به گزارش مشرق، «هدایت تحصیلی» دانش‌آموزان در دوره اول متوسطه که امسال به صورت شکل و شمایلی جدید بعد از سال‌ها برای ورود دانش‌آموزان به مقطع متوسطه دوم و پایه جدید‌التأسیس دهم ایجاد شده است ُو در پایان پایه نهم انجام می‌شود، ُنقل محافل عده‌ کثیری از دانش‌آموزان و خانواده‌های‌ آنها شده است.

 
فرآیندی که در آن دانش‌آموزان با انتخاب رشته تحصیلی خود، پایه‌گذار یکی از مهمترین دوره‌های زندگی یعنی آینده تحصیلی و شغلی خود می‌شوند و به تبع آن در مدارج علمی و دانشگاهی بالاتر نیز، خود را نمایان می‌کند و هرگونه غفلت و ناآگاهی در این خصوص پیامدهای جبران‌ناپذیری برای آنان به دنبال دارد.
 
این موضوع بعد از گذشت 22 سال مجدداً به سبک و سیاق قبلی یعنی به پایه نهم بازگشته است و مسئولان آموزش و پرورش مدعی هستند که مجموعه جدید هدایت تحصیلی حاصل ساعت‌ها کار پژوهشی، تحقیقاتی و استفاده از نظرات اهل فن است.
 
با نگاهی به شاخص‌های مطرح شده در هدایت تحصیلی، به توزیع رشته‌های تحصیلی به شاخه‌ها، گروها و رشته‌های تحصیلی برخورد می‌کنیم که بر اساس ملاک‌ها و معیارهای مشخص تدوین شده است.
 
این معیارها شامل «نظر دانش‌آموز» است، که توجه به انتخاب و اولویت‌بندی آن از بین شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی موجود در دوره دوم متوسطه بوده و به میزان 10 درصد سهم دارد؛ «نتایج آزمون‌های مشاوره‌ای»، گزینه بعدی است که با برگزاری آزمون‌های استعداد، رغبت، شخصیت و ارزش‌های تحصیلی ـ‌ شغلی از دانش‌آموزان و به میزان اعمال 30 درصد صورت می‌گیرد.  
 
«نتایج عملکرد تحصیلی»،‌ فاکتور دیگری است که در آن نتایج نمرات دانش‌آموزان در تمام دروس دوره اول متوسطه با ضرایب اختصاصی هریک از آنها در رشته‌ها و گروه‌های تحصیلی به میزان 35 درصد اعمال می‌شود.
 
«نظر والدین»،‌ چهارمین عاملی است که در آن نظرات والدین در اولویت‌های انتخاب رشته فرزندان خود،به میزان 5 درصد در نظر گرفته می‌شود.
 
«نظر معلمان»،‌ پنجمین فاکتوری است که در آن از نظرات معلمان تمام دروس اول متوسطه در تعیین اولویت انتخاب رشته و شاخه تحصیلی استفاده شده و به میزان 10 درصد در نظر گرفته می‌شود.
 
 در نهایت «نظر مشاور مدرسه»،‌ است که در آن با لحاظ کردن عملکرد تحصیلی دوره ابتدایی و متوسطه، نتایج آزمون‌ها، مصاحبه و مشاوره با دانش‌آموزان و والدین آنها و توجه به نمره کسب شده، به میزان 10 درصد در هدایت تحصیلی در نظر گرفته می‌شود.
 
در مسیر پر فراز و نشیب هدایت تحصیلی ابزارهایی مانند استعداد و رغبت که شامل «توانایی»، «پرسشنامه رغبت‌ها»، «ارزش‌ها»، «پرسشنامه شخصیتی»، «نمره سابقه تحصیلی»، «نیمرخ توانایی ارزیابی شده توسط والدین» و «نیمرخ استعدادهای ارزیابی»، توسط معلمان مورد توجه است و به عنوان ابزارهایی مهم در نظر گرفته می‌شود.
 
*کلاف سردرگم هدایت تحصیلی برای دانش‌آموزان
 
حال با این تفاسیر و با نگاه به فاکتورهای فوق‌الذکر در خصوص هدایت تحصیلی می‌توان تا حدودی نسبت به این فرآیند نگرشی مثبت داشت، اما آنچه این روزها در میدان عمل باعث دغدغه‌ها و دل‌مشغولی‌های فراوان دانش‌آموزان و خانواده‌ها شده است،‌ کلاف سردرگمی است که حاصل وجود ابهامات در بحث هدایت تحصیلی و عدم اطلاعات کافی برخی مدیران و مشاوران تحصیلی در این خصوص است و به تبع آن بازخورد کاملاً مشهودی دارد که باعث ناتوانی در تبیین و تشریح این مرحله حساس در مسیر تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود.
 
*بی برنامگی و عدم هماهنگی درمیان متولیان هدایت تحصیلی
 
نکته قابل تأمل و مداقه دیگری که در این خصوص وجود دارد که شاید بتوان آن را مهم‌ترین عامل و شاخص در هدایت تحصیلی به حساب آورد، نبود هماهنگی و انسجام لازم در بین سطوح مختلف آموزشی و شغلی در حوزه‌های مرتبط با هدایت تحصیلی دانش‌آموزان و به تبع آن ورود آنها به مقاطع دانشگاهی است.
 
چرا که هر انتخاب رشته و گرایشی توسط دانش‌آموزان در فرآیند هدایت تحصیلی پایه و اساس شکل‌گیری تحصیلات دانشگاهی و شغلی آنان خواهد بود،‌ اما مع‌الأسف ساز و کاری که بتوان در آن هماهنگی بین مراکز علمی، آموزشی، کارآفرینی و شغلی مانند وزارتخانه‌های تعاون،‌ کار و رفاه اجتماعی، صنعت، معدن و تجارت، علوم، تحقیقات و فناوری و دیگر نهادهای مرتبط باشد، وجود ندارد.
 
ضمن اینکه در تبیین محتوای رشته‌های تحصیلی برای دانش‌آموزان نیز نقصان‌هایی را می‌توان مشاهده کرد.
 
*هدایت تحصیلی اجباری دانش‌آموزان؛ تأکید بعضی از مشاوران مدارس
 
به گزارش فارس،‌ مجموع این عوامل باعث شده است تا شاهد باشیم در بعضی از نقاط کشورمان مشاوران و متولیان مدارس هنگام هدایت تحصیلی دانش‌آموزان، به طور سلیقه‌ای و برخلاف نظرات و علایق‌شان،  آنها را به اجبار به رشته‌های خاص تحصیلی مانند رشته‌های فنی و حرفه‌ای هدایت کنند.
 
اگرچه در اینجا ذکر این نکته لازم و ضروری است که تحصیل در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش، همواره مورد تأکید مسئولان ارشد نظام است و آموختن حرفه برای هر دانش‌آموز و دانشجویی واجب و ضروری است، اما باید اذعان کرد اگر دانش‌آموزی بر خلاف میل و رغبت خود رشته‌ای را انتخاب کرده و با بی‌میلی در آن تحصیل کند، هرگز قادر نخواهد بود در آن موفقیتی کسب کرده و شغل مناسبی را در آینده داشته باشد.
 
* وجود ابهام در خصوص داشتن پشتوانه علمی و کارشناسانه توسعه رشته‌های تحصیلی  
 
یدالله توکلی مشاور تحصیلی در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، در خصوص هدایت تحصیلی دانش‌آموزان اظهار داشت: اینکه آموزش و پرورش می‌خواهد توسعه متوازن در شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی داشته باشد و منافع ملی را در این خصوص در نظر بگیرد، کار خوبی است.
 
وی ادامه داد: اما سوالی که مطرح است این است که آیا این توسعه متوازن پشتوانه علمی، منطقی و کارشناسی مبتنی بر آمایش سرزمینی دارد که این جای تأمل دارد.
 
توکلی یادآور شد:‌ درصدهایی که برای توزیع دانش‌آموزان در شاخه‌ها و رشته‌ها تعیین شده است، مبتنی بر مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش است.
 
این مشاور تحصیلی اضافه کرد:‌ آموزش و پرورش به طور جدی می‌خواهد با این مسئله مواجه شود تا این درصدها و توزیع دانش‌آموزان در رشته‌های مختلف به خوبی رعایت شود اما اینکه وزارت علوم در دانشگاه‌ها و متولیان شغلی در آن دخیل بوده و اطلاعات دقیق در خصوص بازار کار و رشته‌های مورد نظر دارند، قابل توجه است و باید حلقه‌ای به آموزش و پرورش وصل شده و ستادی این موضوع را راهبری کند.
 
وی با تأکید بر اینکه هدایت تحصیلی باید مبتنی بر استعداد و رغبت باشد و این موضوع فراتر از آموزش و پرورش است،‌گفت:‌ آموزش و پرورش باید بتواند استعدادها را هدایت کند که این هدایت باید بر اساس اصول مشاوره‌ای و انتخاب آگاهانه دانش‌آموزان باشد.
 
*ترغیب به تصمیم‌سازی بهتر دانش‌آموزان؛ نه تصمیم گیری به جای آنها
 
توکلی تصریح کرد: باید به خانواده‌ها اطلاعات دقیق شغلی بدهیم؛ ضمن اینکه توانمندی و استعداد دانش‌آموزان را نیز در نظر بگیریم و به تصمیم‌سازی بهتر دانش‌آموزان در هدایت تحصیلی کمک کنیم نه اینکه به جای آنان تصمیم بگیریم.
 
این مشاور تحصیلی بیان داشت:‌ البته حداقل‌هایی برای ورود به هر رشته لازم است که اگر دانش‌آموز آن قابلیت را نداشته باشد، از وضعیت تحصیلی خوبی برخوردار نخواهد بود.
 
وی تأکید کرد:‌ باید استعداد و توانمندی دانش‌آموزان در کنار انگیزه و رغبت قرار گیرد که اگر اطلاعات و شناخت خوبی از رشته‌ها، آینده آن فضا، ابزار تحصیلی و محیط شغلی ترسیم کنیم، دانش‌آموزان و خانواده‌ها بهتر می‌توانند تصمیم‌‌گیری کنند.
 
توکلی با بیان اینکه خانواده‌های محدودی نیز وجود دارند که آینده شغلی رشته‌ها برای دانش‌آموزان‌شان مهم نیست یعنی شغل آنها تضمین شده است و تنها بر اساس علاقه فرزندانشان در یک رشته تحصیل می‌کنند،‌خاطر نشان کرد: آموزش و پرورش در سیاست اتخاذ شده خود به دنبال تلفیق توانمندی، استعداد و نیازهای جامعه است که این در قالب درصدهای درسی ورود به رشته‌ها تحقق پیدا می‌کند.
 
*عدم وجود توازن در میان رشته‌های تحصیلی
 
این مشاور تحصیلی با تأکید بر اینکه توازنی در رشته‌های تحصیلی وجود ندارد و در بعضی رشته‌ها تورم است، تصریح کرد: دلیل این موضوع رغبت دانش‌آموزان به رشته‌ها و امکانات موجود در استان‌ها است که سعی شده است در این طرح تعادل‌بخشی در شاخه‌ها و رشته‌ها وجود داشته باشد.
 
مسعود شکوهی مدیرکل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش در گفت وگو باخبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، در خصوص «جزئیات هدایت تحصیلی»، افزود: در فرایند هدایت تحصیلی 12 اولویت را برای هر دانش‌آموز پایه نهم مشخص می‌کنیم که شامل رشته‌های «شاخه نظری»، «فنی و حرفه‌ای و «کاردانش است.»
 
مدیرکل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش گفت: مجموع این آزمون‌ها صد امتیاز است که 35 امتیاز آن اختصاص به نمرات سه ساله متوسطه اول در نوبت‌های اول و دوم است؛ یعنی نمرات کسب شده نوبت اول و دوم هر سه پایه محاسبه شده که نمرات نوبت اول ضریب یک و نوبت دوم ضریب دو دارد.
 
وی اضافه کرد: مجموع 6 نمره از هر درس که شامل 12 درس است بر عدد 9 تقسیم می‌شود که مجموع 35 امتیاز به نمرات آزمون عملکرد تحصیلی دانش‌آموز اختصاص دارد.
 
شکوهی ادامه داد: از 65 امتیاز دیگر 30 امتیاز مربوط به ‌آزمون مشاوره است که این آزمون شامل «آزمون رغبت»،‌«استعداد و توانایی دانش‌آموزان»، «ارزش‌ها» و «شخصیت»، است؛ضمن اینکه 10 امتیاز متعلق به نظر دانش‌آموز و 10 امتیاز مجموع معدل امتیازی است که معلمان هر سه پایه تحصیلی به دانش‌آموزان می‌‌دهند.
 
شکوهی با بیان اینکه 5 امتیاز متعلق به اولیا است، گفت: 10 امتیاز مربوط به مشاور مدرسه است که این‌ها در مجموع 65 امتیاز می‌شود و امتیاز کل نیز صد امتیاز است که در برگه هدایت تحصیلی وارد شده و  بر اساس شاخص‌ها  اولویت رشته‌های دانش‌آموز مشخص می‌شود.
 
مدیرکل امور تربیتی و مشاوره آموزش و پرورش تأکید کرد: الزاماً هر دانش‌آموزی که برای نمونه اولویت اول هدایت تحصیلی‌اش رشته انسانی یا ریاضی است، این طور نیست که می‌تواند اولویت دوم و سوم را انتخاب کند؛ بلکه دانش‌آموزان نسبت به وضعیت خود در مدرسه و منطقه سنجش می‌شوند.
 
وی عنوان کرد: آن چیزی که ملاک قرار می‌گیرد نمرات و رتبه‌ای است که دانش‌آموز در منطقه کسب می‌کند و در کنار آن بر اساس قانون ملزم هستیم توزیع متوازن رشته‌ها را داشته باشیم.
 
شکوهی یادآور شد: بر اساس برنامه پنجم توسعه که در برنامه ششم نیز وجود دارد، باید حدود 48 درصد دانش‌آموزان در شاخه کاردانش و فنی و حرفه‌ای ادامه تحصیل دهند و 52 درصد نیز در شاخه نظری تحصیل کنند.
 
مدیرکل امور تربیتی و مشاوره آموزش و پرورش افزود: در هر منطقه نیازها و امکانات آموزش و پرورش محدود و مشخص است؛ برای نمونه امکان دارد دانش‌آموزی در رشته کشاورزی امتیاز لازم را کسب کند اما در آن منطقه چنین رشته‌ای وجود نداشته باشد.
 
وی در خصوص «توجیه نبودن مشاوران تحصیلی و اعمال سلیقه آنها در انتخاب رشته دانش‌آموزان»، تصریح کرد: در هر منطقه ظرفیت ورودی مشخصی در رشته‌ها داریم؛ برای نمونه اگر ظرفیت رشته ریاضی در منطقه‌ای برابر 200 دانش‌آموز باشد، در نتیجه ما 200 دانش‌آموزی که نمره بالاتری در سنجش کسب کرده‌اند را انتخاب می‌کنیم.
 
شکوهی اضافه کرد: ظرفیت هر منطقه مشخص است و با امکانات موجود این کار انجام می‌شود و اگر دانش‌آموزی حد نصاب لازم را کسب کند، می‌تواند در آن رشته ادامه تحصیل دهد.
 
مدیرکل امور تربیتی و مشاوره آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که «آیا فکر نمی‌کنید با روش جاری هدایت تحصیلی، دانش‌آموزان مانند سال‌های گذشته با بی‌میلی به رشته‌های مختلف گرایش پیدا کنند؟»، گفت: مشاوران در مدارس ملزم هستند دانش‌آموز و اولیای آنها را مشاوره فردی بدهند و باید 45 دقیقه برای مشاوره فردی هر دانش‌آموز و خانواده آ‌ن اختصاص دهند.
 
وی متذکر شد: اگر مشاوره‌ای در خصوص هدایت تحصیلی دانش‌آموزی صورت نگرفته است، والدین می‌توانند آن را به مسؤولان اطلاع دهند.
 
شکوهی در پاسخ به این پرسش که «آیا مشاوران هدایت تحصیلی به طور کامل در این خصوص توجیه شده‌اند؟»، خاطرنشان کرد: چندین دوره آموزشی برای آنها برگزار شده است و در مجموع نزدیک به 36 ساعت دوره آموزش ضمن خدمت برای مشاوران مدارس و واحد مشاوره ادارات اختصاص داده‌ایم؛ ضمن اینکه 20 ساعت آموزش نیز برای مدیران مدارس متوسطه اول برگزار شده است.
 
مدیرکل امور تربیتی و مشاوره آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که «آیا در تمام مدارس متوسطه اول مشاور فعالیت می‌کند؟»،‌تأکید کرد: در مجموع بالغ بر 21 هزار مشاور داریم؛ضمن اینکه 27 هزار مدرسه در مقطع متوسطه اول وجود دارد و به ازای هر 15 دانش‌آموز در هفته یک ساعت مشاوره در این مدارس  اختصاص داده شده است.
 
با همه توضیحات و تأکیداتی که مسئولان آموزش و پرورش بر نگاه کارشناسی و کم نقص هدایت تحصیلی دارند، آنچه نمود و ظهورش در روزهای گذشته در فرایند هدایت تحصیلی به خوبی مشهود و ملموس بوده است و دغدغه‌های اصلی دانش‌آموزان و خانواده‌ها را در پی داشته است، پیچیدگی و به عبارت بهتر محتوا و قالب سنگین و غیرانعطاف شیوه‌نامه هدایت تحصیلی و به دنبال آن عدم تناسب توزیع رشته‌ها متناسب با امکانات تحصیلی رشته‌های مورد علاقه دانش‌آموزان است، تا جایی که دغدغه بسیاری از خانواده‌ها در کنار آینده تحصیلی و شغلی فرزندانشان، هزینه مادی و معنوی است که باید در جریان رفت و آمد فرزندانشان به واسطه نبود امکانات آموزشی رشته‌های مختلف در منطقه سکونت خود، صرف کنند و نوعی دل نگرانی مضاعف علاوه بر بحث کیفیت آموزشی، در خصوص  تبعات فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی حاصل از تضارب فرهنگی متفاوت ناشی از نبود نظارت بر دانش‌آموزان را به دنبال داشته باشد.
 
در نتیجه لازم است متولیان امر در باز تعریف این طرح برای سال‌های آینده، تدبیر بهتر و جامع‌تری برای حل مشکلات جانبی هدایت تجصیلی  لحاظ کنند.