سرویس جهان مشرق- کودتای اخیر ترکیه اگر نتوانست پای اردوغان را از کاخ ریاست‌جمهوری آنکار قطع کند، اما دستش را تا حدودی از بند ائتلاف غربی خارج کرد. اکنون دوست و دشمن بیش از پیش برای رئیس حزب عدالت و توسعه شناخته شده است.

 

تنش در روابط آنکارا با مسکو که هفت ماه پیش در 24 نوامبر 2015 میلادی با حمله به جنگنده روسی در سوریه ناگهان به اوج خود رسید، حالا به معانقه دو رئیس‌جمهور در سن‌پترزبورگ ختم بخیر خواهد شد. آنکارا بیش از پیش احساس می‌‌کند به دنیای شرق تعلق دارد و در شرایطی که با معضلات جهان‌سومی روبرو است، ادعای عضویت در اتحادیه اروپا بیش از سود، ضرر دارد. 

 

 

به گزارش راشاتودی رجب طیب اردوغان در آستانه ترک آنکارا که اولین سفر خارجی او پس از کودتا محسوب می‌شود، پوتین را «دوست» خطاب کرده و از بازشدن صفحه جدیدی در روابط خود با مسکو گفت. سخن او در مورد دولتی که پیش‌ترها «شریک راهبردی»‌اش خوانده بود، درست است اگر دوباره هوای خنجرزدن از پشت به او دست ندهد.

 

شاید ترکیه احساس می‌کرد به عنوان دولتی که به ویژه در سالیان اخیر جزئی از اتئلاف غربی در فضای بین‌الملل بوده، برخورد اتحادیه اروپا و ایالات متحده با برکناری ناگهانی او مانند کودتای فرضی علیه اولاند یا مرکل خواهد بود، اما این‌گونه نشد. آنها حتی به اندازه استعفای داووداغلو از کودتا علیه رئیس حزب عدالت و توسعه نگران نشدند.

 

مقدمه این دیدار، نامه‌ای بود که به گزارش حریت، اردوغان در اواخر ژوئن برای پوتین نوشت و با ابراز تأسف خود از حمله به جنگنده، راه را برای بازگشت گردشگران و میوه‌های روسی به کشورش باز کرد، اما از آن مهمتر، محکوم‌کردن کودتای 15 ژوئیه در همان ساعات اولیه از سوی مثلث تهران،‌ مسکو و دمشق بود. این سه اگر چه اختلاف‌نظرهای شدیدی با آنکارا در موضوعات مختلف سیاست خارجی داشته‌اند، اما خیلی زود فهمیدند کودتا علیه اردوغان یعنی تبدیل گزینه بد به بدتر.

 

 

پوتین یک‌ روز پس از کودتا نیز در تماسی تلفنی به رئیس‌جمهور ترکیه گفت:«روسیه اقدامات خلاف قانون اساسی و خشونت را نمی‌پذیرد و امیدوار است نظم و ثبات به ترکیه برگردد».  

 

اقدام سه دولت یادشده برخلاف برخورد مثلث ریاض، بروکسل و واشینگتن موجب شد دست‌کم در کوتاه‌مدت، راهبردهای آنکارا تغییر محسوسی داشته باشد. دلیل این امر،‌ دست‌گذاشتن بر ویژگی خاص اردوغان یعنی انگیزه حفظ و گسترش قدرت خود بود. حمایت بدون پیش‌شرط از تداوم حکومت اردوغان برای او بسیار رضایت‌بخش بوده است.

 

رویکرد آنکارا به بشار اسد نیز دستخوش تغییر شده است. اردوغان اگر چه صراحتاً نظر خود را در مورد وی بیان نکرده اما یکی از محورهای گفتگو با پوتین، آینده سوریه است. رئیس‌جمهور ترکیه که پیش‌تر خواهان برکناریِ بی‌قید‌وشرط اسد بود، حالا در آستانه ترک کشورش گفت:«حل بحران سوریه بدون روسیه و همکاری با آن امکان‌پذیر نیست». مسکو ابراز امیدواری کرده بود «موضع سازنده‌تری» در آنکارا پیرامون سوریه اتخاد شود.

 

اما در آن سو تنش میان ترکیه و اتحادیه اروپا بالا گرفته است. پس از کودتا تلاش اردوغان برای قانونی‌کردن مجازات اعدام در حالی که ده‌هاهزار نفر به اتهام مشارکت در رخداد 15 ژوئیه در زندان به سر می‌برند، اتحادیه اروپا و سازمان‌های حقوق بشری را نگران کرده است. سرنشینان قاره سبز تهدید کردند بازگشت مجازات اعدام به معنای دفنِ درخواست آنکارا برای عضویت در مهمترین سازمان منطقه‌ای دنیا است. 

 

رئیس حزب عدالت و توسعه در پاسخ به تهدیدات اروپایی گفت بهتر است هر کس راه خود را برود. او در مصاحبه پیش از ترک کشورش گفت:«اتحادیه اروپا 53 سال است که با ما بازی می‌‌کند. ما همواره با صداقت رفتار کرده‌ایم و انتظار برخورد مشابه از سوی طرف مقابل داریم. اتحادیه اروپا باید به استانداردهای دوگانه‌اش پایان دهد».

 

اردوغان در روزهای گذشته بارها بر دست‌های آمریکایی در پشت صحنه کودتا تأکید کرده و خواستار تحویل‌دادن فتح‌الله گولن، اثرگذارترین فعال اجتماعی ترکیه و یکی از همکاران سابق رجب شده است. گولن سال‌ها است در تبعیدی خودخواسته پنسیلوانیا را برای زندگی انتخاب کرده است. 

 

 

این تمام ماجرا نیست. برخی کارشناسان همچنان به تداوم روابط سازنده میان آنکارا و مسکو اعتماد ندارند. به نقل از اکسپرس‌دیلی هندی فادی هاکورا از پژوهشگران اندیشکده چتم هاوس در لندن می‌‌گوید:«چرخش‌های ناگهانی در روابط با روسیه از قطع رابطه تا آشتی نشان می‌دهد این رابطه برخلاف ظاهرش چندان سالم و مستحکم نیست».

 

او اضافه می‌‌کند «در رابطه با منافع ترکیه، روسیه نمی‌تواند جای آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا را بگیرد» چرا که سه چهارم سرمایه‌گذاری‌ها در این کشور از اروپا می‌آید و ارتش آن نیز بر پایه ناتو شکل گرفته است.

 

نقطه‌نظرات این‌گونه تحلیل‌گران جای تأمل دارد و نمی‌توان انتظار زیادی از آنکارا داشت. سوخو‌ 24 دیگر به آسمان برنمی‌گردد، اما از آن سو نیز برخورد ائتلاف غربی با کودتای 15 ژوئیه فراموش نمی‌شود. شاید اردوغان پس از کودتا فقط به این نتیجه رسیده که باید متحدانی در این سوی جبهه جهانی نیز داشته باشد. فعلاً همین که فیلترینگ چهارماهه اسپوتنیک در ترکیه برداشته شده، جای شکرش باقی است.