به گزارش مشرق، " امید" ؛ "رصد " ؛ " فجر" ؛ "نوید" ؛ "سینا" ؛ ماهواره های نام آشنایی هستندکه پرتاب آن ها طی چندسال گذشته ؛ نام ایران را در ردیف معدود کشورهای موفق در زمینه دانش فضایی ثبت کرد. این پروژه ها و در کنار آن پرتاب کپسول زیستی به فضا تنها نمونه هایی از دستاوردهایی است که دانشمندان ایرانی برای تسخیر فضا به آن ها دست یافته اند؛ دستاوردهایی که در زمان خود، تعجب و تحسین جهانیان را نیز بر انگیخت.
اما واقعیت آن است که طی 3 سال گذشته؛ تقریبا خبری ازآن موفقیت های غرور آمیز به گوش نمی رسد و وضعیت این روزهای پروژه های تحقیقاتی در حوزه هوافضا به هیچ وجه رضایت بخش نیست تا جایی که به نظرمی رسد برنامه های فضایی ایران کاملا به حاشیه رانده شده است و دیگر جزو اولویت های توسعه ای کشور محسوب نمی شود.
گواه این مدعا؛ پروژه های ملی متعدد و ماهواره های دانشجویی است که طی 3سال گذشته به دلیل بی پولی و یا سوء مدیریت؛ زمین گیر شده اند.
عدم استمرار برنامه های فضایی ایران و کاهش محسوس فعالیت های تحقیقاتی در این حوزه و توقف برنامه های پرتاب ماهواره و درکنار آن، ایجاد تغییرات ساختاری در سازمان فضایی کشور و سایر مجموعه های مرتبط؛ طی 3 سال گذشته تا جایی پیش رفت که بسیاری از کارشناسان وفعالان عرصه فناوری فضایی این وضعیت را این گونه تحلیل کردندکه دولت یازدهم برای توسعه دانش فضایی اهمیتی قائل نیست .
وضعیت نگران کننده
این وضعیت اکنون به قدری نگران کننده است که به تازگی مقام معظم رهبری نیز در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور ؛گزارش های موجود درباره کُند شدن یا توقف طرح های کلان تحقیقاتی در عرصه های مهمی همچون هوافضا، ماهواره، هسته ای و برخی زمینه های دیگر را مایه نگرانی خواندند و تأکید کردند: "مسئولان توجه کامل کنند که این گونه طرح های مهم مطلقاً نباید کُند، نیمه تعطیل یا متوقف شود، زیرا با ایجاد خسارت علمی، دانشمندان جوان را مأیوس می کند و این خطر بسیار بزرگی است."
به هرترتیب بی مهری ها به حوزه صنعت فضایی در شرایطی اتفاق می افتد که بر اساس اسناد بالادسـتی نظام، هوافضا از اهمیت ویـژهای برخوردار و در نقشـه جامع علمی کشـور، این فناوری دارای اولویت «الف» است.
همچنین دسـتیابی بـه جایـگاه اول منطقه در تسـخیر فضا و تسـلط بـر آن از طریق علـوم و فناوریهای مربوط، انجـام ماموریتهـای فضایی سرنشـیندار و قراردادن انسـان در مدار، طراحـی، سـاخت، پرتـاب و بهرهبـرداری از ماهـواره در مـدار زمین آهنـگ و دیگـر ماهوارههـا بـا کاربردهای ارتباطات، سـنجش از دور با اولویت فناوری و صنایع داخل و با مشـارکت جهان اسلام، دسـتیابی به فناوری لازم برای پاسـخگویی به خدمات مورد نیاز سـنجش از دور و مشاهده زمین با دقت کمتر از 10 متر، اسـتفاده از دسـتاوردهای فضایی در شـناخت کیهان و توسـعه اخترفیزیک و نجوم و طراحی، سـاخت و پرتاب سـامانههای حامـل ماهوارههای مورد نیاز از جمله ماهوارههـای دارای کپسول زیسـتی و ماهوارههای زمین آهنگ از جمله اهداف تعیین شده حوزه فضا در سند هوافضاست.
مروری بر افتخارات ایران در عرصه فناوری فضایی
در واقع تشکیل سازمان فضایی ایران و شورای عالی فضایی طبق مصوبه آذر 1382 مجلس را باید آغاز حرکت جدی ایران در عرصه توسعه دانش فضایی به شمار آورد.
پس از آن در سال 1385 بود که برنامه دهساله توسعه فضایی ایران با 2هدف استقرار ماهواره در مدار ژئو و ارسال انسان به فضا، در هیئت دولت تصویب شد و طی آن، دستاوردهای مشخصی ارائه شد که پرتاب زیرمداری یک راکت هواشناسی در سال 1386 توسط سازمان صنایع هواوفضا و بازیابی محموله آن نخستین نتیجه این برنامه بود.
یک سال بعد یعنی در سال 1387 ماهواره امید ساخت صاایران با موشک ماهوارهبر سفیر به فضا پرتاب شد و توجهات بسیاری را به خود جلب کرد . یک سال بعد از آن نیز ماهواره نوید علم و صنعت توانست با موفقیت در مدار ایران به گردش درآید و تصاویر خود را به صورت منظم برای پایگاه ایران ارسال کند.
در بهمن 88 نیز پس از پرتاب موفقیت آمیز کاوشگر یک و 2 به فضا، دانشمندان فضایی کشورمان موفق شدند نخستین بار محموله زیستی را با کاوشگر 3 به فضا پرتاب کنند.
پرتاب کاوشگر 4 بدون موجود زنده برای آزمایش زیرسامانه های آن اقدام دیگری بود که در اسفند ماه سال 89 عملیاتی شد.
دستاورد دیگر این دوره، پرتاب ماهواره سنجش از دور «رصد» در سال 1390 بود. در سال 1391 کپسول حیاتی حامل یک میمون (پیشگام) تا ارتفاع 120 کیلومتری زمین پرتاب و با موفقیت بازیابی شد.
همچنین پرتاب موشکی با سوخت مایع به فضای زیرمداری در سال 1392 و کاوشگر پژوهش با موجود زنده (فرگام) گام مهم دیگری بود که در عرصه پیشرفت فناوری فضایی برای ایران رقم خورد و نام ایران را در ردیف نام های پرآوازه جهانی در عرصه این فناوری قرار داد . این پیشرفت ها نشان می دهد که صنعت فضایی ایران درسال های نه چندان دور با وجود فشار های خارجی ؛ با آهنگ رشد خوبی حرکت می کرداما به یکباره وبا تغییر دولت این قطار از حرکت باز ایستاد.
اکنون در شرایطی که چندین ماهواره ملی وماهواره های دانشجویی همچون شریفست، آتست، فجر، تدبیر و چندین ماهواره دیگر در نوبت پرتاب قرار گرفتهاند متاسفانه نه تنها تعیین تکلیف این پروژه ها و زمان بندی پرتاب آن ها در 3 سال گذشته هیچگاه از حد طرح یک وعده فراتر نرفته است بلکه چندی پیش نیز رئیس سازمان فضایی ایران با تکراروعده های پیشین خود درزمینه پرتاب ماهواره ها یی همچون شریف ست، ناهید یک، ظفر و ماهواره آت ست و شمار دیگری از ماهواره های بر زمین مانده طی اظهاراتی عجیب از کاهش اولویت طرح اعزام انسان به فضا خبر داد و اعلام کرد : در حال حاضر به دلیل حجم بودجه ای که اجرای این پروژه نیاز دارد ، اولویت را به پروژه های دیگری داده ایم.
توقف پروژههای فضایی به دلیل بی پولی !
به گفته رئیس پژوهشگاه هوا فضا، درحال حاضر بسیاری از طرح های کلان فناوری در حوزه هوافضا به دلیل عدم تامین اعتبار مورد نیاز ؛ متوقف شده است .
فتح ا... امی گفت : بر اساس سند هوافضا، ایران تا سال 1404 علاوه بر انجـام ماموریتهـای فضایی سرنشـیندار و قراردادن انسـان در مدار، باید بـه قطب منطقـهای و دارای جایگاه برجسـته جهانی در حوزه هوایی و هوانوردی تبدیل شود. براین اساس اجرای این سند در دستور کار پژوهشگاه هوافضا قرار گرفته است.
وی با اشاره به این که اجرای طرح های کلان متعددی در سند هوافضا مورد تاکید قرار گرفته است ،افزود: ازمیان طرح های مورد اشاره دراین سند ؛ ما اجرای 4 طرح کلانی را که با توان واعضای هیئت علمی ما مطابقت می کرد از جمله طرح اعزام انسان به مدارزمین یا مدارلئو، پرتاب راکت های کاوش، تدوین استانداردهای هوایی و همچنین فناوری طراحی وساخت هواپیماهای سبک وفوق سبک یک تا 19 نفره را در دستور کار قراردادیم که این طرح های ملی باید تا افق 1404 وطی 2برنامه 5ساله توسعه یعنی برنامه های ششم وهفتم تامین اعتبار شده وبه انجام برسد.
اما متاسفانه با وجودمکاتبات متعدد واعلام درخواست برای تامین اعتبار این پروژه ها به سازمان مدیریت، تا این لحظه ریالی از اعتباردر خواستی ما تامین نشده است.
تحقق کمتر از 10 درصد اهداف سند هوافضای کشور
امی با بیان این که در حال حاضر کمتر از 10درصد از اهداف سند جامع توسعه هوافضای کشور محقق شده است،گفت: این 10درصدنیز مربوط به 8 پرتابی است که تا کنون در کشور انجام شده، حال چگونه ممکن است تا 1404 ، 90 درصد آن تحقق پیدا کند ؟
وی در عین حال اظهار داشت : در حال حاضر به دلیل نبود اعتبارات، فعالیتهای فضایی ایران از 2 سال قبل متوقف شده است.
امی با اشاره به جایگاه ایران در عرصه علوم فضا تصریح کرد :در حال حاضر 14 دانشگاه، دانشکده و گروه تخصصی هوافضا در کشور راه اندازی شده است و حدود هزارو 545 نفر دانشجوی کارشناسی، 796 نفر دانشجوی کارشناسی ارشد و 426 نفر دانشجوی دکترا در این حوزه مشغول تحصیل هستند و تاکنون نیز هزارو 858 نفر در دوره کارشناسی، هزارو 927نفر در مقطع کارشناسی ارشد و 203 نفر در دوره دکترا در حوزه هوافضا دانش آموخته شده اند که این آمار ها گویای آن است که ظرفیت بسیار خوبی از حیث نیروی انسانی در حوزه تولید علم هوا فضا در کشور وجود داردو این ظرفیت باید به خوبی مورد استفاده قرار گیرد چرا که در غیر این صورت ما رفته رفته این ظرفیت را از دست خواهیم داد و این افراد جذب کشور های دیگر ویا جذب مشاغل دیگری خواهند شد .
عقب ماندگی 60 ساله ایران در حوزه هوافضا
امی با بیان این که در حال حاضر فناوری هوافضای کشور مربوط به 60 سال قبل است ،خاطر نشان کرد : روسیه در سال 1963 پروژه اعزام انسان به مدار را اجرایی کرد وچنانچه ما هم اکنون این پروژه را اجرایی کنیم ؛ به 60 سال قبل روسیه میرسیم در حالی که برای جبران این فاصله باید شتاب بیشتری داشته باشیم.
رئیس پژوهشگاه هوافضا در ادامه به اهداف تعیین شده در بخش فضایی این سند اشاره کرد و گفت: بر اساس این سند تا سال 1404 ایران در بخش هوایی باید هواپیمای جت عمومی 100 تا 150 و هواپیمای 2 تا 19 نفره سبک تولید کند در حالی که انجام این ماموریت به این پژوهشگاه نیز ابلاغ نشده و در حال حاضر سوال اصلی این است که مسئول واقعی اجرای این هدف چه نهادی است.
وی در عین حال افزود: در شرایط کنونی محققان این پژوهشگاه به ارائه مقالات ISI ، چاپ کتاب و طراحی در فضای مجازی مشغول هستند به طوری که ما از طریق سیستمهای رایانه ای به مدار زمین میرویم و برمیگردیم ولی در عمل اقدامی صورت نمیگیرد چون اعتباری نداریم.
منبع: خراسان