سرویس جهان مشرق - رییس جمهور آمریکا، دانلد ترامپ با سیاست ورود سنگین به رقابت های منطقه ای، به عربستان سعودی رفت، تا ان جا که فقط صحبت قراردادهای سنگین فروش تسلیحات نیست، بلکه صحبت از تشکیل یک «ناتوی عربی» هم هست. برای درک این که چه اندازه این «طرف گیری» در رقابت های منطقه ای گمراه کننده است، وضعیتی را که در آن ناتوی واقعی ایجاد شد، یادآوری می کنیم.

اروپای غربی هنوز در تلاش برای برآمدن از ویرانی های جنگ دوم جهانی بود. اروپا با اتحاد شوروی با نیروهای مسلح عظیم آن مواجه بود که بزرگ ترین نقش را در شکست نازی ها ایفاء کرده و در ان مقطع نیمه شرقی قاره اروپا را تحت سیطره خود گرفته بود. بیم آن می رفت که نیروی عظیم شوروی به غرب اروپا هم تسرّی پیدا کند. این رقیب(شوروی) توسط یک مستبد اداره می شد که به همان بی رحمی و خونخواری دشمنی بود که در جنگ دوم جهانی توسط متفقین شکست خورده بود. علاوه بر نیروهای نظامی متعارف پرقدرت آن، اتحاد شوروی اولین آزمایش هسته ای خود را تنها ۵ روز بعد از تشکیل رسمی پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) انجام داد. کشورهای غرب اروپا که ایالات متحده چتر امنیتی خود را بر سر آن ها گسترانده بود، دموکراسی های لیبرالی بودند که با آمریکا مبانی سیاسی و اجتماعی مشترک زیادی داشتند. و برای آمریکا، اتحاد شوروی تنها یک تهدید در اروپا نبود، بلکه ابرقدرتی بود که یک رقیب سیاسی، استراتژیک و ایدئولوژیک محسوب می شد.

هیچ چیز از آن شرایط، اکنون در خاورمیانه وجود ندارد. روسیه، میراث بر اتحاد شوروی، در سوریه فعال است چون تنها پایگاه نظامی آن در منطقه در خاک این کشور قرار دارد که در برابر حضور نظامی آمریکا در منطقه چندان چشمگیر نیست. و هیچ یک از شرایط استراتژیک و سیاسی را که ناتو تحت آن شکل گرفت، در خاورمیانه امروز نمی توان یافت. بنا بر این، هر نوع ائتلاف و سوگیری آمریکا در منطقه به معنای جهت گیری در رقابت های منطقه ای است میان عرب ها و ایرانی ها، میان سنی ها و شیعه ها، میان اسراییلی ها و عرب ها و بین همه قطب های منطقه ای که به مانند هر منطقه دیگری با هم رقابت دارند. ایالات متحده منافع مستقیم قابل ملاحظه ای در آن رقابت ها ندارد و قطعا آن منافع قدر مهم نیست که مداخله در این سطح را توجیه کند و این به معنای آن است که قاطی دعوای دیگران شوید.

طبق معمول، ایران به عنوان «لولو»ی اصلی مطرح می شود، عادتی که فراتر از دولت ترامپ است. این دیگر رایج شده که شاهد باشیم در تفاسیر و تحلیل ها در مراکز مهم (مثل اندیشکده ها) با هر آن چه به نفع منافع ایران و ایرانی هاست، مخالفت شود، و این پیش‌ فرض همیشه وجود دارد که ایران یک دشمن اصلی است و خواهد بود، و این در حالی است که هیچ تلاش جدی صورت نمی گیرد که روشن شود منافع ایران و آمریکا کجاها با هم تقابل دارد و کجاها ندارد، یا این که واقعا ایران چه رفتاری متفاوت از رفتار رقبای خود انجام می دهد که امریکا هوای آن ها را دارد.

مورّخان در آینده وسواس آمریکایی نسبت به این قدرت منطقه ای دوردست را که تهدید جدی متوجه خاک امریکا نمی کند، عجیب خواهند یافت. این وسواس وقتی عجیب تر به نظر می آید که دیگر کشورهای منطقه را مقایسه تطبیقی کنیم، به ویژه کشوری مثل سعودی که رهبری رقابت با ایران را در منطقه خلیج فارس در دست دارد.

قدرت نظامی متعارف؟ هزینه نظامی ایران از عربستان سعودی، امارات و اسراییل کم تر است. بحث افزایش نفوذ منطقه ای با ابزار نظامی برای ایران مطرح نیست.

تسلیحات هسته ای؟ ایران با تسلیم کردن خود در مذاکرات به نظارت ها و محدودیت های شدید بر فعالیت های هسته ای خود، عملا همه راه های دستیابی به تسلیحات هسته ای را بسته است. این نه ایران، که دولتی دیگر بود که سلاح هسته ای را به منطقه آورده و و جلوی تبدیل خاورمیانه به منطقه ای عاری از تسلیحات کشتار جمعی را گرفته است.

فعالیت های بی ثبات کننده؟ در بزرگ ترین مناقشه‌ی در جریان در منطقه، سوریه، ایران در عوض تلاش برای آشفته کردن وضعیت جاری، تلاش کرد ثبات را با حمایت از حکومت مستقر حفظ کند. سعودی و دیگر کشورهای عرب خلیج فارس تهاجمی ترین نقش را در تحریک شورش ها داشته اند، و در این روند هیچ ابایی در اتحاد با افراط گرایان نداشته اند. ایران در سوریه همچنان که در عراق از حکومت مستقر حمایت کرده است که آمریکا هم از دولت بغداد حمایت می کند. سعودی ها روی خوشی به دولت بغداد ندارند، چرا که در تسلط شیعیان است.

استفاده از نیروی نظامی در خارج از مرزها؟ در حال حاضر، ویران کننده ترین مصداق این مساله، که توسط یکی از کشورهای منطقه انجام گرفته و به حد فاجعه انسانی رسیده، دخالت نظامی در یمن با هدایت سعودی و امارات متحده عربی است. کمک ایرانی ها به طرف دیگر درگیری(انصارالله) در جنگ داخلی یمن، در مقایسه با نقش آفرینی سعودی و امارات، کم رنگ است.

تروریزم؟ قوی ترین ارتباط  تروریزم جهادی، که نماینده آن القاعده و داعش است، با وهابیت خشونت طلب و بی تحمل سعودی است که سال هاست راه حل دولت ریاض برای مقابله با این مشکل، صدور آن به کشورهای دیگر بوده است.

رابطه با ارزش های سیاسی و اجتماعی آمریکا؟ مضحکه‌ی سفر آقای ترامپ، با لحاظ تمرکز اصلی این سفر، این است که همان روزی این سفر انجام گرفت که مردم ایران پای صندوق های رای می رفتند تا رییس جمهور کشورشان را انتخاب کنند. انتخاب آزادانه پای صندوق های رای انجام می گرفت، بین نامزدهایی با سیاست ها و جهت گیری های متفاوت و نتیجه این انتخابات هم واقعا بر اداره ان کشور تاثیرگذار است. علی رغم همه کمبودها در دموکراسی ایران، این سیستم بسیار فراتر از چیزی است که در کشورهای عرب خلیج فارس جریان دارد، به ویژه در قیاس با سعودی و امارات متحده عربی.

ترامپ کاسبی پرمنفعتی در عربستان سعودی دارد، ولی هیچ دلیل منطقی وجود ندارد که اولین مقصد سفر خارجی رییس جمهور کشور به جایی مثل عربستان سعودی باشد. برای دهه ها، نخستین سفر خارجی هر رییس جمهور جدید آمریکا، یک همسایه نزدیک مثل کانادا یا مکزیک بوده است. با این رییس جمهور، مکزیک شانس چندانی نداشت که مقصد اولین سفر باشد، چون ملت آن را ترامپ مشتی قاچاقچی و متجاوز خوانده است. و در کانادا به واسطه فرار غیرقانونی مهاجرین از آمریکای ترامپ به درون مرزهای کانادا، باعث شده در این کشور احساس خوبی نسبت به رییس جمهور وجود نداشته باشد. ولی حتی سایر متحدان غربی سنتی آمریکا که در ارزش های دموکراتیک لیبرال با آن اشتراک دارند هم شانس میزبانی اولین سفر رییس جمهور آمریکا را پیدا نکردند.

علی رغم ادبیات ضداسلامی و ممنوعیت های سفر برای مسلمانان که توسط ترامپ به اجرا گذاشته شد، او می تواند انتظار استقبال گرم را از مقامات سعودی داشته باشد. این ربطی به اشتراک در ارزش های آمریکایی ندارد. چنین استقبالی یکسره به دلایل غلط است. علاقه ترامپ به اقتدارگرایی و روش های خویشاوند-سالار در حکومت، مفاهیم آشنا و پذیرفته شده ای برای آل سعود است. بی علاقگی ترامپ به گیر دادن به حکومت های دیگر در موضوع حقوق بشر، سعودی ها را خاطرجمع کرده که او کاری به کارشان در این موضوع ندارد. رییس جمهور آمریکا با همه‌ی ادبیات ضد مسلمان خود، نباید نگران اعتراض شهروندان سعودی به حضورش در خاک سعودی باشد، چرا که هیچ «متمم اولِی» در قانون اساسی پادشاهی سعودی وجود ندارد که اجازه راهپیمایی اعتراضی به شهروندان بدهد. از همه بالاتر، رژیم عربستان به ترامپ علاقه مند است چون بسیار مشتاقانه و به صراحت در رقابت منطقه ای با ایران، طرف ریاض را گرفته است.

بنا بر این، شعار اصلی ترامپ، «اول، آمریکا»، در میانه رقابت ها برای نفوذ در اطراف خلیج فارس، محو شده است، جایی که نه منافع آمریکا که رقابت ها و جاه طلبی های کشورهای دیگر، سیاست های آمریکا را پیش می برد. طرف‌گیری واشینگتن در رقابت های منطقه ای ختم به این جا نمی شود و در مناقشه دیگری که مربوط به مقصد بعدی سفر ترامپ است، یعنی اسراییل(سرزمین های اشغالی) هم در جریان است.

می گویند برنامه سفر رییس جمهور، یک نوع مایه دینی را هم به ذهن متبادر می کند، چرا که هر یک از مقاصد سه گانه سفر او با یک دین بزرگ یکتاپرستی در ارتباط است: اسلام، یهودیت و مسیحیت(سعودی، اسراییل و واتیکان). ایده پایه ای، ایده زیبایی بود، ولی تفاوت ها و رقابت های محلی این ایده را مخدوش می کند و برنامه سفر ترامپ را بسیاری حاکی از بی تفاوتی او نسبت به این تفاوت ها و رقابت ها در نظر گرفته اند. علی رغم این که عربستان دو شهر مقدس اسلام، مکه و مدینه، را در خود جا داده است، ولی عربستان سعودی مساوی اسلام نیست، حتی بیشتر سنی ها با وهابیت سعودی یکی نیستند و فاصله شیعه با وهابیت از همه مذاهب بیشتر و حتی در تقابل با آن است. اسراییل(سرزمین های اشغالی) جایی است که اورشلیم(بیت المقدس) در آن قرار دارد و برای هر سه دین یکتاپرستی اهمیتی ویژه دارد. به همین دلیل سال‌هاست هر نوع مذاکرات برای تعیین سرنوشت فلسطینی ها موضوع بسیار دشوار و پیچیده است. پیچیدگی مساله همین الان هم در دشواری های برنامه ریزی برای دیدار ترامپ از دیوار غربی در اورشلیم(بیت المقدس) هویدا است.

و درباره مقصد سوم، واتیکان، انسان به این فکر میافتد که در مرکز مسیحیت کاتولیک دیدگاه ها درباره اخبار مربوط به سفیر احتمالی ترامپ برای قلمرو پاپ، چیست. طبق گزارش ها، انتخاب ترامپ برای سفارت آمریکا در واتیکان، همسر رییس سابق مجلس نمایندگان و مشاور ترامپ، نیوت گینگریچ، است. خانم «کالیسیا گینگریچ»، این سنگر ارزش های کاتولیک!، کسی است که دوست دختر نیوت گینگریچ بوده و بعد به همسر سوم او تبدیل شد(در آیین کاتولیک طلاق ممنوع است و گناهی بزرگ محسوب می شود).

نویسنده: Paul R .Pillar