شبهاتی در خصوص اینکه بخشی از ارز حاصل از صادرات پتروشیمی به جای فروش در سامانه نیما، به صورت آزاد و با نرخ های غیررسمی عرضه شده، مطرح می شود که در گفت وگو با فریبرز کریمایی قائم مقام انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی این شبهات را بررسی کردیم. همچنین مباحثی چون بازار ثانویه ارز، رویکرد پتروشیمی ها نسبت به این بازار و ... در این گفت وگو مطرح شده که مشروح آن در ادامه آمده است.

اختلاف بین آمار صادرات پتروشیمی و ارزی که در بازار عرضه شده و همچنین مسائل مربوط به سامانه نیما و سهم آن از ارز صادراتی پتروشیمی ها ناشی از چیست؟

کریمایی: همواره اختلافی بین آماری که گمرک به عنوان صادرات محصولات پتروشیمی نشان می دهد و صادراتی که توسط شرکت های بالادستی پتروشیمی انجام می شود، وجود دارد. به عنوان مثال شرکت های بالادستی پتروشیمی سال گذشته 22 میلیون تن به ارزش 12 میلیارد دلار صادرات داشتند، منتها آماری که در گمرک در سال 96 منتشر شده 40 میلیون تن صادرات محصولات پتروشیمی به ارزش 15.1 میلیارد دلار بوده است. همین اثبات می کند اختلاف آماری وجود دارد. البته این به معنای این نیست که به مقدار 40 میلیون تنی که گمرک اعلام کرده صادر نشده، بلکه اختیار تمام این میزان صادرات بر عهده شرکت های بالادستی پتروشیمی نبوده و در واقع این حجم از صادرات توسط شرکت های بالادستی پتروشیمی انجام نگرفته که ما تمام ارز آن را از این شرکت ها مطالبه کنیم.

یعنی توسط شرکت های میانی صنعت پتروشیمی و یا شرکت های بازرگانی انجام شده؟

کریمایی: بخش قابل توجهی از این صادرات مربوط به LPG است که توسط غیرپتروشیمی ها صادر می شود. بخشی از LPG را ما صادر می کنیم و بخشی نیز توسط نفتی ها صادر می شود. یک بخشی از اختلاف صادرات نیز در مورد اختلاف کُدینگ است. یعنی محصولاتی تحت عنوان پتروشیمی در گمرک کد شده اند که عملا توسط شرکت های ما صادر نشده اند. ممکن است توسط شرکت های بخش خصوصی و یا شرکت های متفرقه و یا هر کس دیگری صادر شده باشند. منتها در سیستم کدینگ گمرک جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان محصول پتروشیمی کد می شود. بنابراین تحت عنوان آمار صادرات پتروشیمی قرار می گیرد. کسانی که به وجود این اختلاف آگاه نیستند، ارز این بخش از صادرات را از شرکت های پتروشیمی مطالبه می کنند.

* نمی توانیم آمار فروش ارز پتروشیمی ها در 75 روز فعالیت نیما را با صادرات 4 ماهه پتروشیمی ها مقایسه کنیم

همین اختلاف آماری در چهار ماهه اول سال 97 هم وجود دارد؟

بله همینطور است. ما در 4 ماهه اول سال 97 ، 4.6 میلیارد دلار صادر نکردیم، بلکه حداکثر 4 تا 4.1 میلیارد دلار صادر کردیم و از این مقدار، 2.7 میلیارد دلار را در بازار داخلی فروختیم. نکته اول این است که تمامی این 4 میلیارد دلار وصول نشده، چرا که بحث های صادراتی یک جریان مستمر است. بسیاری از صادرات ما که در بخش پلیمری است به صورت CFR به چین صورت گرفته که وصول ارز آن طول می کشد. من تأکید کردم که از این 4 میلیارد دلار، 2.7  میلیارد دلار به بازار داخلی عرضه کردیم. بحث نیما متفاوت است. ما قبل از تاریخ 22 فروردین که سیاست ارزی ابلاغ شد، با هماهنگی بانک مرکزی ارز فروخته ایم. بعد از ابلاغ سیاست ارزی هم با قیمتی که اعلام شد ارز فروختیم. سامانه نیمه در 16 اردیبهشت فعال شد. ما در نیما هم ارز فروختیم. این مبلغ 2.7 میلیارد دلاری که ذکر شد، هم مربوط به قبل از نیما و هم مربوط به نیما است. 45 روز اول سال نیمایی فعال نبود، پس نمی توانیم آمار فروش ارز پتروشیمی ها در 75 روز فعالیت نیما را با صادرات 4 ماهه پتروشیمی ها مقایسه کنیم. ما از شرکت های پتروشیمی به صورت مکتوب و مستند آمار گرفتیم، چیزی در حدود 2.7 میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات پتروشیمی ها در 4 ماه نخست امسال، به بازار داخلی ارز فروختند؛ که قبل از ابلاغ سیاست ارزی، بعد از ابلاغ سیاست ارزی و بعد از آمدن سامانه نیما بوده است.

* 2.01 میلیارد دلار ارز پتروشیمی ها در نیما عرضه شد

 از این 2.7 میلیارد دلار، چقدر در سامانه نیما عرضه شده؟

کریمایی: چیزی در حدود 2 میلیارد و 17 میلیون دلار میزان ارزی بوده که پتروشیمی ها در 4 ماهه نخست امسال در سامانه نیما فروختند.

 یعنی از 16 اردیبهشت که سامانه نیما شروع به کار کرده، پتروشیمی ها تمامی ارز خود را در این سامانه عرضه کرده اند؟

کریمایی: بله، اصلا پتروشیمی ها نمی توانند اگر فروشی داشته نباشند، خارج از نیما باشد.

 اینکه عنوان شده شرکت های پتروشیمی می توانند به صورت آزاد هم با صرافی ها کار کنند، صحت ندارد؟

کریمایی: اصلا چنین چیزی نیست. شرکت های پتروشیمی مکلف هستند مطابق قانون، ارز خود را در سامانه نیما عرضه کنند و عملا هم جز این کاری نکردند. این شرکت ها بورسی هستند و این شرکت ها مربوط به دولت و صندوق های بازنشستگی هستند که کنترل های دولتی روی آنها هست.

ممکن است شرکتی زمانی (ارز خود را) نفروشد، اما اگر بفروشد، در چارچوب نیما فروخته است. این موضوعِ ارتباط با صراف ها، موضوع دیگری است. در واقع یک زمینه هایی می تواند در سامانه نیما وجود داشته باشد، اما در مورد پتروشیمی ها تاکنون موردی گزارش نشده، اما اگر زمانی گزارشی در این زمینه وجود داشته باشد که فلان شرکت تخلفی کرده، ما در انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی پیگیری می کنیم. ولی از زمانی که نیما متولد شده، فروش ارز قطعا و تماما در نیما انجام شده است.

* بخش تقاضا است که این بلا را سر ارز آورده است

 در خصوص بازار ثانویه می گویند که پتروشیمی ها اختلاف نظری با دولت در خصوص این بازار و ارقام آن دارند. این موضوع تا چه اندازه صحت دارد و نظر پتروشیمی ها به صورت مشخص در خصوص بازار ثانویه چیست؟

کریمایی: اول باید ببینیم که چه شد که به اینجا رسیدیم. ما بیشتر از آنچه که پتانسیل و توان عرضه ارز در کشور است، به آن توجه کردیم. متأسفانه از بخش مدیریت تقاضا جا ماندیم و این تقاضا است که این بلا را سر ارز آورده است. بالاخره شرکت های پتروشیمی برای اینکه روند ارزآوری آنها ادامه یابد، نیاز به تجهیزات دارند، تا جایی که توانستند تجهیزات هم وارد کردند، از 4 میلیارد دلارِ صادراتی نیز 2.7 میلیارد دلار آن را در بازار داخلی فروختند. بنابراین پتروشیمی ها هم درآمدها و هم مصارفشان مشخص است و تمام تلاش خود را در این زمینه کرده اند. ما روی عرضه ارز خیلی نباید حساب کنیم؛ عرضه ارز همین مقداری بوده که الان هست، شاید 5 درصد بالاتر یا پایین تر؛ اما آنچه مهم است تقاضای ارز است که باید دستگاه ناظر کنترل کند.

ما حاشیه بازاری با ارز 4200 تومان ایجاد کردیم که این حاشیه قیمت باعث این شد تقاضای جدید برای ارز با تقاضای تبدیل دارایی های مردم به ارز شکل بگیرد. هرچه قدر این تقاضا بیشتر می شد، قیمت را بیشتر بالا می کشید و هر چه قیمت بیشتر بالا می رفت، تقاضا را تشدید می کرد و این مسئله مثل یک دور باطل تار عنکبوتی وار ادامه داشت و این دو عامل هم را تقویت می کردند. ما از این دو غافل شدیم. اگر در بازار ثانویه باز هم بحث تعیین نرخی باشد، به نظر نمی رسد که بحث تقاضا کنترل شود. ما می بایستی در وهله اول، حاشیه اختلاف ارزی که می پذیریم و در بازاری که به صورت رسمی اجازه مبادله به آن می دهیم را با ارز غیررسمی کم کنیم، در وهله اول ممکن است قیمت های بالایی بخورد، اما همین عامل باعث می شود همان ارزی که در خانه مردم به عنوان دارایی به آن نگاه می شود، آرام آرام به کمک بخش عرضه بیاید، یعنی ارام ارام به بازار وارد می شوند. در این صورت، آرام آرام قیمت از بالا به پایین برمی گردد. ما چون روی قیمت حساسیم می خواهیم قیمت پایین تری را تعیین کنیم اما این موضوع چون حاشیه قیمت ایجاد می کند، خود به خود قیمت غیررسمی رشد می کند.از آنجایی که ارزی که به عنوان ابزار می تواند در اختیار دستگاه ناظر و سیاست گذار بانک مرکزی قرار بگیرد آن ارزی است که در خانه ها وجود دارد، ما باید کمک کنیم آن ارز به بازار بیاید. وقتی حاشیه را کم کنیم آن ارز آرام آرام برمی گردد و تقاضای جدیدی نیز ایجاد نخواهد شد. در این صورت مدیریت تقاضا شکل می گیرد، عرضه هم اضافه می شود و آرام آرام نرخ از بالا به پایین برمی گردد.

* در بازار ثانویه اگر قرار باشد نرخی تعیین شود، دیگر اسم آن بازار نخواهد بود

 پتروشیمی ها پیشنهاد مشخصی برای بازار ثانویه ارز داشتند؟

کریمایی: قیمت 4200 تومانی تعیین شد، هر قیمت دیگری هم تعیین شود ما مکلفیم بر اساس آن ارز خود را عرضه کنیم. اما در بازار ثانویه اگر قرار باشد نرخی تعیین شود، دیگر اسم آن بازار نخواهد بود. اگر بحثِ بازار می کنید، نباید نرخ گذاری شود. هر نرخی بگذاریم قیمت تکلیفی می شود. اگر حاشیه داشته باشد، تقاضا بیشتر می شود و اگر مازاد باشد، با بیرون آمدن ارز خانگی، عرضه بیشتر می شود. بگذاریم که بازار در چارچوب روال عادی خودش پیش برود و نرخی تعیین نکنیم، چون غلط است. شاید بحث هایی روی نرخ بوده اما صلاح نیست نرخی گذاشته شود. اگر قرار است ارز را از نرخ 4200 تومانی خارج کنیم، بهتر است آن را در فضای بازار قرار دهیم تا بازار تعیین کننده باشد.

 در خصوص اختلاف فروش 4 میلیارد دلاری و عرضه 2.7 میلیارد دلار ارز در بازار داخلی، یک بخشی مربوط به وصول نشدن پول صادرات محصولات بود، در بخش دیگری به تأمین تجهیزات اشاره ای داشتید. یعنی بخشی از همین ارز حاصل از صادرات صرف خرید تجهیزات می شود؟

کریمایی: بله، شرکت های پتروشیمی نیاز به تجهیزات دارند و مثلا برای ادامه فعالیت، نیاز به یک کاتالیست دارند. اورهال دارند و قطعه می خواهند. برخی شرکت ها فاینانس دارند و باید اقساط فاینانس را پرداخت کنند. تمامی مصارف آنها مشخص است و سالهای گذشته در بهترین شرایط 70 تا 72 درصد ارز حاصل از صادرات خود را با هماهنگی بانک مرکزی در بازار داخلی عرضه کردند و بقیه را یا تجهیزات خریدند، یا مواد و کاتالیست خریدند و یا قسط فاینانس دادند. ادامه تولید نیاز به هزینه هایی دارد که کاملا این هزینه ها مشخص است.