سرویس جهان مشرق - طی ماه‌های اخیر روابط روبه‌رشد ایران و روسیه در کانون توجه رسانه‌های غربی قرار گرفته و سیلی از گزارش‌ها و تحلیل‌های مختلف در اندیشکده‌ها و حتی نهادهای دولتی کشورهای غربی در همین‌باره تولید شده است. طبیعتاً این گزارش‌ها با عینک بدبینی و بدگمانی به این روابط نگاه می‌کنند، اما در عین حال، ناگزیر، به جنبه‌هایی از این روابط نیز می‌پردازند که تأمین‌کننده‌ی نیازهای هر دو کشور در مقطع کنونی و تضمین‌کننده‌ی ادامه‌ی مقاومت تهران و مسکو در مقابل تحریم‌ها و فشارهای دیگر غرب هستند.

همزمان با نگارش این گزارش، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه‌ی ایران، طی سفر به مسکو با «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه‌ی روسیه، دیدار و گفت‌وگو می‌کند. دو کشور به دنبال توسعه‌ی همکاری‌های دوجانبه با هدف مقابله با امپریالیسم و نظام تک‌قطبی تحت سلطه‌ی آمریکا هستند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› از سفر پوتین به تهران تا ارسال پهپاد به روسیه/ ایران در کانون توجه «انجمن امنیتی اسپن»

روزنامه‌ی آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال اخیراً طی گزارشی تحت عنوان «ایران و روسیه دارند با غلات، پهپاد و ماهواره یک ائتلاف با هم تشکیل می‌دهند[۱]» به همین موضوع پرداخت و از تبادل غذا تا تجارت پهپاد و ارسال ماهواره به فضا توسط دو کشور را «موجب نگرانی آمریکایی‌ها» توصیف کرد. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، ترجمه‌ی گزارش وال‌استریت‌ژورنال است.

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

روابط ایران و روسیه از هر زمان دیگری مستحکم‌تر شده است؛ انزوای بین‌المللی[۲]، این دو دشمن سرسخت آمریکا را به سمت همکاری‌های تجاری و نظامی بیش‌تر با یک‌دیگر سوق داده و واشینگتن را نگران کرده است. ایران، ماه جولای، به بزرگ‌ترین مشتری گندم روسیه در جهان تبدیل شد. از طرف دیگر، ماهِ بعد [آگوست ۲۰۲۲]، روسیه یک ماهواره‌ی ایرانی را به فضا پرتاب کرد[۳] که موفقیتی نادر را برای برنامه‌ی فضایی تهران رقم زد. چند روز قبل، ارتش ایران [در واقع، سپاه پاسداران] میزبان مسابقات پهپادی مشترک با نیروهای روسی [و چند کشور دیگر] بود[۴]؛ آن هم همزمان با هشدارهای آمریکا مبنی بر این‌که مسکو دارد آماده‌ی دریافت پهپادهای ایرانی برای استفاده در جنگ اوکراین می‌شود.

پرتاب ماهواره‌ی ایرانی «خیام» با پرتابگر «سایوز-۲/۱بی» روسیه. در تصویر بزرگ‌تر، پرچم ایران روی کلاهک و پرچم روسیه چسبیده به زیر کلاهک قابل‌مشاهده است. منابع غربی، همکاری فضایی ایران و روسیه را یکی از جنبه‌های «خطرناک» گسترش تعاملات میان دو کشور می‌دانند. (+)

یک فروند جنگنده‌ی چندمنظوره‌ «سوخو-۳۵اس» نیروی هوایی روسیه در حال برخاستن از زمین در سال ۲۰۱۶. برخی رسانه‌ها مدعی شده‌اند ایران قرار است در ازای تحویل پهپاد به روسیه، از این کشور جنگنده‌ی سوخو-۳۵ بگیرد. دستیابی ایران به این جنگنده‌های روس می‌تواند بخشی از نیاز تهران به نوسازی ناوگان هوایی‌اش را برطرف نماید [جزئیات بیش‌تر]. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› پهپاد در ازای سوخو-۳۵/ گمانه‌زنی‌ها درباره معامله تسلیحاتی ایران و روسیه

این جدول زمانی فشرده‌ی گسترش همکاری‌ها نشان می‌دهد چگونه جنگ اوکراین تلاش‌های روسیه و ایران برای نزدیک‌تر شدن روابط دوجانبه‌یشان را تسریع کرده بود؛ اتفاقی که اغلب درباره‌ی آن حرف می‌زدند، اما کم‌تر جنبه‌ی عملی پیدا کرده بود. هر دو کشور، مخالف نظم جهانیِ تحت رهبری آمریکا هستند و هر دو تحت تحریم‌های شدید واشینگتن قرار دارند. با این وجود، تا قبل از امسال، روابط آن‌ها تحت تأثیر دستورکارهای ضدونقیض‌شان در سوریه، سوءظن تاریخی ایران به مداخله‌ی خارجی‌ها، و جایگاه تاریخی روسیه به عنوان قدرت مسلط در آسیای مرکزی و قفقاز قرار داشت[۵]. تنگاتنگ‌تر شدن اتحاد روسیه و ایران به هر دو کشور کمک می‌کند با یافتن بازارهای جدید برای محصولاتشان و تقویت همکاری‌های نظامی میان خودشان (که می‌تواند به یاری جنگ مسکو در اوکراین[۶] و فعالیت‌های منطقه‌ای تهران در خاورمیانه[۷] بیاید)، تأثیر تحریم‌های غرب را کاهش دهند. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، اخیراً روابط روبه‌رشد روسیه و ایران را «تهدیدی عمیق» توصیف کرد.

ناوچه‌ی موشک‌انداز روسی «ولیکی اوستیوگ» (چپ) از بندری در شهر «طرطوس» در سوریه عازم مأموریت گشت‌زنی در دریای مدیترانه می‌شود. دو زیردریایی دیزلی-برقی روسی پروژه‌ی ۶۳۶/۳ کلاس «وارشاویانکا» (نسخه‌ای از کلاس «کیلو») نیز در سمت راست تصویر دیده می‌شوند. پایگاه دریایی روسیه در طرطوس، تنها پایگاه دریایی این کشور در خارج از کشورهای شوروی سابق است. طی سال‌های گذشته، معادلات جهانی تغییر زیادی کرده‌اند و کشورهای مختلف نقش رهبری یک‌جانبه‌ی آمریکا را به چالش کشیده‌اند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› تغییر یارکشی‌ها در خلیج فارس/ اعراب دارند ایران را جایگزین آمریکا می‌کنند

یکی از نقاط عطف در این روابط روبه‌رشد، سفر ماه جولای ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به تهران[۸] بود که دومین سفر خارجی وی [و اولین سفر او به خارج از دایره‌ی کشورهای تشکیل‌دهنده‌ی شوروی سابق] پس از صدور دستور حمله به اوکراین در تاریخ ۲۴ فوریه، محسوب می‌شد. پیش از آن، ماه ژانویه، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، به مسکو سفر کرده بود. همان زمان، دو کشور وعده‌ی گسترش همکاری‌های اقتصادی و نظامی میان خود را دادند. در مجموع، تجارت دوجانبه میان روسیه و ایران در سال جاری ۱۰ درصد افزایش یافته است. طبق گزارش منابع روسی، تجارت میان دو کشور در سال ۲۰۲۱ معادل ۸۰ درصد افزایش یافته و به ۴ میلیارد دلار رسیده بود.

«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه در نشست سه‌جانبه‌ی ایران، روسیه و ترکیه، در تهران. ایران اولین کشور خارج از کشورهای شوروی سابق بود که پوتین در جریان جنگ اوکراین به آن سفر کرد. این نکته از چشم تحلیلگران غربی دور نماند و بسیاری از آن‌ها این تصمیم پوتین را تأکیدی بر اهمیت روابط روسیه با ایران دانستند.  (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› گزارش رسمی پایگاه ریاست‌جمهوری روسیه از دیدار رئیسی با پوتین

برخی ناظران می‌گویند صرف‌نظر از همکاری در حوزه‌های غذایی و نظامی، این رابطه هنوز فاصله‌ی زیادی با نقطه‌ی مطلوب دارد. [برای مقایسه]، بر اساس آمار گمرک پکن، چین سال گذشته ۱۴/۸ میلیارد دلار کالا و خدمات غیرنفتی با تهران مبادله کرد و دو کشور یک قرارداد تجاری ۲۵ ساله به ارزش ۴۰۰ میلیارد دلار نیز با یک‌دیگر دارند. چین همچنین مشتری اصلی نفت روسیه نیز هست، که در بیش‌تر کشورهای غربی طرفدار ندارد. [در عین حال]، «اسفندیار باتمانقلیچ» مدیر اجرایی اندیشکده‌ی [بریتانیایی] «بنیاد بورس و بازار»، که روی دیپلماسی اقتصادی متمرکز است، می‌گوید احیای توافق هسته‌ای (که به نظر می‌آید واشینگتن و تهران در آستانه‌ی امضای آن هستند[۹]) می‌تواند جرقه‌ی سرمایه‌گذاری بیش‌تر روسیه در ایران را نیز بزند.

 «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین، «ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران، و «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه. ایران، روسیه و چین با هدف مقابله با تحریم‌های آمریکا، در حال گسترش روابط سیاسی-تجاری-نظامی با یک‌دیگر هستند.  (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› چرا روسیه و چین، ایران را تقویت می‌کنند؟

به گفته‌ی بازرگانان ایرانی، روس‌ها طی ماه‌های اخیر، موج‌موج، اغلب برای بحث درباره‌ی راه‌کارهای دور زدن تحریم‌ها، به جمهوری اسلامی هجوم آورده‌اند. این روزها مرتباً زبان روسی در مغازه‌ها و هتل‌های تهران شنیده می‌شود، چراکه ایران همچنان به روی مسافران روسی‌ای باز است که ارتباطشان با اکثر کشورهای غربی قطع شده. در بازار بزرگ این شهر، یک فروشنده‌ی فرش به نام «حسین» می‌گوید مشتریان روسش از ماه فوریه به این سو دو برابر شده‌اند و اکنون نیمی از تمام مشتریانش را تشکیل می‌دهند. تنها اروپایی‌های حاضر در لابی یک هتل لوکس در تهران، روس‌هایی هستند که لپ‌تاپ‌هایشان را آورده‌اند تا یک نشست کاری با ایرانی‌هایی برگزار کنند که کت‌وشلوار مشکی پوشیده‌اند.

سخنرانی «ابراهیم رئیسی» ، رئیس‌جمهور ایران، در پارلمان روسیه موسوم به «دوما» طی سفرش به این کشور. رئیسی در این سخنرانی درباره‌ی محور مقاومت و اهمیت و دستاوردهای آن نیز صحبت کرد.  (+)

سفر «ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران، به مسکو و دیدار با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه. چرخش تهران به سوی شرق از ابتدا در دستورکار دولت رئیسی قرار داشته است.  (+)

بعضی از معامله‌های روی میز از این قرارند: فروش پوشاک ایرانی به مشتریان روس به عنوان جایگزینی برای برندهای غربی، و تأمین قطعات یدکی خودرو توسط ایران برای خودروسازانِ [از تحریم] آسیب‌دیده‌ی روس. درباره‌ی تأسیس یک کوریدور صادراتی از روسیه تا هند از طریق ایران، و تشکیل یک نظام بانکی کاملاً ایزوله از [و مقاوم مقابل] تحریم‌های آمریکا نیز بحث‌هایی صورت گرفته. همچنین شرکت ملی نفت ایران قراردادی با «گازپروم» غول انرژی روسیه، برای سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری در صنعت گاز طبیعی ایران امضا کرده است.

«ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران، در نشست مجازی سال ۲۰۲۲ گروه «بریکس». اگرچه ایران هنوز عضو رسمی این گروه نشده، اما انتظار می‌رود این اتفاق به‌زودی رخ دهد. بریکس ائتلافی متشکل از روسیه، چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی است که به مقابله با یک‌جانبه‌گرایی و توسعه‌طلبی غرب برخاسته است. (توضیحات بیش‌تر) (+)

هر دو کشور به‌شدت به شرکای تجاری نیاز دارند؛ حتی اگر توانایی این شرکا به کمک متقابل به یک‌دیگر محدود باشد. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند تولید ناخالص داخلی روسیه در سال جاری ۶ درصد کاهش پیدا کند. این نهاد بین‌المللی ضمناً انتظار دارد تولید ناخالص داخلی ایران طی سال جاری ۳ درصد رشد داشته باشد. این در حالی است که تهران با تورم ۵۰ درصدی و همچنین ارزی دست‌وپنجه نرم می‌کند که ارزش آن در برابر دلار آمریکا امسال به پایین‌ترین حد خود رسیده است. از یک سو، ایران تخصص خود در دور زدن تحریم‌های غرب را در اختیار روسیه قرار می‌دهد، و از سوی دیگر، به نظر می‌رسد مسکو در بحبوحه‌ی نگرانی‌ها از کمبود مواد غذایی، ایران را به عنوان مقصد ترجیحی خود برای صادرات محصولات کشاورزی انتخاب نموده است.

دلار آمریکا امروزه بیش از آن‌که صرفاً یک ارز باشد، یک کالا، ابزار، و سلاح در دست واشینگتن برای جنگ با کشورهای دیگر است. روابط متقابل ایران و روسیه، و روابط این دو کشور با سایر دولت‌های تحت تحریم آمریکا، از جمله چین، می‌تواند نقش مهمی در تضعیف دلار و متعاقباً خنثی شدن تحریم‌های آمریکا ایفا نماید.  (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› روابط ایران با «بریکس» : غولی که به جنگ غرب برخاسته

از جمله‌ی مهم‌ترین نشانه‌های گرم شدن روابط اقتصادی میان دو کشور، پیشی گرفتن ایران از مصر و ترکیه در ماه جولای و تبدیل شدن این کشور به بزرگ‌ترین خریدار گندم از روسیه بود. طبق گزارش شرکت اطلاعاتی «کپلر»، ایران ۳۶۰ هزار تُن گندم، معادلِ دو برابرِ مجموع گندم وارداتی این مصر و ترکیه، از روسیه خریداری کرده است.  کارشناسان تجاری می‌گویند ایران و روسیه هر دو برای یافتن بانک‌هایی که حاضر به انجام تراکنش‌های معاملات کالاهایشان باشند، به مشکل برخورده‌اند. بنابراین، رونق تجارت دوجانبه‌یشان، به‌ویژه در مقطعی که تاجران اروپایی از امضای قراردادهای جدید در حوزه‌ی غلات و سایر کالاها با روسیه اجتناب می‌کنند، مصداق «ازدواج مصلحتی» [و بازی برد-برد] است. «ماشا بلیکوا» تحلیلگر حوزه‌ی غلات در آژانس گزارش‌دهی قیمت کالای «فست‌مارکت» مستقر در لندن، در این‌باره می‌گوید: «ایران تنها از چند منبع محدود می‌تواند گندم خریداری کند. از طرف دیگر، وقتی جنگ [اوکراین] شروع شد، روسیه هدف تحریم قرار گرفت و با مشکلات در زمینه‌ی پرداخت مواجه شد؛ ایران یکی از معدود کشورهایی بود که حاضر به پذیرش» ریسک معامله به روسیه شد.

طبق برخی گزارش‌ها، ایران با فاصله‌ی زیاد از کشورهای دیگر، به مشتری مورد علاقه‌ی روسیه برای فروش گندم تبدیل شده است. اگر این گزارش‌ها صحت داشته باشند، تهران به تنهایی ۳۶۰ هزار تُن گندم از روسیه وارد می‌کند که بیش از مجموع حجم واردات دو مشتری بعدی مسکو، یعنی مصر و ترکیه، است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› توافق محرمانه ایران با روسیه برای صادرات نفت؟

همزمان، افزایش همکاری‌های نظامی ایران و روسیه نیز مقامات آمریکایی را نگران کرده است. سپاه پاسداران تندروی ایران، در پایگاه هوایی خود در کاشان، در جنوب تهران، میزبان رقابت میان پهپادهای نظامی با حضور ارتش روسیه بود. تلویزیون دولتی ایران، اعضای سپاه را در حالی نشان داد که جلوتر از سربازان روس رژه می‌رفتند و پرچم روسیه را به اهتزاز درآورده بودند. کاخ سفید ادعا می‌کند ایران، ماه ژوئن، در کاشان میزبان یک هیأت روس بود تا پهپادهای تهاجمی خود را مقابل آن‌ها به نمایش بگذارد. این گزارش همچنین می‌گوید ایران در حال آموزش سربازان روسی[۱۰] برای استفاده‌ی احتمالی از این سلاح‌ها در اوکراین است. فناوری‌های پهپادی طراحی‌شده توسط تهران تبدیل به ابزاری کلیدی در عملیات‌های نامتقارن ایران علیه میادین نفتی عربستان و همین‌طور عملیات‌های متحدان جمهوری اسلامی در نوار غزه، عراق و یمن شده‌اند.

 یک فروند «شاهد-۱۹۱ صاعقه ۲» در نمایشگاه «اقتدار ۴۰». صاعقه یکی از پهپادهای ساخت ایران است که طبق گزارش‌های رسانه‌ای، چشم روس‌ها را گرفته است.  (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› وال‌استریت‌ژورنال: سفر خاورمیانه‌ای بایدن بدتر از آبروریزی بود

تهران هرگونه قصدِ کمک به جنگ روسیه در اوکراین را تکذیب می‌کند. سرتیپ «علی بلالی» یکی از افسران ارشد نیروی هوایی سپاه پاسداران [مشاور عالی فرمانده‌ی نیروی هوافضای سپاه پاسداران]، می‌گوید رزمایش [و رقابت] پهپادی اخیر با هدف مبارزه با تروریسم جهانی برگزار شده است. مسابقات پهپادهای نظامی (که ارمنستان و بلاروس، متحدان روسیه، نیز در آن شرکت دارند) اولین بار در سال ۲۰۱۵ برگزار شد، اما معمولاً کشورهای عضو شوروی سابق میزبان آن هستند، نه ایران.

علاوه بر این‌ها، ۹ آگوست، روسیه یک ماهواره‌ی ایرانی را از تأسیسات تحت کنترل خودش در قزاقستان، به فضا پرتاب کرد. ایران می‌گوید این ماهواره به تقویت «ظرفیت‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی» در حوزه‌های کشاورزی، منابع آبی، مدیریت بلایای طبیعی، و پایش مرزها کمک خواهد کرد. این در حالی است که آمریکا معتقد است تهران ممکن است از این ماهواره برای نظارت بر تحرکات نیروهای اوکراینی استفاده نماید.

نمایی نزدیک‌تر از لحظه‌ی پرتاب ماهواره‌بر «سایوز ۲/۱بی» روسیه از تأسیسات تحت کنترل این کشور در قزاقستان، که ماهواره‌ی ایرانی «خیام» را با موفقیت در مدار زمین قرار داد. آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند تهران قصد دارد از این ماهواره برای نظارت بر تحرکات نیروهای اوکراینی استفاده کند. این در حالی است که تهران کمک به روسیه در جنگ اوکراین را تکذیب کرده است.  (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› هزینه‌های کوچ از خاورمیانه/ متحدان آمریکا در بحران اوکراین طرف روسیه هستند