رابرت آینهورن عضو سابق تیم مذاکره‌کننده آمریکا که اطلاعات زیادی درباره ابعاد مختلف موضوعات فنی مذاکرات هسته‌ای دارد در مقاله‌ای در نشنال اینترست مدعی شده است که گزارش امانو و نتیجه حاصل از آن به گونه‌ای خواهد بود که هیچ یک از دو طرف به طور کامل از آن راضی نخواهند بود و هم در ایران و هم در آمریکا، مخالفان مذاکرات هسته‌ای ابزارهایی برای حمله به مذاکرات در دست خواهند داشت. به دلیل اهمیت نظرات آینهورن به سبب آگاهی وی از جزئیات موضوع هسته‌ای، خلاصه‌ای از نوشته وی در ادامه می‌آید، گر چه دیدگاه این عضو سابق تیم مذاکره‌کننده آمریکا با اتهاماتی علیه ایران همراه است.

آینهورن معتقد است که حل مساله پی‌ام‌دی (که با توجه به شرایط موجود بهتر است بگوییم حل نشدن مساله پی‌ام‌دی) که به شکلی غیر رضایبخش صورت خواهد پذیرفت، سبب نخواهد شد که اجرای توافق هسته‌ای متوقف شود.

در نوامبر 2011 بود که یوکیا آمانو در گزارش خود درباره برنامه هسته‌ای ایران، اطلاعات «به طور کلی قابل اعتماد» به دست آمده از «منابع مستقل مختلف» را منتشر کرد که بنا به اعلام وی نشان می‌داد ایران حداقل در دوره قبل از سال 2003، «اقداماتی مرتبط با ساخت سلاح هسته‌ای انجام داده است».

در دوره بعد از این گزارش، آژانس تلاش کرد که به درک بهتری درباره این اقدامات ایران برسد ولی تلاش‌هایش با مانع‌تراشی‌های ایران مواجه شد. ایران ادعا می‌کرد که اتهامات مطرح شده از سوی آژانس مبتنی بر اطلاعات مجعول است. ایران انکار می‌کرد که زمانی به ساخت سلاح هسته‌ای علاقه داشته است و در این مسیر تحقیقات و اقداماتی انجام داده است.

در جولای سال جاری ایران و 5+1 به توافقی بر سر موضوع هسته‌ای دست یافتند که به برجام موسوم شد و همزمان ایران و آژانس به توافقی موسوم به «نقشه راه» دست یافتند که بر اساس آن، ایران باید با آژانس همکاری می‌کرد تا آژانس بتواند ارزیابی نهایی خود در باره موضوع پی‌ام‌دی را تا15 دسامبر منتشر کند. آژانس در 15 اکتبر اعلام کرد که ایران همکاری‌های خود در این راستا را به طور کامل اجرا کرده است.

اشتباهی که در آن زمان بسیاری مرتکب شدند این بود که نمی‌دانستند اجرای برجام و برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران به ارائه کامل و صادقانه همه اطلاعات مربوط به پی‌ام‌دی از سوی ایران مرتبط نیست. برداشته شدن تحریم‌ها به این که آژانس به نتیجه‌گیری نهایی درباره مساله پی‌ام‌دی برسد هم وابسته نبود. پیش شرط اجرایی شدن برجام و برداشته شدن تحریم‌های ایران طبق توافق تنها این بود که ایران نقشه راه همکاری خود با آژانس را اجرا کند که ایران این کار را تا نیمه اکتبر به پایان رسانده است.

بنابراین اکنون ایران تعهدات خود در حوزه پی‌ام‌دی را اجرایی کرده است و به شرط انجام اقدامات فنی خود در موضوعات فنی مانند کاهش تعداد سانتریفیوژها و نظائر آن، برجام اجرایی خواهد شد و تحریم‌ها علیه ایران باید برداشته شود.

گزارش آژانس به زودی منتشر خواهد شد و همه از محتوای آن مطلع خواهند شد ولی شواهد موجود نشان می‌دهد که همکاری ایران در روند بررسی مساله پی‌ام‌دی حداقلی بوده است و ایران هنوز با قاطعیت اظهار می‌دارد که هیچ گاه درگیر مساله ساخت سلاح هسته‌ای نشده است.

گزارش آژانس به نتیجه‌گیری قطعی نخواهد رسید و احتمالا اظهار خواهد داشت که اگر چه آژانس به هیچ مدرکی درباره ادامه برنامه نظامی هسته‌ای ایران دست نیافته است ولی نمی‌تواند تائید کند که ایران در گذشته برنامه هسته‌ای نظامی نداشته است. گزارش آمانو به جای این که ایران را از مجموعه اتهامات مطرح شده در گزارش نوامبر 2011 آمانو تبرئه کند، اظهار خواهد داشت که مسائل مطرح در آن گزارش حل نشده است.

از آن جایی که این گزارش، به نتیجه‌گیری قطعی درباره آن اتهامات نمی‌رسد، ایران اصرار خواهد کرد که شورای حکام در قطعنامه خود، آن مسائل را پایان یافته تلقی کند. ایران می‌تواند انتظار داشته باشد که شورای حکام قطعنامه‌ای را صادر کند که روایت ایران را تائید کند که ایران هیچ گاه درگیر ساخت سلاح هسته‌ای نشده است، تحقیقات آژانس درباره اقدامات سابق ایران را پایان ببخشد، قطعنامه‌های سابق آژانس را ملغی کند، از اهمیت بررسی مساله ایران در آژانس بکاهد و حتی مانع از باز شدن دوباره پرونده پی‌ام‌دی در آینده شود.

ایالات متحده و متحدانش در 5+1، خواهان این هستند که قطعنامه شورای حکام، بازتابی از این مساله باشد که نگرانی‌های مطرح شده در گزارش نوامبر 2011 پایان نیافته است. آنها با هر تلاشی برای ماستمالی کردن سوابق ایران و نیز جلوگیری از باز شدن دوباره این پرونده مخالفت خواهند کرد و با حذف مسائل حل نشده از جریان تحقیقات برای رسیدن به گزارش «نتیجه‌گیری گسترده» آژانس که طبق برجام قرار است تا هشت سال دیگر منتشر شود، مخالفت خواهند کرد. لازم به یادآوری است که انتشار گزارش مذکور مانند هر کشور دیگری به اجرای پروتکل الحاقی وابسته است.

ایرانی‌ها در تلاش برای رسیدن به هدف مورد نظر خود در مساله پی‌ام‌دی در روزهای اخیر اظهار داشته‌اند که مختومه شدن مساله پی‌ام‌دی را پیش شرط اجرای برجام می‌دانند و تا زمانی که پرونده آژانس در این باره که ایران آن را پرونده «موضوعات گذشته و حال» می‌نامد، بسته نشود، ایران اقدامات خود درباره اراک و انتقال اورانیوم غنی شده را اجرایی نخواهد کرد.

مساله مهم اکنون تعریفی است که از مفهوم «بسته شدن پرونده پی‌ام‌دی» مورد توجه قرار خواهد گرفت. بعید است که ایران اجرایی شدن توافق را به این منوط کند که آژانس همه اتهامات مطرح شده در باره سوابق برنامه هسته‌ای ایران را پس بگیرد و مانع از این بشود که این موضوعات در ارزیابی گسترده آژانس (که قرار است تا هشت سال دیگر نهایی شود) نیز در نظر گرفته شوند.

ایرانی‌ها می‌دانند که اگر بر تعریفی غیرمعقول از بسته شدن موضوع پی‌ام‌دی اصرار کنند و مانع صدور قطعنامه شورای حکام در این باره بشوند، آن گاه «روز اجرای» توافق هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها به تاخیر خواهد افتاد. بعید است که روحانی و دولت وی در آستانه انتخابات در ایران، مساله هسته‌ای را به خاطر اختلاف بر سر مفهوم «بسته شدن موضوع پی‌ام‌دی» وارد یک بن‌بست دیگر بکنند.

به طور کلی با توجه به اهمیتی که همه طرف‌ها برای اجرایی شدن برجام قائل هستند، آنها احتمالا به توافقی بر سر قطعنامه شورای حکام دست خواهند یافت. این توافق احتمالا به این شکل خواهد بود که در قطعنامه رسما اعلام خواهد شد که تحقیقات آژانس درباره گذشته ایران پایان بیابد ولی در عین حال از آژانس خواهد خواست که با سرسختی نظارت‌های خود بر روند اجرای برجام را انجام دهد، اظهار خواهد داشت که مسائل گذشته نیز به شرط افشای اطلاعات جدید درباره برنامه نظامی سابق ایران، می‌تواند دوباره باز شود و اظهار خواهد داشت که مساله پی‌ام‌دی با گزارش «نتیجه‌گیری گسترده» مرتبط است.

همانطور که قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت درباره ایران با یک قطعنامه جدید جایگزین شد، قطعنامه‌های پیشین آژانس درباره ایران هم می‌تواند با قطعنامه جدیدی جایگزین شود که تضمین خواهد کرد که آژانس دستور کار قابل توجه و جایگاه حقوقی مهمی در نظارت بر ادامه احتمالی برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران خواهد داشت.

منتقدان ایرانی توافق هسته‌ای اظهار خواهند داشت که چنین توافقی، مساله پی‌ام‌دی را به شکل قاطع نبسته است و در مقابل مخالفان مذاکرات هسته‌ای در آمریکا اظهار خواهند داشت که ایران درباره گذشته اقدامات خود به اندازه کافی جواب پس نداده است.

کمی بعد که ایران دیگر اقدامات هسته‌ای لازم مطابق برجام را اجرایی کند و کار به روز اجرای توافق هسته‌ای برسد، تحریم‌ها علیه ایران برداشته خواهد شد. در این روز مخالفان آمریکایی توافق هسته‌ای با غافلگیری ناخوشایندی مواجه خواهند شد. بسیاری از آنها تصور می‌کردند که برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران به روشن شدن سوابق فعالیت‌های هسته‌ای ایران وابسته است ولی واقعیت این است که در این حوزه ایران باید تنها نقشه راه همکاری با آژانس را اجرا می‌کرد که اجرای آن چند هفته پیش به پایان رسیده است و آمانو نیز اجرایی شدن آن را تائید کرده است. به عبارت دیگر، ایران بدون اعتراف به این که در گذشته برنامه نظامی هسته‌ای داشته است، امتیاز برداشته شدن تحریم‌ها را کسب کرده است.

اعتراضات این منتقدان آمریکایی قابل فهم است. آمریکا و بسیاری از متحدانش باور دارند که ایران حداقل تا سال 2003 به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای بوده است.

وقتی که گزارش نوامبر سال 2011 درباره ابعاد احتمالی برنامه هسته‌ای ایران در گذشته منتشر شد، ایرانی‌ها می‌توانستند همان موضعی را اتخاذ کنند که هاشمی رفسنجانی اخیرا در یک مصاحبه مطرح کرده و اظهار داشته است که ایران در زمان جنگ با عراق با توجه به شرایط موجود به دنبال این رفته است که اگر روزی لازم بود توانایی ساخت سلاح هسته‌ای را داشته باشد ولی هیچ گاه این روز فرا نرسیده است. برای بسیاری از غربی‌ها، چنین توضیحی از جانب ایران، صادقانه و قابل قبول تلقی می‌شد.

به این ترتیب ایران هم می‌توانست حفظ ظاهر کند و به همکاری با آژانس در این باره بپردازد و هم این که همچنان انکار کند که تصمیم داشته است سلاح هسته‌ای بسازد.

در مقابل ایرانی‌ها مسیر دیگری را انتخاب کردند که از نظر غرب یک دروغ بزرگ است. ایرانی‌ها اظهار داشتند که هیچ گاه برنامه‌ای برای ساخت سلاح هسته‌ای نداشته‌اند و مطالب مندرج در گزارش نوامبر 2011 جعلی است. این هنر ایرانی‌ها به ویژه بعد از دوره روی کار آمدن دولت جدید است که اکنون بسیاری، شواهد قابل اعتنای مطرح شده در آن گزارش را از یاد برده‌اند. از نظر بسیاری کشورها و از جمله کشورهای غیرمتعهد، ایران کشور مظلومی است که گناهی از وی سر نزده است ولی اتهاماتی جعلی علیه آن از سوی کشورهای غربی مطرح شده بوده است.

با اجرایی شدن توافق هسته‌ای، مساله دردناک برای مخالفان ایران، این خواهد بود که دروغ بزرگی که ایران گفته است، در حال به ثمر رسیدن است.