به گزارش مشرق، یک شمش طلا، یک قرص آهن، یک تسبیح مهره، یک کارت پلاستیکی، یک تکه کاغذ کتانی و...؛ این چیزها بی‌ارزشند. نمی‌شود آنها را خورد، نوشید، یا پتو کرد و روی خود انداخت ولی ارزشمند هم هستند. ساده‌ترین چیز ممکن، بنیان ارزش‌شان است: مردم اعتقاد دارند اینها پولند و به همین خاطر اینها پولند. اگر هر ارز یک توهم اِجماعی باشد، آنگاه بیت‌کوین (ارز رمزپایه دیجیتال که در اینترنت دست به دست می‌شود) مثل توهم اِجماعی حاصل از داروهای روانگردان است.
مفهوم بیت‌کوین در یک گزارش تفصیلی اواخر سال 2008 و با امضای مستعار «ساتوشی ناکاموتو» به دنیا آمد. کار که به 2013 رسید، یک بیت‌کوین 12 دلار می‌ارزید. هنگام نوشتن این گزارش، ارزش آن بیش از 10 هزار دلار است. فقط ظرف 2 ماه گذشته، ارزش آن 2 برابر شده است. 100 درصد افزایش ارزش یک ارز ظرف 8 هفته، به تعبیر اهل فن، جنون‌آمیز است. اگر این اتفاق برای ین ژاپن یا دلار آمریکا می‌افتاد، اقتصادهای این کشورها گرفتار یک مارپیچ افت قیمت جهنمی می‌شد.
در طول تاریخ، ارز به یکی از این دو شکل بوده است: دارایی‌های مادی مثل طلا یا مهره و دارایی‌های حکمی مثل اسکناس و سکه‌های پشتیبانی‌شده توسط حکومت. بیت‌کوین و همزادهایش یک دسته سوم اضافه کرده‌اند: ارزهای دیجیتال که بر پایه ترکیبی از نظریه‌بازی، علم اقتصاد و رمزنگاری‌اند. اسم «ارزهای رمزپایه» هم از همین‌جا آمده است. اگر پول یعنی به اشتراک گذاشتن یک توهم، بیت‌کوین می‌خواهد روشی بهتر برای به اشتراک‌گذاری آن بسازد. اوج‌گیری بیت‌کوین از قدیم من را، مثل بسیاری افراد دیگر، متعجب و سردرگم کرده است. برای آنکه این پدیده را بفهمم، با متخصصان ارزهای رمزپایه و دانشگاهیان تماس گرفتم تا بپرسم آیا بیت‌کوین یک حباب ابلهانه مثل پیازهای لاله قرن هفدهم است؟ یک سرمایه‌گذاری برای حذف ریسک، مثل طلا؟ یا یک ارز، مثل دلار؟ پاسخ‌هایی که گرفتم، متفرق‌تر از آن بود که راضی‌ام کند. اینها را شنیدم: «همه موارد فوق»، «هیچ‌یک از این موارد»، و «هنوز هیچ‌کس مطمئن نیست».
به‌سوی یک پول کامل‌تر
به هر حال مشکل دلار چیست؟ اگر از من بپرسید، به نظرم مشکل خاصی ندارد. من کارت اعتباری‌ام را دوست دارم. نقدی هم باشد مشکلی نیست.
ولی برای دیگران، خطرات دلار آشکارا واضح است: یک نهاد قَدَرقدرت واحد، حکومت فدرال که سختگیرانه مهار عرضه پول و قواعد حاکم بر آن را در دست دارد. برخی دلواپسند خلق بیش از حد دلار به تورم افسارگسیخته منجر شود. «تیموتی لی» گزارشگر ارشد سیاست‌گذاری فناوری در ارس‌تکنیکا که مدت‌هاست به صورت تخصصی روی بیت‌کوین کار می‌کند، می‌نویسد: «رمزطلبان چندین دهه است رؤیای سیستم‌های پرداخت الکترونیکی کاملاً غیرمتمرکز را داشته‌اند». منتها اکثر ایده‌هایی که برای ارز دیجیتال مطرح می‌شد، یک نقص فاجعه‌بار داشت: تکرارپذیری. تقریباً هرچه آنلاین باشد (مثلاً متن، عکس یا فایل) می‌تواند کُپی شود. ترس از جعل فراوان، حکم مرگ یک ارز دیجیتال را صادر می‌کند. بیت‌کوین با یک نوآوری این مشکل را حل کرد: «زنجیره بلوکی»؛ یک دفترکل آنلاین که همه پرداخت‌های نفر به نفر را ثبت و اعتبارسنجی می‌کند تا جلوی خرج دوباره یک واحد پول را بگیرد. فایده‌اش برای آنهایی که میل به کارهای نه‌چندان قانونی دارند، آن است که زنجیره بلوکی تراکنش‌ها را رمزگذاری می‌کند تا گمنامی ایجاد کند. شبکه پرداخت توسط «استخراج‌کنندگان» بیت‌کوین حفظ می‌شود: یک گروه غیرمتمرکز از افراد با رایانه‌های قدرتمند که تراکنش‌ها را تأیید می‌کنند و برای کارشان بیت‌کوین‌های جدید پاداش می‌گیرند. کل مقدار ممکن عرضه بیت‌کوین در دنیا، سقف مشخصی دارد، بنابراین بیت‌کوین هر دو مشکل رمزطلبان با پول را حل می‌کند: زنجیره بلوکی جلوی تمرکز را می‌گیرد و محدودیت برنامه‌ریزی‌شده بیت‌کوین‌ها هم تورم را مهار می‌کند. زنجیره بلوکی یک فناوری هوشمندانه است که بالقوه می‌تواند تحول‌آفرین شود. افرادی مثل «مارک اندریسن» سرمایه‌گذار مشهور پروژه‌های ریسک‌دار، پیش‌بینی کرده‌اند این نوآوری می‌تواند مثل اینترنت، چارچوب کل اقتصاد شود. از این مصاحبه اندریسن با واشنگتن‌پست می‌توانید مزه‌ای از آن دیدگاه تحول‌آفرین را بچشید:
سهام دیجیتال، اوراق بهادار دیجیتال، تأمین سرمایه دیجیتال برای شرکت‌ها، اوراق قرضه دیجیتال، قراردادهای دیجیتال، کلیدهای دیجیتال، مالکیت دیجیتال، اینکه چه کسی صاحب چیست: مالکیت دیجیتال خانه‌تان، ماشین‌تان و... الان رأی‌دهی دیجیتال، قراردادهای دیجیتال، امضاهای دیجیتال را دارید... و در آن زمان هر جنبه‌ای از خدمات مالی را خواهید داشت: قراردادهای بیمه، قراردادهای مشتقه بیمه، تبادل ارز، تأدیه و... هیچ‌کس مطمئن نیست آیا زنجیره بلوکی، همانطور که اندریسن پیش‌بینی می‌کند، اقتصاد آینده را متحول خواهد کرد یا خیر. منتها نکته روشن‌تر این است که اقتصاد امروز را متحول نکرده است. گرچه تعداد تراکنش‌های بیت‌کوین هرساله افزایش می‌یابد، اصلاً و ابداً در حد و اندازه یک فناوری مصرفی بازار انبوه مثل گوگل، نت‌فلیکس یا حتی پی‌پال نیست. استفاده از بیت‌کوین همچنان پرزحمت است (یک تراکنش به طور معمول تا 10 دقیقه طول می‌کشد) و قیمت آن بسیار سیال است. بیت‌کوین فی‌الحال یک ارزِ مشخصاً افتضاح است که روی یک فناوری بالقوه تحول‌آفرین ساخته شده است. این بحث‌ها لابد به روشن‌ترین سؤال می‌رسد: اگر بنا به ظواهر امر، بیت‌کوین نتوانسته است ارزی برای بازار انبوه باشد، چرا ناگهان به یک محمل سرمایه‌گذاری تبدیل شده است؟
خیز، جهش و پرواز
در توضیح اینکه چرا ارزش‌گذاری بیت‌کوین چنین دیوانه‌وار شده است، نظریه‌های بی‌شماری ارائه داده‌اند اما برای آنکه زمان و سلامت عقل‌مان از دست نرود، اجازه دهید آنها را به 4 استدلال کلی کاهش دهیم.
1- سرمایه‌گذاری خطرپذیر (و چراغ‌سبز مقامات حکومت فدرال) این بهمن را راه انداخت
در 5 سال اولی که بیت‌کوین به وجود آمد، علاقه سرمایه‌گذاران خطرپذیر به محصولات و شرکت‌های مرتبط با بیت‌کوین، حداقلی بود. بالاخره اصل ایده ارز رمزپایه به خاطر ارتباطش با بازارهای سیاه آنلاین مثل «جاده ابریشم» بدنام بود که مجرمان از ژتون‌های دیجیتال برای فروش گمنام مواد مخدر و دیگر اقلام غیرقانونی استفاده می‌کردند (در حقیقت می‌توان گفت افزایش ارزش‌گذاری بیت‌کوین، یک‌جور شرط‌بندی روی ادامه روند افزایش استفاده‌های بدیهی آن است، یعنی چیزهایی از قبیل اجتناب از مالیات یا پولشویی). مدتی به نظر می‌آمد شاید حکومت ایالات متحده سعی کند این رقیب صوریِ دلار صاحب‌قدرت را نابود کند. اما نوامبر 2013، اندکی پس از آنکه اف‌بی‌آی «جاده ابریشم» را تعطیل کرد، در یک جلسه رسمی چند سناتور در تمجید از بیت‌کوین و دیگر ارزهای مجازی، آن را «خدمات مالی مشروع» نامیدند. وزوز کردن‌های سناتورها در شبکه سی‌سپن همیشه بر بازار اثر نمی‌گذارد اما وقتی اثر می‌گذارد، واقعاً تکانش می‌دهد. ظرف یک ماه از آن جلسه، ارزش بیت‌کوین 3 برابر شد تا به 900 دلار رسید و سرمایه‌گذاران خطرپذیر هم چراغ‌سبز گرفتند. سرمایه‌گذاری آنها روی بیت‌کوین از تقریباً صفر در سال 2012 به 400 میلیون دلار در 2014 و 600 میلیون دلار در 2016 رسید. بیت‌کوین هنوز یک کاربرد رایج و مشهود نداشت اما چیزی ارزشمندتر از آن داشت: مشروعیت از جانب واشنگتن، همراه با کنجکاوی و نقدینگی از جانب سیلیکون‌ولی.
2- بیت‌کوین، طلای دیجیتال است
افرادی از قدیم بیت‌کوین را طلای دیجیتال نامیده‌اند. اوایل ماه نوامبر، بلومبرگ گزارش داد «خرید بیت‌کوین» جای «خرید طلا» را در جست‌وجوهای آنلاین گرفته است که نشان می‌داد ارزش‌گذاری روزافزون بیت‌کوین را می‌توان تا حدی به این امر نسبت داد که از دید سرمایه‌گذاران، معادل مُد روز برای فلزات گرانبهاست. مثل طلا یا نقره، بیت‌کوین نیز (بنا به طراحی‌اش) کمیاب است و یک ابزار تأمینی برای افراد هراسان از تورم، دلشوره‌زن‌های دائمی، نظریه‌پردازان توطئه و دیگر سرمایه‌گذاران ضدتشکیلات است که همیشه معتقدند اقتصاد جهانی یک‌ماه با فروپاشی یا تورم افسارگسیخته فاصله دارد. بیت‌کوین از یک جهت مهم دیگر هم شبیه طلا است: شهرتش بسیار بیشتر از بازارش است. به گزارش وال‌استریت ژورنال، هر هفته 34 میلیارد دلار بیت‌کوین مبادله می‌شود، که کمتر از یک درصد از بازار مبادله ارز خارجی جهانی است. به تعبیر کنایه‌دار «اسوات دمودارن» استاد دانشگاه نیویورک و به‌اصطلاح «ریش‌سفید ارزش‌گذاری»، بیت‌کوین شاید ارز رمزپایه ذخیره دنیا شود، شاید هم بزرگ‌ترین افتضاح ورشکسته دنیا. او به سی‌ان‌بی‌سی گفت: «اکنون ارز چندان خوبی نیست، چون واسطه مبادله خوبی نیست و برای ذخیره ارزش هم خوب نیست، چون بسیار سیال است». او یک پیامد محتمل‌تر را هم برای بیت‌کوین مطرح کرد: «طلا برای متولدان هزاره».
3- بیت‌کوین، ارز ذخیره بازار آی‌سی‌اُ است
بازار آی‌سی‌اُ چیست؟ این عبارت مخفف «عرضه اولیه سکه» است که اساساً یک راه پیش روی شرکت برای تأمین جمعی منابع بدون فروش سهام است. به جای پذیرش پول مردم در قبال سهام (یعنی کاری که در عرضه عمومی انجام می‌شود)، در آی‌سی‌اُ ژتون‌های دیجیتالی عرضه می‌شود که با یک ارز رمزپایه جدید نامگذاری شده است. همه درباره حکمت این کار توافق ندارند. برخی آن را راه هوشمندانه‌ای برای جمع‌آوری سریع پول بدون تکیه بر دروازه‌بانان سرمایه‌های خطرپذیر می‌دانند. دیگران این را یک راه ساده برای کلاهبرداری از ساده‌دلان فقیری می‌دانند که مایلند دل به دریای این جنون رمزپایه بزنند. چه جنونی هم هست: سال 2017 بازار آی‌سی‌اُ منفجر شد چنانکه بیش از 2 میلیارد دلار برای شرکت‌های جدید جمع کرد. جهش بیت‌کوین از چندین طریق به آتش آی‌سی‌اُ می‌دمد و آی‌سی‌اُ هم به آتش بیت‌کوین می‌دمد. اول آنکه، برخی تحلیلگران معتقدند صاعقه پرسودترین بازارهای آی‌سی‌اُ فقط ناشی‌های گول‌خور نیستند، بلکه میلیونرهای بیت‌کوین‌دار هم هستند که می‌خواهند بدون آنکه مالیات بدهند، با نقد کردن ارزهای رمزپایه خود سرمایه‌گذاری‌های‌شان را متنوع‌سازی کنند (که این کار در حالت عادی آنها را مکلف به پرداخت مالیات بهره سرمایه می‌کند). عرضه‌های آی‌سی‌اُ این نیاز را برآورده می‌کند. دوم، بسیاری از سرمایه‌گذاران در آی‌سی‌اُ، ابتدا نقدینگی خود را به بیت‌کوین تبدیل می‌کنند و سپس ژتون‌های ارز رمزپایه جدید را می‌خرند. به گفته تیم لی، این کار بیت‌کوین را به «ارز ذخیره» در اقتصاد رمزپایه تبدیل می‌کرد. همانطور که دلار آمریکا از جایگاه خود به عنوان ارز ذخیره دنیا سود می‌برد که در سراسر دنیا به جای یا در مقابل ارز محلی پذیرفته می‌شود، همین امر در بازار ارزهای رمزپایه هم برای بیت‌کوین صادق است. محتمل است که این عوامل در کنار هم یک چرخه بازخورد ساخته باشند که میلیونرهای بیت‌کوین‌دار برای متنوع‌سازی دارایی‌های خود، وجهه آی‌سی‌اُها را بالا می‌برند که به نوبه خود ارزش بیت‌کوین را می‌افزاید. تا این حد روشن است: جهش دیوانه‌وار ارزش‌گذاری بیت‌کوین پابه‌پای انفجار آی‌سی‌اُها بوده (که احتمالاً آن هم به قدر بیت‌کوین دیوانه‌وار است).
4- شاید هم قضیه به همین سادگی باشد که بیت‌کوین یک حباب ابلهانه بی‌سابقه است که به خاطر سوداگری‌های مضحک به وجود آمده است
حباب نامیدن یک ارز، عجیب است اما چون واژه خاص دیگری نداریم، گویا «حباب» یگانه واژه‌ای است که به توصیف آن می‌آید. حتی اگر این استدلال را بپذیریم که زنجیره بلوکی یک ابداع درخشان است و ارز رمزپایه طلای جدید است و بیت‌کوین ارز ذخیره بازار آی‌سی‌اُ است، هنوز هم بسیار عجیب و غریب است که ارزش یک محصول بدون هیچ تغییر ملموسی در موفقیت یا کاربرد زیربنایی‌اش، ظرف 6 هفته 2 برابر شود. برعکس، شکاف بین حجم تراکنش بیت‌کوین (که از سال 2012 تاکنون 32 برابر شده است) و قیمت بازار آن (که 1000 برابر شده است)، شکاف بزرگی دارد که روزبه‌روز بیشتر می‌شود. پیمایش‌ها نشان می‌دهد اکثریت غالب مالکان بیت‌کوین، آن را برای مبادله با دلار می‌خرند و نگه می‌دارند. پس بگذارید شفاف باشیم: اگر استفاده غالب یک دارایی خرید آن، نشستن به انتظار رشد ارزش آن و سپس مبادله آن با دلار باشد، آن دارایی یک ارز افتضاح است. مردم با کارت‌های بیسبال یا تمبرهای پستی اینطور برخورد می‌کنند، نه با پول. بیت‌کوین برای اکثر مالکانش، ارز نیست، بلکه یک متاع کلکسیونی است: یک کارت بیسبال دیجیتال اما بدون تصویر صورت بازیکنان و آمارشان. انفجار ارزش بیت‌کوین یک اتفاق کاملاً احمقانه بوده است اما گاهی از دل چنین حماقت‌هایی، اتفاقات عظیمی می‌افتد. همانطور که «دن گراس» در کتاب پاپ! نوشته است، کف‌صابونی که حباب ترکیده ایجاد می‌کند اغلب زمین را برای فناوری‌های مرزشکن نسل بعد حاصلخیزتر می‌کند. پیش از آنکه تلگراف سراسری، سیستم ریلی و غول‌های فناوری پدیدار شوند، حباب تلگراف، حباب قطار و (یادمان که نمی‌رود!) حباب دات‌کام و خرده‌فروشی آنلاین شکل گرفت. زنجیره بلوکی، مثل تک‌تک آن فناوری‌ها، پتانسیل آن را دارد که به یک قطعه حیاتی در زیرساخت اقتصاد دیجیتال تبدیل شود، حتی اگر حین خواندن همین پاراگراف قیمت بیت‌کوین ناگهان سقوط کند.
روشنگرترین گفت‌وگویم پیرامون بیت‌کوین، صحبت با «کریستین کاتالینی» (استاد فناوری در دانشکده مدیریت سلون در دانشگاه ام‌آی‌تی) بود. او در ابتدا 3 مقصود کلاسیک پول را برشمرد: واحد حساب‌داری (می‌توانید درآمدتان را به دلار اندازه بگیرید)، ذخیره ارزش (می‌توانید دلارها را در کیف‌پول‌تان بگذارید بدون اینکه «فاسد» شوند) و واسطه مبادله (اگر به کسی دلار بدهید، به ارزشش اعتماد خواهد داشت). آیا بیت‌کوین هر سه معیار را برآورده می‌کند؟ او گفت شاید اما شاید هم نه، و مهم هم نیست! او گفت: «می‌توانید تصور کنید در آینده، شاید یک ارز رمزپایه بیاید که مثل طلا، در اصل برای ذخیره ارزش باشد. این ارز غیرمتمرکز و استوار خواهد بود اما هزینه‌های تراکنش با آن بالاست. می‌توانم از آن برای خریدن یک خانه استفاده کنم اما برای خریدن قهوه نه. در سوی دیگر، ارزهای دیگر می‌توانند برای پرداخت‌های کوچک‌تر مفیدتر باشند. با فناوری دیجیتال، شاید بتوانیم انواع مختلفی از ارزها را داشته باشیم که در کنار هم، ذخیره ارزش را از واسطه مبادله جدا کنند». درباره یک نکته بیش از همه مطمئنیم و آن هم اینکه آینده پول، تعاریف عرفی ما را به بوته آزمون خواهد گذاشت: تعاریف عرفی‌مان از ارزها، حباب‌ها و عرضه‌های اولیه. آنچه در حال حاضر برای بیت‌کوین در حال وقوع است، شبیه یک تشنج گذرا به نظر می‌رسد اما تلاش برای الگوسازی عقلایی از اینکه بازار چه زمانی خودش را تصحیح خواهد کرد، تلاش احمقانه‌ای است. قیمت‌ها، مثل ارزها، توهم‌های دسته‌جمعی‌اند و تاریخ حباب‌های آمریکایی حکایتگر آنند که توهم‌های ملی، مثل ساخت‌وساز زیاده از حد سیستم ریلی در قرن نوزدهم، حتی پس از آنکه حباب‌شان می‌ترکد، می‌توانند زیربنایی برای دگرگونی‌های کاملاً واقعی در نسل آتی باشند.
منبع: وطن امروز
