به گزارش مشرق، به‌دست آوردن یک برآورد جامع از وضعیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی جوامع مختلف برای کار روی فرهنگ، اقتصاد و . . . یک روش جاسوسی است. کشورهای بیگانه معمولا بنابر اهداف خودشان، امروزه همین کار را در خط سیر فعالیت‌های امنیتی، جاسوسی و حتی براندازانه، انجام می‌دهند.

بیشتر بخوانید:

براندازی در ایران به سبک ترامپ: ایجاد نارضایتی با پروپاگاندا +عکس و فیلم

پیش از این، این اقدامات در قالب شیوه‌های ابتدایی مانند آمارگیری و سرقت اطلاعات و . . . انجام می‌شد اما امروزه شیوه‌های بسیار مدرن‌تری به کار گرفته می‌شود؛ یکی از این شیوه‌ها، استفاده از پوشش موسسات بین‌المللی آموزشی و عام‌المنفعه با رنگ و بوی حمایت از حقوق بشر و به ویژه حقوق زنان و کودکان و گاهی هم در قالب مشاوره‌های اقتصادی و حل معضلات اجتماعی و زیست محیطی است.

غرب مدت‌هاست که از این پوشش استفاده کرده و اقدام به شناسایی، جذب و آموزش نیروهای نخبه و تاثیرگذار کشورهای هدف می‌کند، تا در آینده بتواند اهداف استراتژیک خود را در آن کشورها به سرانجام برساند.

** آژانس توسعه بین المللی آمریکا (USAID)

یکی از سازمان‌هایی  فعالیت‌های فراوانی در پیشبرد اهداف آمریکا داشته است، آژانس توسعه بین المللی آمریکا موسوم به USAID است.

آژانس توسعه بین المللی آمریکا (USAID) در سال 1962 و با فرمان جان اف کندی رئیس جمهوری وقت آمریکا تاسیس شد. در ابتدا هدف از تاسیس این نهاد "مقابله با نفوذ کمونیسم شوروی" در جهان اعلام شده بود اما فعالیت‌های سال‌های اخیر و نوع همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه این سازمان با سازمان‌های خصوصی در سایر کشورها نشان داد که هدف از تاسیس چنین نهادی چیزی فراتر از مقابله با نفوذ کمونیسم در جهان بوده است.

با فروپاشی شوروی در اوایل دهه 90 میلادی، رویکرد این سازمان نیز تغییر کرد و هدف اصلی خود را پیشبرد اهداف آمریکا و در عین حال ارتقای سطح زندگی در کشورهای در حال توسعه از طریق ریشه کن کردن  فقر و تقویت جوامع دموکراتیک اعلام کرد. 

این سازمان در ادامه فعالیت خود از سال 2009 به عنوان همکار وزراتخانه‌های امور خارجه و دفاع آمریکا معرفی شد و در سال 2017 تلاش دولت آمریکا برای تغییر ساختار آن و ادغام USAID در وزارت خارجه این کشور آغاز شد. دفتر مرکزی آژانس توسعه بین المللی آمریکا در واشنگتن مستقر است و علاوه بر آن، این آژانس 100 دفتر در سراسر جهان دارد.

در حقیقت USAID از طریق فعالیت‌هایی برای کمک به توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه به دنبال نفوذ اقتصادی و وابسته کردن اقتصاد آن کشورها به اقتصاد آمریکا است. آژانس بین‌المللی توسعه آمریکا این کار را با نفوذ بر چهره‌ها و نهادهای اقتصادی خصوصی کشورهای هدف و راه‌اندازی استارت آپ‌ها، سازمان‌های مردم نهاد در حوزه اقتصادی و وابسته کردن آنها از طریق ارائه کمک‌های بلند مدت اقتصادی است.

از دیگر اهداف این سازمان تغییر در ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشورهاست به نحوی که گاهی این فعالیت‌ها منجر به تغییر دولت‌ها و روی کار آمدن دولت‌های وابسته به آمریکا شده است. USAID از طریق ترغیب افکار عمومی برای برگزاری انتخابات‌های آزاد به دنبال ایجاد وابستگی بیشتر دولت‌ها است. همچنین این نهاد با ارائه آموزش‌های به‌روز رسانه‌ای و خبرنگاری سعی در دست گرفتن فضای رسانه‌ای و افکار عمومی کشورهای هدف برای القای فرهنگ و سبک زندگی آمریکایی دارد.

اتفاقاتی که در کشورهای اوکراین، گرجستان، قرقیزستان و حوادثی مانند فتنه سال 88 در ایران، در دایره فعالیت‌های همین سازمان آمریکایی می‌گنجد.

اما شاید مهتمرین نوع اقدامات آژانس توسعه بین المللی آمریکا، فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی این سازمان باشد. در این راستا USAID از طریق گنجاندن مبانی فرهنگ غربی در متون آموزشی کشورهای هدف، به دنبال پیاده سازی اهداف خود و دگرگون کردن مبانی آموزش کشورهای هدف است.

موضوع آموزش و پرورش یکی از اساسی ترین و مهمترین موضوعات شکل دهی به نظام اجتماعی و فرهنگی هر کشوری است. از همین رو، این آژانس تمرکز ویژه‌ای بر فعالیت‌های آموزشی به منظور توسعه فرهنگ غربی در کشورهای هدف دارد. به این منظور USAID با برنامه‌ ریزی‌های مدون و طولانی مدت در صدد تغییر و دگرگونی در مبانی آموزش کودکان و نسل آینده کشورهای هدف متناسب با فرهنگ غربی است.

بر اساس آمار منتشر شده در وبگاه اینترنتی این سازمان، آژانس توسعه بین المللی آمریکا در باره زمانی سال‌های 2011 تا 2015  توانسته جمعیتی معادل 42 میلیون نفر را در کشورهای هدف، تحت پوشش آموزشی خود قرار دهد.

از سال 2009 طرح توسعه رهبری  به یک استراتژی غالب در این سازمان تبدیل شده و نیروهای این آژانس در کشورهای دیگر با افزایش چشم گیری روبرو بوده است. تعداد کارکنان این آژانس در سال 2009 براساس اطلاعات منتشر شده حدود 7904 نفر بوده است از جمله این افراد 1580 نفر افسران سرویس های خارجی، 1222 نفر به صورت مستقیم به کار گرفته شده‌اند و 4235 از اتباع دیگر کشورها (نیروی بومی کشور میزبان) و حدود 867 نفر هم به صورت غیر مستقیم در استخدام این آژانس بوده اند.  در سال های اخیر تمرکز همکاری آژانس به صورت همکاری های دو جانبه و چندجانبه با شرکت های خصوصی،  نهادهای علمی و سازمان های غیردولتی کشورهای در حال توسعه بوده است.

از دیگر موارد قابل توجه در نوع رویکرد و شیوه‌های اجرایی این نهاد آمریکایی، شباهت فعالیت‌های آن به سند آموزشی 2030 سازمان ملل است. هر چند در سند 2030 اشاره شفافی به نهادهای همکاری کننده با آن نشده است، اما آنچه در طرح هدف شماره 4 سند 2030 ارائه شده، شباهت زیادی به نوع فعالیت‌های آژانس توسعه بین المللی آمریکا دارد که همین موضوع در برخی کشورها باعث ایجاد حساسیت نیز شده است.

استفاده از ظرفیت زنان

توانمندسازی زنان از دیگر برنامه‌هایی است که این آژانس در کشورهای هدف پیگیری می‌کند. این طرح از آن جایی حائز اهمیت است که اولا زنان نقش موثری در تربیت نسل‌های آینده کشورها دارند و ثانیا زنان بخش قابل توجهی از جمعیت هر کشور را تشکیل می‌دهند.

برنامه‌های آژانس در راستای به اصطلاح توانمندسازی زنان پتانسیل فراوان برای ایجاد شکاف‌های جنسیتی، برابری جنسی و ایجاد مشکلات عدیده اجتماعی و سیاسی در کشورهای هدف ایجاد می‌کند به این معنا که زنان با آموزش‌های مستقیم و غیرمستقیم این نهاد آمریکایی، گرایش‌های جدیدی از جمله فمنیسم پیدا کرده و شروع به مقابله با دولت‌های حاکم خود در حوزه زنان می‌کنند.

این معادله را به راحتی می‌توانید در کشورهای جهان سوم، در حال توسعه و حتی بعضا پیشرفته‌ مشاهده کنید. این جریان در سالیان اخیر در کشورهایی مانند ایران، روسیه، چین و حتی در برخی مواقع در کره شمالی دیده شده است اما هیچ گاه این آموزش‌ها توسط USAID در کشورهایی اروپایی یا حتی کشورهایی مانند عربستان سعودی که متحد آمریکا هستند، دیده نمی‌شود.

در روسیه، جریانی که توسط زنان روس راه افتاد که نشان داد آمریکا توسط این نهاد بزرگ کار بزرگی در این کشور انجام داده است، تا جایی که شماری از زنان را توانسته علیه دولت پوتین به خیابان کشیده و حتی اعتراضات خیابانی نرم برپا کند. در ایران نیز، این پروژه به طور غیرمستقیم اجرا شده و در فتنه 88 و پس از آن و حتی در سالیان گذشته نیز مصادیقی از این آموزش‌ها را در قالب‌های فعالان حقوق زنان، فمنیست‌ها و . . . می‌توان به راحتی مشاهده کرد.

بی‌ثبات‌سازی سیاسی

از دیگر برنامه‌های آژانس توسعه بین المللی آمریکا، دخالت در امور سیاسی سایر کشورها در پوشش فعالیت‌های دموکراسی خواهانه، تقویت جامعه مدنی و حقوق بشر است.

این آژانس از این طریق بیشترین دخالت را در سایر کشورها برای بی‌ثبات سازی فضای اجتماعی و سیاسی در راستای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت و روی کار آمدن دولت‌های همسو با سیاست‌های آمریکا دارد.

همکاری این نهاد با سازمان‌هایی مانند بنیاد جامعه آزاد جرج سورس در جریان ایجاد انقلاب‌های رنگی در کشورهای اوکراین، گرجستان و تامین مالی گروه‌های مخالف با دولت‌های ونزوئلا، بولیوی، اکوادور و کوبا نمونه‌هایی از فعالیت‌ این آژانس است.

نگاهی گذرا به فعالیت‌های این نهاد در کشورهای ذکر شده، نشان می‌دهد که آمریکا با این بازوی خود، توانسته برخی دولت‌ها را ساقط کرده و دولت مورد نظر خود را روی کار آورد؛ کودتای نرم در گرجستان و اوکراین، بارزترین مصادیق این ماجرا هستند، البته در کشورهایی مانند ایران، ونزوئلا و حتی روسیه نیز که سیاست‌های مقابله‌گرایانه با دولت آمریکا دارند نیز همین پروژه‌ها اجرا شده که تاکنون آمریکا موفقیتی کسب نکرده است.

فعالیت در ایران

اولین حضور آژانس توسعه بین المللی آمریکا در ایران به دوران دوم دولت اصلاحات و به ماجرای کمک‌های انسان‌دوستانه کشورهای مختلف جهان به زلزله‌زدگان بم، برمی‌گردد. در آن زمان نماینده آژانس USAID  با حضور در ایران، پیشنهاد کمک 4 میلیون دلاری برای جبران بخشی از خسارات ناشی از زلزله بم را می‌دهد که مورد موافقت مسئولان مربوطه در دولت اصلاحات قرار می‌گیرد و پای این نهاد رسما به ایران باز می‌شود.

بخش دیگری از اقدامات این نهاد در ایران به سرمایه گذاری برای براندازی مربوط می‌شود. اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد، USAID در سال 2009 در پوشش طرح‌های گسترش دموکراسی، هزینه‌ای بالغ بر یک میلیون دلار در ایران  صرف کرده است. گزارش‌های متعدد و تمرکز این نهاد بر مسائلی مانند اشتغال، مسائل جنسی و خشونت علیه زنان، در جمهوری اسلامی نشان دهنده اهمیت ایران در فعالیت‌های این آژانس است.

از سوی دیگر بخش مهمی از فعالیت‌های آژانش توسعه بین‌المللی آمریکا در ایران به پیاده سازی سبک زندگی غربی و نهادینه کردن سبک زندگی غربی در پوشش فعالیت‌های دموکراسی‌خواهانه، برابری جنسیتی، حقوق بشر و حقوق زنان، توانمندسازی زنان معطوف می‌شود. این آژانس در جوامعی مانند ایران سعی می‌کند تا با استفاده از اهرم فشار، نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل، شورای حقوق بشر سازمان ملل، یونسکو و .... برنامه‌های خود را در کشورهای هدف پیاده کند.

راه اندازی برخی مدارس اینترنتی و آنلاین  برای آموزش نحوه بیان اعتراضات و فعالیت ضدحکومتی در پوشش کار آفرینی به زنان سرپرست خانوار و معلمان ایرانی با نظارت و حمایت مستقیم آژانس توسعه بین المللی آمریکا توسط بنیاد اوراسیا، نمونه‌ای از فعالیت‌های این سازمان در ایران است.

برگزاری دوره‌های «شهروندی» و «سواد رسانه‌ای» و «کوچینگ» و «کارآفرینی اقتصادی» برای زنان معلم، زنان بی‌سرپرست و حتی دختران تحصیل کرده ایرانی و انتقال آموزه‌های لیبرالیستی در قالب پروژه نفوذ نرم به ایران، از جمله دیگر اقدامات این سازمان آمریکایی است.

فعالیت در افغانستان

آژانس توسعه بین المللی آمریکا از زمان اشغال افغانستان توسط آمریکا در سال 2001، تاکنون سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در موضوعات آموزش و پرورش در افغانستان کرده است. همچنین این نهاد فعالیت‌های گسترده‌ای در حوزه توانمندسازی زنان برای تغییر در باورها و سبک زنان افغانستانی و همسو کردن آنان با سیاست‌های آمریکا انجام داده است. 

این آژانس در راستای اجرای اهداف خود در افغانستان در طول یک دهه گذشته مبلغی بالغ بر 200 میلیون دلار در عرصه‌های فرهنگی و آموزشی افغانستان سرمایه گذاری کرده است.

فعالیت در آمریکای لاتین

فعالیت‌های آژانس توسعه بین المللی آمریکا در آمریکای لاتین برخلاف منطقه غرب آسیا، بیشتر رنگ و بوی سیاسی به خود گرفته است. این آژانس فعالیت‌های گسترده‌ای در ونزوئلا، بولیوی، اکوادور و کوبا در جهت براندازی نظام‌های حاکم در این کشورها داشته است.

بر اساس اسنادی که دولت ونروئلا منتشر کرده‌است، USAID نقش گسترده‌ای در پشتیبانی از کودتای سال 2002 علیه هوگو چاوز در این کشور داشته است.  بر اساس اسنادی که ویکی لیکس نیز منتشر کرده است، آژانس توسعه بین المللی امریکا در سال 2006 حمایت‌های فراوانی از از مخافان دولت ونزوئلا برای براندازی دولت چاوز کرده بود.

بولیوی از دیگر کشورهایی است که USAID فعالیت‌های گسترده سیاسی در این کشور داشته است. از جمله این اقدامات می‌توان به حمایت‌های این آژانس از فعالان مخالف دولت مورالس رئیس جمهور این کشور اشاره کرد، مخالفانی که مدت‌ها علیه رئیس جمهور ضدآمریکایی بولیوی تظاهرات خیابانی کرده و عملا این کشور را دچار بحران کرده بودند.

آژانس توسعه بین المللی آمریکا در راستای کمک به جدایی طلبان بولیوی، کمک‌ 85 میلیون دلاری در اختیار آنها قرار داده تا از این طریق دولت مورالس را تحت فشار قرار دهد.

این آژانس حتی پا را فراتر گذاشته و از داوطلبان بورسیه‌های فولبرایت (فولبرایت یک برنامه آموزشی وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا است) به عنوان جاسوس در بولیوی استفاده کرده است.

بورسیه‌های فولبرایت را در سال 1964 یک سناتور آمریکایی به همین نام ایجاد کرد. این نهاد با ارائه امکانات تسهیلاتی برای داوطلبانی از سایر کشورها، امکان تحصیل آنها در آمریکا را فراهم می‌کند تا بعدا از آنها در نقش رهبران و نقش آفرینان اصلی در کشورهای هدف استفاده کند یا به معنای واضح‌تر، مدیران و رهبران جدید کشورهای جهان توسط این نهاد آموزشی در آمریکا آموزش دیده و سپس به کشورهای خود بازگشته و تحت حمایت آمریکا، کم کم در مراتب عالی دولت، منصوب می‌شوند.

با روشن شدن اقدامات براندازانه و جاسوسی آمریکا توسط سازمان USAID، دولت بولیوی فعالیت‌های این سازمان را در کشورش ممنوع کرده و دفتر این سازمان را هم بست.

کوبا یکی از جمله کشورهای آمریکای جنوبی است که از زمان وقوع انقلاب در این کشور، همواره در تعارض جدی با سیاست‌های آمریکا بوده است. از همین رو دولت آمریکا فعالیت‌های گسترده‌ای را برای ایجاد تغییر در ساختار سیاسی این کشور انجام داده است. 

آمریکا برای دستیابی به این منظور، از آژانس توسعه بین المللی آمریکا نیز برای فعالیت در کوبا استفاده کرد. به طور مثال در سال 2014 مشخص شد که دولت آمریکا یک شبکه اجتماعی برای فعالیت در کوبا ایجاد کرده است تا بتواند از طریق آن برنامه‌های رسانه‌ای خود در این کشور را هدایت کند. علی‌رغم آنکه این شبکه اجتماعی توانسته اعضای بسیار زیادی در کوبا به خود جذب کند، اما مردم کوبا هیچ‌وقت متوجه نشده بودند که این شبکه اجتماعی توسط آژانس توسعه بین المللی آمریکا ایجاد شده است.

فعالیت‌ها و مداخلات این آژانس در کشورهای آمریکای جنوبی تا جایی ادامه پیدا کرد که وزرای خارجه کشورهای عضو ائتلاف ضدامپریالیستی موسوم به آلبا در سال 2012 قطعنامه‌ای بر ضد فعالیت‌های آژانس توسعه بین المللی آمریکا به تصویب رساند.

ادامه دارد.....