اگر در خانواده یا اطرافیان نوجوانی داریم که گرایش به دخانیات دارد اول از همه باید بدانیم چه علت روحی و روانی او را به این سمت کشانده است و بعد باید بدانیم؛ اگرچه برای هر پدرومادری سیگار و قلیان کشیدن فرزندش ماجرای دور از انتظار و دردناکی است اما برخورد با نوجوانی که به این مسیر افتاده راهکارهای خاص خودش را دارد.

روزهای نوجوانی با طعم «دود»!

جمله یک خطی که می گوید: «سن مصرف قلیان در کشور به 13سال رسیده است» بیش از آن که یک جمله خبری باشد، جمله ای غم انگیز است که ناخودآگاه این سوال را به ذهن خواننده می‌آورد که «چرا؟»

طبق آمار سخنگوی وزارت بهداشت سالانه ٥٠ هزار مورد مرگ و میر ناشی ازمصرف دخانیات در کشور ثبت می‌شود و 500 هزار نفر هم به علت عوارض مصرف دخانیات در بیمارستان بستری می‌شوند. از آن طرف 4 درصد مصرف کنندگان سیگار را نوجوانان با گروه سنی 13 الی 15 سال تشکیل می‌دهند.

مصرف سیگار دردختران از 0.9 درصد به 2.12 درصد و در پسران به 4.8 درصد رسیده است. این را هم باید در نظر داشته باشیم که طبق نظر پزشکان هر وعده مصرف قلیان برابر با 100 تا 200نخ سیگاراست وافراد حاضر در محل استفاده از قلیان هم تحت عوارض منفی آن قراردارند. درواقع استشمام دود ناشی از قلیان برابر با مصرف 6 الی 7 نخ سیگاراست.

نوجوان من با چه کسانی دوست است؟

روان‌شناسان می‌گویند دوران نوجوانی، روزهایی است که دیگر فرزند ما از اینکه صرفا پدر و مادرش را الگو قرار بدهد و نصیحت و راهکارهای آنها را بپذیرد، فاصله گرفته است. نوجوان به دنبال مستقل شدن است و اولین تجربه این استقلال را در الگو قراردادن دوستان و هم سالانش تجربه می‌کند.

از آن طرف آمارها می‌گوید که حدود 60درصد از اولین مصرف دخانیات برای افراد درگیر، با تعارف دوستان و همسالان شروع شده است. نوجوان در این سن دوست دارد در گروه همسالانش دیده و پذیرفته بشود. پس اگر گروهی از دوستان مناسب را در اختیار نداشته باشد، جذب گروه های دوستی ناسالم می شود. اما این تنها علت ماجرا نیست.

پدر و مادر مقصر!

دکتر علیرضا سفیدچیان؛ روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی بابل؛ درباره علل گرایش نوجوانان به دخانیات می گوید: « کشمکش ها، مشاجرات و اختلافات خانوادگی والدین از مهمترین عوامل کشیده شدن نوجوانان به سمت عوامل بزه یا دخانیات است. والدینی که مرتب با هم کشمکش دارند، رابطه به هم‌ریخته و غیرهمدلانه ای با نوجوان خود دارند و وقتی در خانواده ای روابط عاطفی کم و افراد مرتب درحال دعوا با یکدیگر باشند، امکان ابتلا به اختلالاتی مثل اضطراب، افسردگی، از دست رفتن اعتماد به نفس، کمبود محبت و احساس تنهایی در نوجوان بالا می‌رود. این نوجوان به شدت آسیب پذیر است و با توجه به خصوصیات سن‌وسالی که در آن قرار دارد به راحتی به سمت دوستان و هم‌سالان ناباب کشیده می‌شود»

به گفته دکتر سفیدچیان از دیگر عواملی که ممکن است یک نوجوان را به سمت مصرف سیگار و قلیان سوق بدهد عبارتند از:

- کنجکاوی در امتحان کردن کارهای مختلف که اغلب از طریق همان دوستان و همسالان عرضه می‌شود.

- احساسات کاذبی مثل بزرگ شدن و احساس مردانگی کردن با مصرف دخانیات

- نمایش خود و دیده شدن

- افراط در محبت از طرف والدین

- تفریح و سرگرمی

- مخالفت و لجبازی با خانواده

«نه» گفتن یک مهارت مهم است

 امام علی(ع) در جدیثی می گویند تربیت فرزند از بیست سال قبل از تولد او شروع می‌شود. این راهکار را می‌شود در تمام مراحل تربیت فرزند و قبل از رسیدن او به سنین بالاتر مدنظر قرار داد.

یکی از مهارت‌های مهم زندگی که قبل از ایام نوجوانی می‌شود با بچه ها تمرین کرد، مهارت «نه» گفتن و آموزش این موضوع است که چه طور باید به خواسته‌های غیرمنطقی یا نادرست دوستان خود «نه» بگوییم. دکتر سفیدچیان در این باره می‌گوید: « از مهم ترین راه‌کارهای که می‌شود جلوی سیگاری یا قلیانی شدن فرزندمان را بگیریم اول از همه این است که خود ما یا اطرافیان ازاستعمال دخانیات خودداری کنیم.

اما بعد از آن تقویت بنیان های اخلاقی ومعرفتی در خانواده بسیار مهم است. مشکلات نوجوان باید در جمع صمیمی خانواده بدون ایجاد ترس از تنبیه و شماتت مطرح و حل شود. رفتارهای مثبت نوجوان باید مورد تحسین قراربگیرد و فضایی همدلانه با ارتباط کلامی بیشتربین والدین و فرزند در خانه شکل بگیرد. در این شرایط وقتی والدین و فرزند با هم همدل هستند می‌شود تمایز بین دوست خوب‌ وبد، رفتاردرست ونادرست وعواقب تصمیم های اشتباه را برای فرزند جا انداخت و او را با یکی ازمهارت های بزرگ زندگی یعنی (نه) گفتن آشنا کرد. نوجوان باید بپذیرد که علی رغم تعلق خاطربه دوستان باید توانایی (نه) گفتن به درخواست های نادرست آنها را داشته باشد»

به گفته استاد دانشکده علوم پزشکی بابل اگر نوجوانی دچار اختلالات مستعدکننده و زمینه ای از جمله اضطراب وافسردگی است، والدین باید هرچه زودتر درجهت درمان آن اقدام کنند. مدیریت اوقات فراغت و ایجاد روش های جایگزین و تفریحات سالم در خانواده هم از دیگر راهکارهایی است که باعث می‌شود یک نوجوان، این سن حساس و پردغدغه را با آرامش و امنیت بیشتری سپری کند.