سرویس فرهنگ و هنر مشرق - هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر توسط روابط عمومی این جشنواره طی روزهای گذشته معرفی شد. محمود اربابی، احمد امینی، پوران درخشنده، مجید رضابالا، سیدجمال ساداتیان، حسین کرمی و محمدهادی کریمی اعضای هیات انتخاب این دوره از جشنواره خواهند بود و انتخاب آثار راه یافته به جشنواره را برعهده خواهند گرفت.

سال‌هاست منتقدان جشنواره فیلم فجر به نحوه عملکرد این جشنواره انتقاداتی را مطرح می‌کند و مهمترین پرسش هر ساله منتقدان، درباره هیات انتخاب فجر است. هیات انتخاب در حالی معرفی شده که دبیر جشنواره فیلم فجر پیش از این اتفاق خبری، وعده حذف هیات انتخاب را داده بود. در حالیکه 2 ماه به جشنواره فیلم فجر باقی مانده است، ناگهان اعضای هیات انتخاب معرفی می‌شوند، هیاتی که اعضای برگزیده‌اش رویکردهای جشنواره فیلم فجر را به خوبی مشخص می‌کند.

محمدهادی‌کریمی فیلمسازی که نزدیک به سه ده در حوزه سینما و تلویزیون فعالیت می‌کند او در کارنامه‌اش در مقام فیلمنامه‌نویس، 18 فیلم را به نگارش درآورده و در مقام کارگردان «غیر منتظره، امشب شب مهتابه، برف روی شیروانی داغ، بشارت به یک شهروند هزاره سوم» و فیلم اکران نشده «کمدی انسانی» را در کارنامه دارد. کارنامه دکتر محمد هادی کریمی را که بررسی می‌کنیم، به یک نتیجه قابل اعتنا دست پیدا خواهیم کرد. فیلمساز محترم، فیلم قابل اعتنا و ماندگاری در کارنامه‌اش ندارد که با هر جهت گیری هنری و فرهنگی بحث ماندگاری‌اش مطرح شود؟ آیا ایشان در مقام هیات انتخاب در جشنواره فیلم فجر آثار درخشانی داشته‌اند؟ سئوال مهم اینجاست فیلمسازانی که در هیات انتخاب داوری و فجر قرار می‌گیرند، باید موفقیتی حداقلی در یک دهه اخیر کسب کرده باشند تا در لیست داوری و انتخاب قرار گیرند. کدامیک از آثار محمد هادی کریمی به عنوان فیلمساز و فیلمنامه نویسی محترم، تا چند قدمی دریافت سیمرغ فجر قرار گرفته، که هم اکنون به عنوان یکی از اعضای هیات معرفی می‌شوند؟

پوران درخشنده کارنامه قابل اعتنایی دارد ،اما اغلب آثار قابل اعتنای این فیلمساز محترم مربوط به دهه شصت شمسی می‌شود و تنها نسبت این فیلمساز با جشنواره فیلم فجر به جشنواره سی ویکم باز می گردد که فیلم «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» ساخته ایشان، عنوان بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را کسب کرد. غیر از برگزیدگی مردم فیلم «هیس....»  اغلب افتخارات این فیلمساز محترم به دهه شصت و به فیلم‌های «رابطه» و «پرنده کوچک خوشبختی» (در دهه شصت) باز می‌گردد. باز هم این سئوال در مورد ایشان مطرح است که از سال 1366 تاکنون ایشان فیلم موفقی در کارنامه‌اشان ثبت نشده که بتواند در جشنواره فیلم فجر بحث برانگیز باشد.

آخرین فیلم به نمایش درآمده از سرکارخانم پوران درخشنده «زیر سقف دودی» ، با استناد به شعار فیلمساز درباره اثرش، ظاهرا باید درباره موضوع طلاق عاطفی باشد. اما تنها مولفه‌ نمایشی که در اثر مذکور نمودی ندارد، همان مسئله‌ای است که فیلمساز  ادعایش را دارد. فیلم نه قصه‌ای دارد، نه کارگردانی منحصر به فردی. در واقع زیر سقف دودی پایانی برای دوران فیلمسازی پوران درخشنده است. کارنامه سرکار خانم درخشنده، دقیقا مثل کارنامه  سینمایی دکتر محمد هادی کریمی، کارنامه بسیار خنثی و بی‌مسئله‌ای است.

فیلمساز سوم حاضر در لیست هیات انتخاب احمد امینی است که سابقه‌اش در فیلمسازی تفاوت چندانی با پوران درخشنده و محمد هادی کریمی ندارد. «سایه‌های هجوم، غریبانه، چتری برای دو نفر، این زن حرف نمی‌زند، و بی خداحافظی» آثاری هستند که در کارنامه احمد امینی ثبت شده است. بی‌خداحافظی فیلمی در گونه زندگینامه‌ای است که در مورد رضا صادقی خواننده معروف مشکی پوش در دوران اوجش ساخته شد. اما ساخت همین فیلم موجب شد که رضا صادقی چندی بعد از جریان اصلی موسیقی کشور حذف شود. به عبارت دیگر فیلم بی‌خداحافظی به جای آنکه موجب محبوبیت افزون رضا صادقی شود، موجب فاصله زیاد خواننده مذکور با جریان اصلی موسیقی شد.

در واقع فیلمسازانی که برای هیات انتخاب و داوری انتخاب می‌شوند،متوسط یا زیرمتوسط هستند. فیلمسازان متوسطی که مشغول ساخت سریال‌های خنثی در سیما هستند و فیلمی برای حضور در شرکت مسابقه رقابت جشنواره فجر ندارند، برای انتخاب و داوری در فجر برگزیده می‌شوند. فیلمسازانی مثل  محمدحسین حقیقی، محمدعلی نجفی، خسرو سینایی، رسول صدرعاملی، عبدالله اسفندیاری، احمدرضا معتمدی، محمدرضا بزرگ‌نیا، سیروس الوند، کیومرث پوراحمد، سعید حاجی میری، داریوش فرهنگ، عبدالحسن برزیده، مرتضی رزاق کریمی، سیامک شایقی، حبیب کاوش،  حجت الله سیفی، عزیزالله حمیدنژاد، مصطفی شایسته، مهدی صباغ‌زاده، محمدحسین لطیفی، مازیار میری، بهنام بهزادی علیرضا شجاع نوری، شهرام اسدی، محمدرضا هنرمند، یدالله صمدی،  فرهاد توحیدی، مجتبی راعی، محسن شاه ابراهیمی، دقیقا کارکردی مشابه با سه فیلمساز برگزیده در لیست هیات انتخاب دارند. فیلمسازان (اعم از کارگردان، فیلمنامه‌نویس) ناکامی که طی سال‌های اخیر آثاری ساخته‌اند که استاندارهای داوری در جشنواره فجر را نداشته‌، اما  در هر سالی که فیلم نساخته‌اند، در لیست هیات داوران و هیات انتخاب قرار گرفته‌اند.

اما گونه دیگری از اعضای هیات انتخاب، مدیران شورایی هستند. محمدابراهیم صلواتی فرد، مجید رضابالا، محمدعلی حسین‌نژاد، حسین کرمی، بهمن حبشی، مجتبی مشیری، جعفر صانعی مقدم، جلیل عرفان منش، حسین ترابی، ، مسعود ترقی جاه و حتی محمدمهدی حیدریان در ادوار مختلف به عنوان اعضای هیات انتخاب و داوری برگزیده می‌شوند.

 نفر سوم هیات انتخاب، محمود اربابی سال‌هاست  سمت‌های سینمایی مختلفی را تجربه کرده است و در اغلب شورای های نظارتی سیما و سینما حضور داشته‌اند. اربابی سرمایه‌گذار «آب و آتش» فریدون جیرانی است، در تیتراژ فیلم شب‌های روشن عنوان «با همکاری»  در مورد  ایشان استفاده شده و اخیرا مشاور فیلمنامه ضعیف  «وقتی برگشتیم» وحید موسائیان بوده‌اند.  اگر سینمای ایران رشد نمی‌کند یکی از دلایلش شوراهای بدون کارکردی است که افرادی نظیر اربابی در آن حضور دارند؛ شورای‌های نظارتی که به عنوان اهرم مهار عمل می‌کنند. افرادی مثل محمود اربابی نمونه بارز از گونه مدیرانی هستند که  فاقد تخصص ویژه در زمینه نگارش فیلمنامه و ساخت فیلم هستند. با این حال در هر دولتی، با هر گرایش سیاسی، در مهمترین شوراهای نظارتی حضور دارند و انتخاب ایشان در لیست هیات انتخاب، جهت دهی جشنواره فجر را کاملا نمایان می‌کند. وقتی غیر متخصص‌های ثابت، اعضای کلیشه‌ای ناظر را  به عنوان هیات انتخاب برمی‌گزینند، مشخص است که فیلمسازان اجتماعی، با آثار خنثی، مسیر جشنواره را تعیین خواهند کرد. آیا جشنواره فیلم فجر می‌تواند در مسیر فجر قدم برخواهد داشت، یا سویه تاریکی‌ کلیشه، با هدایت به سمت فیلم‌های اجتماعی، جشنواره فجر را نازل‌تر از سال‌های قبل خواهد کرد؟!

نفر چهارم این لیست مجید رضا بالا است که از بدو فعالیت، در شوراهای تصویب فیلمنامه سیما و سینما حضور داشته  و سه دهه تخصص اصلی ایشان، مثل محمود اربابی حضور در شوراهای نظارتی است. ایشان یکی از رکورداران حضور در هیات انتخاب و هیات داوری هستند. مجید رضا بالا در نخستین فعالیت سینمایی‌اش فیلمی با عنوان بی‌نامی به کارگردانی علیرضا صمدی را تهیه کرده که توسط هیات انتخاب سال گذشته از حضور در جشنواره باز ماند.

ترکیب اعضای هیات انتخاب افق‌های جشنواره فجر را کاملا مشخص می‌کند که جشنواره فیلم فجر تقریبا گرفتار یک روال کاملا اداری است و با انتخاب افراد معین و مشخص در داوری و انتخاب است. اتفاقی که به شکل بی‌سابقه‌ای طی چند سال اخیر، بروز بسیار پررنگی در نحوه داوری فجر دارد.

ارتقاء فجر با این ترکیب هیات انتخاب و برگزیده شدن فیلمسازانی که آثارشان  با اقبال مردم و منتقدان همراه نیست، قطعا خبر از یک جشنواره بدون کیفیت خواهد داد و افق‌های داوری پر انتقاد را به مخاطبان جشنواره نشان می‌دهد.  با برگزیده شدن متخصص‌نماها  که عضوثابت شوراهای فیلمنامه هستند، یا فیلمسازان متوسطی که فیلم ساختن و نساختن‌شان جریان اصلی سینما را تغیر نخواهد داد، جشنواره فیلم فجر در یک پیش‌بینی خوشبینانه همان مسیر کلیشه‌ای سابق را طی خواهد کرد.  پرسش پایانی این است آیا هیات انتخاب می‌تواند مستقل از شوراهای نظارتی فرمایشی، افق موثری را برای جشنواره فیلم فجر معین کند؟!