاورمیانه بزرگ، زمینه روی کار آمدن حزب متبوعش را فراهم آورده است، بسیار لازم و ضروری است. پروژه خاورمیانه بزرگ می خواهد تا نظام های سیاسی حاکم بر منطقه را از ریشه و به صورت بنیادی دگرگون سازد. البته کاملا مشخص است که این تغییرات وسیع نه به سود و منفعت مردم منطقه، بلکه در راستای منافع ایالات متحده آمریکا، از آن مهم تر منافع و امنیت اسرائیل، کنترل منابع غنی نفت و گاز موجود در منطقه و همچنین کنترل شاهراه های انتقال این منابع انرژی است و چنین اهدافی را دنبال می کند.

دیدار نوامبر ۲۰۰۵ میان اردوغان و بوش نیز در این میان بسیار مهم بود. در این دیدار به صورت رسمی اما پنهان، ماموریت فتح و اشغال سیاسی سوریه از درون به اردوغان داده شد. پس از این تاریخ هم شاهد روابط بسیار صمیمی و گرم ترکیه و سوریه هستیم و این روابط را حتی به صورت خانوادگی میان رهبران دو کشور شاهد هستیم که در نوع خود بی نظیر است. اما هدف اصلی از ایجاد چنین روابطی این بود که اردوغان به آمریکایی ها قول داده بود تا بشار اسد را با نفوذی که بر روی وی دارد از بلوک ضد امپریالیستی و مقاومت دور و به آمریکا نزدیک سازد. (2)
ترکیه از اوایل سال ۲۰۰۳ سیاست خارجی فعالی را در پیش گرفت و سیاست تنش صفر با همسایگان را اعلام و مورد حمایت افکار عمومی قرار گرفت، به ویژه روابط تجاری ترکیه با کشورهای منطقه افزایش یافته و تسریع شد ولی ناگهان و باسرعت تمام موج ”بیداری اسلامی” در منطقه آغاز شد و ترکیه را غافل گیر کرد. لذا این کشور در سیاست خارجی اجرایی دچار تناقض و تضاد شد.
سیاست های متناقص ترکیه باعث شد در خاورمیانه زمینه نفوذ خود را از دست بدهد، روابطش با آمریکا خدشه دار شود و روند مذاکرات برای عضویت در اتحادیه اروپا تضعیف شود. ترکیه هنگامی که در سال های 2010-2009 عضو موقت شورای امنیت سازمان ملل بود، یکی از موارد اصلی سیاست داخلی دولت اردوغان به مساله فلسطین و اختلافات عرب و اسراییل اختصاص یافت. ترکیه دراین مقطع زمانی و در صحنه روابط بین المللی با نقش آفرینان خارجی از جمله اخوان المسلمین ،حماس و جبهه النصره تماس برقرارکرده و سیاست های متفاوتی از متحدین خود را در پیش گرفت. (3)
ترکیه متهم شد درحال دور شدن از ناتو است و گرایش جدیدی را آغاز کرده است و در حال اجرای سیاست نئوعثمانی است. به علت تغییر این نوع بینش درباره سیاست خارجی متضاد ترکیه و همچنین تغییر و تحول در سیاست خارجی این کشور بود که گفته شد ترکیه از ارزش ها و اصول اروپایی به ویژه دموکراسی، لائیسم، نظام دولت متکی برحقوق و قانون، آزادی مطبوعات و آزادی بیان و نظایر آن عدول کرده است.

یکی از موانع پیشروی عدم گسترش روابط ترکیه با اتحادیه اروپا نیز پذیرش عضویت قبرس جنوبی در اتحادیه اروپا و اعمال تبعیض و تحریم قبرس ترک شمالی است که ادامه دارد. ترکیه بعد از عضویت قبرس یونانی جنوبی در اتحادیه اروپا از اجرای پروتکل آنکارا که امضاء کرده بود خودداری کرده و دلیل آن را اعمال تبعیض اتحادیه اروپا بر قبرس شمالی اعلام کرده است ولی اتحادیه اروپا این مساله را به عنوان یک امر حقوقی تلقی می کند که ترکیه ملزم است تعهدات آن را به جا آورد. امضای پروتکل خرید سیستم پدافند موشکی با چین ، نگرانی آمریکا نسبت به مواضع ترکیه را تقویت کرده و متحدان ناتو را نیز دچار حیرت و تعجب کرده است.

در شرایطی که شکاف بین روابط ترکیه با غرب درحال افزایش بود، در شمال افریقا و خاورمیانه ” بیداری اسلامی” آغاز شد. یک فرصت مهم جدید برای ترکیه برای توسعه سیاست مشترک با متحدین غربی به وجود آمد. البته سوال این است که آیا ترکیه فرصت ناشی از بیداری اسلامی را به قدر کافی و خوب مورد ارزیابی و بهره برداری قرار داد یا نه؟

ترکیه در قبال این تحول، از مواضع جوامع غرب متفاوت رفتار کرده و با دید مثبتی نسبت به اخوان المسلمین برخورد کرده و حتی آشکارا از اخوان حمایت کرد و باعث شد شرایط همکاری با غرب تضعیف شود. (4)
وقوع حادثه ONE MINUTE در داووس در ژانویه ۲۰۰۹ (بین اردوغان و شیمون پرز) نیز به نقطه آغاز روند تنش بین ترکیه و اسراییل تبدیل شد. نقطه عطف سیاست خارجی جدید ترکیه در سال ۲۰۱۰ به وقوع پیوست. در آن سال ترکیه به همراه برزیل به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره پرونده هسته ای ایران رای منفی داد. همچنین حادثه و بحران کشتی مرمره آبی بین ترکیه و اسراییل به وقوع پیوست. ترکیه برای عادی سازی روابط خود با اسرائیل سه پیش شرط، عذرخواهی رسمی، پرداخت خسارت و خون بها و لغو محاصره غزه را اعلام کرد. اسرائیل دو پیش شرط را پذیرفت، ولی پیش شرط لغو محاصره غزه، مورد حمایت جامعه بین المللی قرار نگرفت.
اما در عین حال اردوغان به دلایل اقتصادی و ژئوپلیتیکی، در پی عادی ‌سازی روابط سیاسی میان ترکیه و اسراییل است. این تغییر جهت، بیشتر به آن دلیل صورت می‌گیرد که بازیگران اقتصادیِ نزدیک به رییس جمهوری راحت ‌تر بتوانند ساخت و ساز یک لوله گازی زیر آب را با کمک شرکای اسراییلی خود به جلو ببرند. این خط لوله، گاز طبیعی را از میادینی که اسراییلی ‌ها در دریای مدیترانه کشف کرده ‌اند، به ترکیه و از طریق این کشور به اروپا خواهد برد. از سوی دیگر، وضعیتی که توسط بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل برای مصالحه ایجاد و به بازماندگان کشته ‌شدگان در کشتی ماوی مرمره غرامت پرداخت شد، راه را برای این که اردوغان حملات لفظی خود را علیه شخص نتانیاهو و کشور اسراییل متوقف کند، باز کرد. این امر ظاهراً دلیل پرهیز از اظهارات ضد اسراییلی گسترده در کمپین انتخاباتی اخیر است. (5)
به هر حال غربی ها نگرانی هایی از عملکردهای ترکیه دارند. شورای آتلانتیک در گزارشی به قلم «پینار دوست نیگو» به تشریح نگرانی های متحدان غربی ترکیه از سیاست های این کشور پرداخت. این نگرانی ها بیانگر شکستگی روابط طرفین است. در این گزارش آمده است که سه مسئله درباره ترکیه وجود دارد که موجب نگرانی آمریکا و متحدان اروپایی این کشور شده است.

سه موضوعی که موجب نگرانی های متحدان غربی ترکیه شده است؛ اولا اقدامات غیر دموکراتیکی که اردوغان در قبال کشور خودش چه در برابر رسانه ها و چه در برابر آزادی های عمومی یا حتی رفتاری که در برابر فتح الله گولن که در امریکا به سر می برد و طرح های آموزشی بسیاری دارد، در پیش گرفته است. (او صدها دانش آموز دارد که با احتساب شمار دانش آموزانی که در داخل ترکیه هستند، تعداد دانش آموزان مدارس او به ۱۶۰۰ نفر می رسد، او اسلام گرای معتدل و از همپیمانان سابق اردوغان بوده است) لذا موج وسیع دستگیری روزنامه نگاران و خبرنگاران امیدها برای احیای مذاکرات الحاق این کشور به اتحادیه اروپا را کم رنگ کرده است.

همچنین مذاکرات این کشور و قبرس یونانی نشین اخیرا به خاطر رقابت این کشور با قبرس بر سر منابع نفت و گاز در دریای مدیترانه نیز با مشکل مواجه شده است. موضوع دیگری که موجب نگرانی غرب شده است پیشنهاد روسیه به ترکیه برای توسعه روابط است تا فعالیت های مشترک خود در زمینه نفت و گاز را افزایش دهند. در واکنش به هشدار اتحادیه اروپا رجب طیب اردوغان رئیس جمهورترکیه گفت: ما هیچ نگرانی درباره آن چه که اروپا می گوید نداریم؛ چه ما را به عضویت بپذیرد و چه نپذیرد.

همچین در این گزارش از دیگر مشکلات بین ترکیه و اتحادیه اروپا «اختلاف بر سر سوریه» عنوان شده است. بنا بر این گزارش اولویت های ترکیه و اروپا در خصوص سوریه متفاوت است. ترکیه خواستار ایجاد منطقه پرواز ممنوع و حایل در شمال سوریه است و همچنین خواستار کنار گذاشتن بشار اسد از قدرت و معتقد است به همراه داعش دولت سوریه هم باید هدف قرار گیرد. (6)

استمرار اختلاف ها میان ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان با ژنرال عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر نیز امریکا را بسیار نگران کرده است. ناظران مسائل دو کشور در واشنگتن می گویند که تحولات خاورمیانه باعث شده است تا رئیس جمهوری امریکا در موقعیت سختی قرار بگیرد.
از یک سو از انقلاب دوم در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۳ که منجر به سقوط محمد مرسی و جماعت اخوان المسلمین شد هیچ جدایی در روابط امریکا و مصر بعد از تحول در سیاست خارجی مصر مشاهده نشد و از سوی دیگر کاخ سفید با حزب عدالت و توسعه در ترکیه هم پیمان شده است. امریکا با این دولت همکاری می کند تا از پیشروی تروریسم و افراط جلوگیری کند. بعدا مشخص شد که حساب امریکا بر روی حزب عدالت و توسعه چندان به جا نبود. برای این که حزب اسلام گرای عدالت و توسعه و رهبر آن اردوغان خود تمایل به گروه های تکفیری و خشونت طلب دارند و در ناتوان کردن گروه های اسلام گرای بنیادگرا و تندروی عرب ناکام است. با همین دیدگاه اردوغان به دنبال همکاری با چنین گروه هایی در سوریه، عراق، لبنان، یمن، لیبی و کشورهای دیگر رفته است. همچنین اقدام به همکاری با برخی گروه های اسلامی به ویژه در سوریه زد و به آن ها سلاح رساند و نیروهای آن ها را آموزش داد و اجازه داد که از خاک ترکیه وارد خاک سوریه شوند. (7)
ایندیپندنت روز یکشنبه در مقاله ای به قلم "پاتریک کاکبرن" با عنوان "ترکیه آمریکا را فریب داد، داعش میوه ها را می چیند"، آورده است: کنترل کردها بر نیمی از مرزهای 550 مایلی سوریه و ترکیه علت پیشنهاد رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای همکاری بیش تر با آمریکا و گشودن پایگاه اینجرلیک به روی آمریکا بود که در گذشته با این کار مخالفت کرده بود.
کاکبرن خاطرنشان کرد: این برداشت در واشنگتن وجود دارد که ترکیه آمریکا را فریب داده است، زیرا آنکارا خود را به گونه ای نشان داد که می خواهد داعش را هدف قرار دهد اما قصد اصلی سران ترکیه کردهای سوریه بودند. این نویسنده با اشاره به اسارت عناصر مسلح سوری به دست گروه جبهه النصره پس از آموزش و اعزام آنان به داخل سوریه افزود: این امر نشان می دهد که جبهه النصره اطلاعاتی را از عناصر از سازمان اطلاعات ترکیه دریافت کرده است. (8) این یک نمونه از فریبکاری های اردوغان در ارتباط با آمریکا است که به تازگی منتشر شد. چنین سیاست ورزی های اردوغان باعث شده است که متحدین خود را نیز فریب دهد؛ چرا که دوست و دشمن برای وی تفاوتی ندارند.

منابع:
(1) http://tnews.ir/news/B87D39396471.html
(2) http://akhbare-rooz.ir/fa/extension/2784
(3) http://www.iranbalkan.net/print-19093.html
(4) http://www.iranbalkan.net/print-19093.html
(5) http://www.al-monitor.com/pulse/fa/originals/2015/06/israel-turkey-erdogan-election-blow-normalization-gas.html
(6) http://alef.ir/vdccm4qim2bqpe8.ala2.html?258677
(7) http://www.yjc.ir/fa/print/5099273
(8) http://fa.alalam.ir/news/1733962