سرویس اقتصاد مشرق - محمدباقر نوبخت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه در مراسم آغاز اجرای دو برنامه ایجاد اشتغال فراگیر ۹۶ و همچنین ایجاد اشتغال روستایی و عشایری که در سازمان برنامه و بودجه برگزار شد، رقمی از میزان اشتغال ایجاد شده توسط دولت در فصل بهار مطرح کرد که سوالات بسیاری به همراه داشت. نوبخت گفت:

رشد مثبت اقتصادی سه ماهه نخست سال منجر به ایجاد ۷۰۳ هزار فرصت شغلی جدید شده است و تا اواسط شهریور امسال ۲۴ هزار و ۹۰۰ هزار واحد تولیدی از ۱۷ هزار و ۹۰۰ میلیارد تسهیلات برخوردار شدند.

براساس این سخنان نوبخت، در روزهای پایانی دولت قبل، بیش از ۷۰۰ هزار نفر در کشور شاغل شدند. این رقم پیش از این نیز در اواخر خرداد ماه سال جاری توسط حسن روحانی رئیس جمهور در ضیافت افطار اساتید و پزشکان مطرح شده بود. روحانی در این دیدار گفته بود:

امروز در حالی که نسبت به آن زمان (دولت نهم و دهم) کمترین میزان درآمد نفت را داریم و قیمت نفت در بهترین شرایط به یک سوم قیمت نفت در آن زمان فروخته می شود، وضع درمان برای مردم بسیار بهبود یافته و از سوی دیگر اشتغال خالص ایجاد شده که در آن سالها در حدود صفر بود، در فاصله بهار ۹۵ تا بهار ۹۶ به بیش از ۷۰۰ هزار شغل رسیده است.

پس از طرح این سخنان از سوی رئیس جمهور که انتقادات بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه اقتصادی کشور را به همراه داشت، مرکز آمار برای توجیه این رقم پارا فراتر گذاشت و از ایجاد حدود یک میلیون شغل در بهار امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته خبر داد.

سیاسی‌کاری مرکز آمار در اشتغال جوانان

طبق گزارش مرکز آمار، در سه ماه ابتدای سال (پایان زمستان ۹۵ تا پایان بهار ۹۶)  نزدیک به یک میلیون شغل و از پایان بهار ۹۵ تا پایان بهار۹۶ حدود ۷۰۴ هزار شغل جدید در کشور ایجاد شده است. براین اساس، در بهار ۹۶، حدود یک میلیون و ۱۳۴ هزار و ۱۴۱ نفر به جمعیت فعال کشور (جمعیت شاغل و بیکار) افزوده شده که برای ۹۶۵ هزار و ۹۲۶ نفر شغل (نرخ اشتغال خالص) ایجاد شده و ۱۶۸هزار و ۲۱۵ نفر از این افراد به جمعیت بیکاران اضافه شده است.

مرکز آمار در گزارش قبلی خود، جمعیت شاغلان کشور در پایان زمستان ۱۳۹۵ را ۲۲/۳ میلیون نفر اعلام کرده بود اما در گزارش جدید مدعی شده جمعیت شاغلان در پایان بهار امسال به ۲۳/۳ میلیون نفر افزایش پیدا کرده است که نشان از افزایش یک میلیون نفری تعداد شاغلان کشور دارد.

رکوردشکنی اشتغالزایی دولت، فقط در آمارها!

این مسئله یعنی به طور میانگین در سه ماه اخیر هر ماه ۳۳۰ هزار شغل خالص در کشور ایجاد شده و اگر دولت یازدهم همین روند اشتغالزایی یک میلیون در هر فصل را (البته در آمارها) تا پایان امسال ادامه دهد، با توجه به وجود سه میلیون و سیصد هزار بیکار موجود در کشور، (با فرض عدم ورودی جدید) احتمالا تا پایان سال جاری نرخ بیکاری صفر شده و به نیروی کار جدید نیاز خواهیم داشت که احتمالا باید از خارج، وارد کنیم.

اما از سوی دیگر، ‌ مروری بر برنامه‌های دولت و همچنین سخنان نه چندان دور مسئولان ارشد دولتی در خصوص اشتغالزایی کشور، این مسئله را به ذهن متبادر می‌کند که آیا این آمارهای ارائه شده در خصوص میزان اشتغالزایی حقیقت دارد و یا دستکاری در آمارها و آمارسازی سبب شده این میزان اشتغال ساخته شود؟

به بیان دیگر، مسئولان و مدیران دولتی توانستند در این مدت کوتاه این حجم از اشتغالزایی بی‌سابقه که رکورد جهانی محسوب می‌شود را ایجاد کنند و یا مسئولان مرکز آمار توانستند این آمار را بسازند؟

از این رو برای درک بهتر میزان شغل ایجاد شده توسط دولت در بهار امسال می‌توان از برنامه اقتصاد مقاومتی که چندی قبل توسط اسحاق جهانگیری ابلاغ شده بود، نام برد. در این برنامه هدفگذاری اشتغالزایی سال ۹۶ را حدود ۹۷۰ هزار شغل معرفی کرده است و این بدان معناست که با این آمارهای ارائه شده توسط مرکز آمار، می‌توان گفت برنامه اشتغالزایی امسال در همین سه ماه اخیر، محقق شده است!

از سوی دیگر، هم در زمان تبلیغات انتخاباتی و هم پس از آن وقتی روحانی در نشست خبری پس از انتخابات خود محقق شدن سالیانه ۹۵۰ هزار شغل را منوط به ورود سرمایه‌گذاری‌های بسیار زیادی می کند که مسلما در بهار سال جاری نیز اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است، آیا خود مسئولان دولتی از جمله رئیس‌جمهور ایجاد یک میلیون شغل را تنها در سه ماه و با این شرایط رکودی؛ منطقی می‌دانند؟

نظر روحانی و جهانگیری درباره اشتغال میلیونی

روحانی و جهانگیری دو نامزد انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری که پیش از این در زمان تبلیغات انتخاباتی، با حمله به رقبای انتخاباتی خود، امکان ایجاد یک میلیون شغل در سال را ناممکن و غیر منطقی می‌دانستند حال پاسخ دهند چگونه نه در مدت یکسال که در ۳ ماه توانستند کار ناممکن یکساله را انجام دهند؟

در این خصوص می‌توان به سخنان زمان کاندیداتوری کاندیدای پوششی روحانی در انتخابات اشاره کرد که در خصوص برنامه سایر کاندیداها گفته بود:

برخی می گویند و شعار می دهند که می خواهند این میزان شغل ایجاد کنند، این برادر عزیز یا شغل ایجاد نکرده یا عدد و رقم متوجه نمی شود. وی با بیان این که شغل ایجاد کردن کار بسیار دشواری است، خاطرنشان کرد: اقتصادی که ظرفیتش مشخص است که چه مقدار شغل می توان ایجاد کرد اگر کسی بگوید چند میلیون شغل ایجاد می کنم، معلوم است که می خواهد مردم را فریب دهد.

راز آمار اشتغالزایی یک میلیون نفری

مقایسه تعداد شاغلان در زمستان ۹۵ و بهار ۹۶ نشان می دهد که حدود ۹۶۵ هزار و ۹۲۶ نفر در فاصله زمانی زمستان ۹۵ تا بهار ۹۶ وارد بازار کار شده اند.

هر چند در بدو امر ایجاد ۹۶۰ هزار شغل جدید در  ۳ ماه کمی عجیب و دور از ذهن به نظر می رسد، ولی بررسی دقیق تر گزارش مرکز آمار ایران زوایای پنهان این اشتغالزایی را روشن می کند.

مقایسه میزان شاغلان در سه بخش خدمات، صنعت و کشاورزی بیانگر این است که در فاصله زمانی زمستان ۹۵ تا بهار ۹۶ حدود ۱۱۴ هزار و ۹۲۱ نفر به شاغلان بخش خدمات،  حدود ۸۳هزار و ۱۱۱ نفر به بخش صنعت افزوده شد است که مجموع آن حدود ۲۰۰ هزار نفر می‌شود. در واقع میزان اشتغال ثابت بر اساس این آمار همین حدود ۲۰۰ هزار نفر است و مابقی این آمار اشتغال مربوط به بخش کشاورزی می‌شود.

طبق این آمار، تعداد شاغلان در بخش کشاورزی از ۳میلیون و ۵۹۷ هزار و ۱۲۶ نفر در زمستان ۹۵ به ۴ میلیون و ۳۵۹ و ۵۴۵ نفر در بهار ۹۶ رسیده است یعنی تعداد شاغلان کشاورزی در این بازه زمانی ۷۶۲ هزار و ۴۱۹ نفر اضافه شده است که دلیل اصلی این رشد جمعیت شاغل بخش کشاورزی در فصل بهار، ورود به فصل کشاورزی است بنابراین این خطر وجود دارد که با پایان فصل کشاورزی در نیمخ نخست سال، این تعداد شاغلان فصلی کشاورزی مجدد به آماران بیکاران افزوده شوند.

آب پاکی ربیعی بر آمارسازی دولت

آمارسازی و آمار بازی دولت در موضوع اشتغال دوام زیادی نیاورد و علی ربیعی وزیر کار دولت روحانی نیز به ساختگی بودن ادعای اشتغالزایی ۷۰۰ هزار و یک میلیونی مسئولان واکنش نشان داد.

ربیعی در مراسم آغاز اجرای دو برنامه ملی ایجاد اشتغال در سازمان برنامه و بودجه اظهار داشت:

«طی سال‌های گذشته سیاست اشتغال اعمال نشده، این در حالی است که هم‌اکنون ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار بیکار داریم که اگر سیاست اشتغال نداشته باشیم، به هیچ‌کجا نمی‌رسیم. امروز دیگر یک درصد رشد، ۱۰۰ هزار شغل ایجاد نمی‌کند. در بهترین حالت اگر رشد ادامه یابد، سالانه ۴۰۰ هزار شغل خواهیم داشت، در حالی که سالانه ۶۰۰ هزار شغل کسری داریم.»

این سخنان ربیعی در روزی که نوبخت از اشتغالزایی ۷۰۳ هزار نفری در بهار امسال سخن گفت همچون آب پاکی ادعاهای چندماه اخیر مسئولان دولتی را از بین برد و نشان داد بجای تلاش مسئولان آماری برای افزایش تعداد شاغلان باید تلاش مسئولان دولتی برای اشتغالزایی بیشتر شود.

راه‌حل چیست؟

گذشته از آمار عجیب دولت در ایجاد یک میلیون شغل، آنهم فقط در یک فصل که بدون تردید رکوردی جهانی محسوب می‌شود و کشورهای توسعه یافته و پیشرفته‌ نیز  هم نمی‌توانند به آن دست یابند، اما در طرف مقابل همانطور که در برنامه اشتغالزایی اقتصاد مقاومتی آمده است، امکان عملیاتی برای ایجاد یک میلیون شغل در سال وجود دارد و برنامه ششم در این خصوص وظیفه ایجاد ۹۵۵ هزار شغل در سال را برای دولت ها در نظر گرفته است.

اما مسئله اصلی که می‌تواند به پاشنه آشیل دولت در ناتوانی در ایجاد این میزان شغل تبدیل شود، بی انگیزگی و ضعف مسئولان دولتی در اجرای برنامه های بالادستی و همچنین دلخوش بودن به آمارهایی است که اعلام می شود که گاها همانطور که در آمار اشتغال فصل بهار نیز مشهود است، فاصله جدی و قابل توجهی با واقعیات جامعه و زندگی مردم دارد.

بنابراین به نظر می‌رسد، اگر مسئولان اهتمام جدی بر حل معضل بیکاری در سال "اقتصادمقاومتی، تولید و اشتغال" داشته باشند، با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی کشور بتوان به راحتی معضل بیکاری را رفع نمود.