به گزارش مشرق، در طول تاریخ مقوله کار در تمام جوامع انسانی از اهمیتی خاص برخوردار بوده است. در این میان آنچه این مبحث را در جایگاه برجسته تری قرار می‌دهد، وضعیت اشتغال مادران در دنیا است. اشتغال مادران یکی از مظاهر شهر نشینی مدرن بوده و با وجود مشکلات و چالش‌های متعدد، تابه حال گسترش چشمگیر و تاثیرات سازنده‌ای در دنیا داشته است. از سوی دیگر می‌دانیم که یک کودک ارزشمند‌ترین سال‌های تکوین شخصیت خود را در کنار مادر می‌گذراند و مادر اولین مربی و مؤثر‌ترین فرد در تمامی مراحل رشد کودک خویش است. بنابراین استفاده از حضور فعال مادران در عرصه کار، به موازات ایفای نقش خطیر مادری شرایط خاصی را می‌طلبد که در ارتباط با اشتغال پدران چنین مواردی مطرح نیست.

پیش از پرداختن به این مقوله به طور اجمالی تعاریفی از مفاهیم محوری آن ارائه می‌شود. اشتغال بطور عمده حضور فیزیکی در ساختار اجتماعی و دارا بودن مقامی رسمی درون یک ساختار دولتی یا خصوصی تلقی می‌گردد، اما در مقاله حاضر تعریفی جامع‌تر از آن مد نظر است که مقوله «دورکاری» را نیز دربردارد.

 با توجه به تعریف دورکاری در پایگاه اطلاع رسانی دولت، در این مدل، ارتباط جدیدی میان کار و کارمند و کارمند و مدیر تعریف می‌شود و کارمند خدمات خود را خارج از محیط اداری و کاری و به دور از بروکراسی‌های سنتی به نحوی ارائه می‌دهد که در کیفیت و کمیت کار خللی ایجاد نشود و نظارت مدیر بر وی از طریق فرایندهای الکترونیکی صورت پذیرد. دورکاری که یکی از انواع جدید مدیریت و سازماندهی کاری در ایران محسوب می‌شود، برای نخستین بار توسط جک‌ام نیلز مطرح گردید و از اواخر سالهای ۱۹۷۰ در پی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و فراگیر شدن امکانات الکترونیکی در بسیاری از کشورهای پیشرفته به اجرا در آمد و از آن زمان تاثیر بسزایی در بهبود روند اشتغال قشر آماده به کار در کشورهای مجری، علی الخصوص برای مادرانی داشته که با آگاهی از وظیفه خطیر خود درباره تربیت فرزند، علاقمند به ایفای نقش اجتماعی و کسب درآمد هم بوده‎اند. در ایران نیز این طرح به منظور استفاده بهینه از نیروی انسانی برای انجام کار و از یک منظر با هدف تحکیم روابط مادر و فرزند و همسران به موازات فعالیت اجتماعی زنان و سودآوری اقتصادی اجرا گردیده است، اما باید توجه داشت که فراهم نبودن بسترهای دورکاری از جمله اینترنت و شبکه بسیار قوی آی تی به طور گسترده در ایران، فقدان ساز و کارهای لازم برای نظارت بر کارمند، بروز نگرانی‎هایی پیرامون از دست دادن کار به طور رسمی و وجود مخالفت‌هایی با طرح دورکاری منجر به آن شده که این برنامه در سطح وسیع، مادران جویای کار در منزل را چنانکه در کشورهای پیشرفته مرسوم است، تحت پوشش خود قرار ندهد؛ در نتیجه سردرگمی‌های مادران مشتاق به فعالیت اجتماعی در کشور همچنان ادامه دارد.

 ناگفته پیداست که عدم وجود تمرکز شایسته بر مسئله اشتغال مادران و فقدان برنامه‌های حمایتی منسجم و سیاست‌های بلند مدت و پایدار در کشور موجب می‌‎گردد بسیاری از زنانی که صاحب فرزند می‌‎شوند بنا به ضرورت کار خود را‌‌ رها کنند یا بسیاری دیگر از زنان شاغل، تمایل خود به تقبل مسئولیت مادری را به کناری گذارده و حضور در عرصه کار و فعالیت اجتماعی را بر وظیفه مادری ترجیح دهند. این در حالی است که بسیاری کشور‌ها نمی‌توانند از پتانسیل قابل توجه زنان به عنوان نیمی از نیروی کار چشم پوشی کرده و با در نظر داشتن این اصل مهم و به منظور حمایت از خانواده، تشویق زنان به داشتن فرزند و جلوگیری از تضعیف ساختار جمعیت، تمهیداتی جدی اندیشیده و به مرحله اجرا رسانده‌اند که از جمله آن تسهیلات، می‌توان به نمونه‌های زیر در کشور ترکیه اشاره نمود:

-   مرخصی بدون حقوق مادران در دوران بارداری و مرخصی چند هفته‏‌ای پدران پس از زایمان

-   ایجاد امکان شیردهی منظم پس از زایمان

-   انجام کار به صورت نصف روز و دریافت حقوق کامل (در دوران شیرخوارگی نوزاد)

-   اعطای هدیه به مادران پس از زایمان

-   اعطای تسهیلات در صدور اجازه مرخصی از کار به مادران تا رسیدن فرزندان به سن شروع تحصیلات

-   اعطای کمک هزینه‌های اجتماعی، تخفیف‌های مالیاتی و کمک به نگهداری فرزندان

-   پرداخت انواع یارانه‌ها با هدف تحصیل فرزندان

در ایران امکان اشتغال به کار نیمه وقت برای مادران دارای کودک زیر هفت سال، از سوی دولت به واحدهای صنفی و ادارات ابلاغ شده است اما به جهت عدم ضمانت اجرا، خصوصا در واحدهای صنفی و ادارات خصوصی و نیمه خصوصی، عملا در مقام اجرا با مشکلاتی روبروست.

طرح افزایش مرخصی زایمان زنان، هنوز چنان که باید اجرایی نشده و به دلیل عدم حمایت کافی از این طرح، بسیاری از کارفرمایان درباره مرخصی زنان باردار، واکنش‌های معترضانه‌ای بروز داده و یا مانع از بازگشت کارمندی می‌شوند که دوران مرخصی زایمان‌اش به پایان رسیده و مایل به ادامه کار خود است. همچنین برخی از کارفرمایان در هنگام استخدام زنان، از آن‌ها تعهد می‌گیرند که به مدت پنج سال صاحب فرزند نشوند!

یکی از دیگر اقدامات حمایتی مادران شاغل در ایران، اعطای تسهیلات رفاهی در قالب کمک هزینه مهد کودک به این مادران است. این مسئله از یک منظر باید مورد توجه ویژه قرار گیرد و آن بالا بودن هزینه‌های بخش خصوصی و عدم استطاعت مالی بسیاری از خانواده‌ها برای استفاده از مهدهای خصوصی است. بنابراین تخصیص کمک هزینه به مادران شاغل برای سپردن کودکانشان به مهدهای خصوصی از جمله طرحهای حمایتی فراگیر این حوزه به شمار نمی‌رود!

 این در حالی است که برای حمایت از مادران شاغل در کشورهایی چون بلژیک، سوئد و ژاپن برنامه‌هایی به اجرا درآمده‌اند که یک نمونه از آن‌ها، ایجاد امکان نگهداری مناسب، ارزان قیمت و فراگیر کودکان در مهد کودک‌ها است. این اقدام حقیقتا می‌تواند کمک شایان توجهی به مادران فعال در عرصه کار و فعالیت اجتماعی باشد. ذکر این مطلب نیز خالی از لطف نیست که با وجود آنکه امکانات و فرصت‌های آموزشی متعدد در زمینه پرورش خلاقیت و مهارت‌های اجتماعی کودکان در مهد‌ها فراهم است، به این جهت که احساس کودک درباره مادر با احساس او نسبت به مربیان متفاوت است و برای پیشگیری از بروز مشکلات و خلأهای شخصیتی در کودکان، مادران شاغل نیز باید وقت مناسبی را در کنار فرزندان خود سپری نمایند.

یکی از اقدامات دولت آلمان، اعطای کمک مالی به والدینی است که به دلیل تقبل مسئولیت‌های پدری و مادری از کارفرمای خود دستمزدی دریافت نکرده‌اند. طبق این برنامه، این افراد ضمن آنکه حقوق خود را به طور کامل دریافت می‌کنند، از دیگر تسهیلات رایج در این کشور چون امکان برخورداری از ۱۲ هفته مرخصی برای پدران و مادران است هم برخوردار خواهند بود. این در حالی است که آن‌ها می‌توانند از محفوظ ماندن شغلشان در مدت مرخصی اطمینان کامل داشته باشند. پدران و مادران ایسلندی نیز پس از تولد فرزندشان از ۳ ماه مرخصی با حقوق برخوردار می‌شوند. علاوه بر این، مادران می‌توانند از امکانات پزشکی رایگان که شامل ۱۰ مرتبه ویزیت دکتر، سونوگرافی و خدمات پزشکی، ماما و پرستار در منزل پس از زایمان است، استفاده نمایند. مادران نیوزلندی علاوه بر برخورداری از خدمات بهداشتی رایگان به مدت ۱۴ هفته مرخصی با حقوق و در صورت نیاز ۵۲ هفته مرخصی بدون حقوق داشته و همسرانشان نیز می‌توانند ۴۲ روز مرخصی بگیرند. مرخصی زایمان مادران فرانسوی نیز از ۶ هفته پیش از تولد فرزندشان شروع می‌گردد که پس از اتمام این دوره، پدر و مادر می‌توانند به مدت ۳ سال، مرخصی بدون حقوق بگیرند. سازمان بهداشت جهانی، نظام خدمات درمانی فرانسه را در زمره بهترین خدمات درمانی دنیا معرفی نموده است.

از جمله تسهیلات دیگر در ارتباط با اشتغال مادران می‌توان به نمونه‌ای اشاره کرد که به کارکنان سیستم تولید اسباب بازی لگو، در آمریکا داده شده است. مادران مشغول به کار در این سیستم، اذعان داشتند که گذراندن زمانی هرچند کوتاه با فرزندانشان در شروع و پایان هر روز، تاثیر بسزایی در تحکیم ارتباط عاطفی آن‌ها با یکدیگر دارد، به همین منظور کارفرمایان این سیستم انعطاف بیشتری به ساعات کاری بخشیده و حضور کارکنان را در بازه زمانی 30: 7 تا ۹ صبح در محل کار را برای مادران شاغل مجاز و در اختیار خودشان اعلام کرده‌اند و برای ساعت ترک محل کار نیز، چنین انعطافی را لحاظ نموده‌اند. از دیگر اقداماتی که در کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا به منظور بهبود شرایط اشتغال مادران توسط خود آن‌ها صورت گرفته اشتغال زایی در محیط خانه است. در بسیاری از ایالات کشور آمریکا، مادران در کنار انجام وظایف مادری خود در خانه به خلق آثار هنری گوناگون می‌پردازند و از طریق وب سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی محصولات خود را در معرض نمایش گذاشته و به فروش می‌رسانند. این گونه فعالیت‌ها مزایای بسیاری دارد که بخشی از آن‌ها عبارتند از: حضور فیزیکی مادر در کنار فرزند، تداوم و پایداری ارتباط عاطفی میان آن‌ها و در نتیجه کمک به افزایش سلامت روانی هر دو. ضمن آنکه این شیوه از اشتغال برای مادر همراه خواهد بود با ایجاد بستری مناسب برای شکوفایی استعدادهای بالقوه او، احساس مفید و موثر بودن در جامعه و درآمدزایی برای او. ناگفته پیداست که زمینه فعالیتهای اینچنینی در جوامع و کشورهایی فراهم است که دارای امکانات الکترونیکی قابل قبول و پیشرفته‌ای بوده و سطح وسیعی از مردم امکان استفاده از این امکانات را دارند. در برخی از کشورهای پیشرفته، طرح‌های مالی حمایتی گسترده‌ای تصویب و اجرایی شده‌اند. در این برنامه‌ها دولت مربوطه خود را مکلف به اعطای مبلغی مشخص در ماه به خانواده‌هایی می‌‎کند که صاحب فرزند شده‌اند. این پروژه‌های حمایتی، الزام اشتغال مادر را به منظور کسب درآمد، از میان برمی دارد؛ در نتیجه مادر می‌تواند با فراغ خاطر و بدور از نگرانی‌های ناشی از مسائل مالی، حضور فیزیکی موثرتری در کنار نوزادش داشته باشد و برجسته‌ترین نقش را در تامین سلامت جسمی، روحی و روانی او ایفا کند.

با توجه به آموزه‌های دینی و نتایج معتبر حاصل از تحقیقات روانشناسی، مادر برجسته‌ترین نقش در تربیت فرزند و تحکیم پایه‌های پیشرفت جامعه را بر عهده دارد و به هیچ رو نمی‌توان از نقش برجسته و کلیدی یک مادر در شکل گیری شخصیت فرزند (خصوصا در سنین قبل از هفت سالگی) چشم پوشی نمود. علاوه بر این، اگرچه فرزندان در سنین کودکی به حضور فیزیکی مادر خود نیاز بیشتری دارند، در دوران نوجوانی و جوانی میزان تحصیلات و مرتبه اجتماعی والدین برایشان ارزشی خاص پیدا می‌کند. علاوه برآنکه مادری سالم، آگاه و برخوردار از تجربیات اجتماعی موفق، می‌تواند عملکرد جامع و سنجیده تری در حوزه تربیتی فرزند خود داشته باشد. اهمیت این مسئله، لزوم اجرای برنامه‌های حمایتی پایدار و منسجم‎‌تر از این قشر پویا و کارآمد را در تمام جوامع انسانی خصوصا کشور عزیزمان ایران، به اثبات می‌رساند. توسعه این طرح‌ها زمانی اهمیتی خاص پیدا می‌کنند که میزان اثرگذاری آن‌ها را، در بلند مدت مورد توجه قرار دهیم. شاید اجرای برنامه‌های اینچنینی در نگاه اول صرف هزینه‌های بسیار در نظر آید، اما در واقع دولت‌ها با اعمال این سیاست‌های هدفمند و آگاهانه، در راه سرمایه گذاری برای تامین سلامت نسل‌های آینده در تمامی ابعاد خود گام برمی‌دارند و در واقع هزینه‏‌های آتی را در مقابله با بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی کاهش می‌‎دهند.