سرویس سیاست مشرق - میرزا حسن خان وثوق الدوله فرزند یک خانواده اشرافی قاجاری و خواهر زاده امین الدوله منور الفکر میانه رو از نسل دوم مشروطه بود. او به سال ۱۲۹۲ قمری برابر ۱۲۵۴ شمسی به دنیا آمد. از کودکی با زبان فرانسه آشنا شد و تحت تاثیر ادبیات فرانسه قرار گرفت. میرزا حسن خان در تیر ماه ۱۲۷۴ پس از دیدار با ناصرالدین شاه از طرف او لقب وثوق الدوله را گرفت و حاکم آذربایجان گردید. حسن وثوق الدوله از جمله تجدد گرایانی بود که به فراماسونری پیوست و عضو لژ بیداری شد. از آغاز حرکت مشروطه خواهی در زمره طرفداران آن در آمد و پس از تشکیل مجلس اول شورای ملی به عنوان نایب رئیس مجلس (رئیس مجلس ضیع الدوله بود) تعیین گردید. وثوق الدوله در دولت های مختلفی عضویت داشت. پس از فتح تهران و غلبه اعضای لژ فراماسونری بیداری بر کشور (۱۳۲۷ق) میرزا حسن خان به عضویت هیات مدیره لژ بیداری در آمد. او در کابینه سپهدار وزیر دادگستری بود و در سال های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۶ ه.ق دوبار نخست وزیر گردید.
در سیزدهمین کابینه پس از مشروطه که با ریاست وثوق الدوله تشکیل گردید یک اتفاق بسیار دردناک افتاد که به ویژه از منظر بررسی کارنامه وثوق الدوله بسیار مهم است و آن انعقاد قرار داد ۱۹۱۹ میلادی با دولت انگلیس توسط او در ازای دریافت ۱۳۰ هزار تومان رشوه می باشد.
ماجرا از این قرار بود که ایران در حد فاصل سقوط تهران در سال ۱۲۸۸ شمسی تا کودتای ۱۲۹۹ شمسی در یک وضعیت هرج و مرج گسترده به سر می برد با پایان گرفتن جنگ جهانی اول و وقوع انقلاب بلشویکی در روسیه مجموع توافقات استعماری انگلیس و دولت تزاری در سال ۱۹۰۷ کان لم یکن تلقی گردید و دولت انگلیس نگران نفوذ بلشویک در ایران بود. در چنین شرایطی جناحی از هیات حاکم انگلستان تصمیم گرفتند با تحت الشعاع قرار دادن ایران و نفی استقلال نسبی و شکننده آن به طور کامل بر کشور مسلط گردند و از خطر نفوذ شوروی بر ایران و هند جلوگیری نمایند. زیرا هندوستان در آن دوره ضلع اصلی تغذیه دولت انگلیس بود ایران نیز به واسطه اکتشاف نفت بیش از پیش برای دولت انگلیس اهمیت یافت. در چنین وضعیتی وثوق الدوله در مرداد ۱۲۹۸ شمسی برابر با اوت ۱۹۱۹ میلادی حاضر گردید در ازای دریافت رشوه قرارداد تحت الحمایگی ایران را امضا کند. در پی این خیانت امواج گسترده اعتراضات مردمی در کشور به راه افتاد، دولت های شوروی و امریکا و برخی دول اروپای نیز به این قرار داد اعتراض کردند و مجلس شورا نیز از پذیرش آن سرباز زد و احمد شاه حاضر به پذیرش آن نشد.
امضای این قرار داد وثوق الدوله را به چهره ای منفور در سراسر ایران بدل نمود و نورمن سفیر وقت انگلیس در ایران در تاریخ ۱۵ ژوئن ۱۹۲۰ در تلگرافی به لرد کرزن وزیر خارجه و در پی گسترش نفرت عمومی از وثوق الدوله می گوید : " رئیس الوزرا اکنون نزد مردم به قدری منفور است که دیگر وجود او برای دولت پادشاهی انگلستان فایده ای نخواهد داشت و صلاح در این است که کابینه دیگری بر سر کار آید."
وثوق الدوله در امضای قرارداد ۱۹۱۹ میلادی با نصرت الدوله فیروز و صارم الدوله همراهی داشت. پس از گسترش جو مخالفت مردمی با قرار داد ۱۹۱۹ م سیاست دولت انگلستان از استعمار مستقیم و تحت الحمایه قرار دادن ایران به استعمار غیر مستقیم و کودتای ۱۲۹۹ شمسی و روی کار آمدن رضا خان تغییر جهت داد. حسن وثوق در ۱۳۲۹ شمسی درگذشت.
