به گزارش مشرق، چگونگی تعامل جمهوری اسلامی ایران با کشورهای خارجی در حوزه نفت به یکی از مباحث جدی امروز حوزه نفت تبدیل شده است. دکتر مسعود درخشان، متخصص حوزه اقتصاد نفت و استاد نخبه اقتصاد یکی از منتقدان جدی قالب جدید قراردادهای نفتی است. وی معتقد است برای امضای قراردادهای نفتی هیچ مشورتی با کارشناسان این حوزه صورت نگرفته است.

درخشان با اشاره به اینکه ما تا کنون مشاهده نکردیم که مهندسان ایرانی نامه‌ای یا اعلامیه‌ای مبتنی بر عدم توانایی خود به مقامات بالاتر نوشته باشند؛ گفت: هیچگاه مهندسان ایرانی نگفتند که توانایی ما خارج از میدانهای نفتی است.یا اینکه اعلام کنند پیچیدگی‌هایی در یکی از مخازن کشور است که از توانایی ما خارج است و فقط توتال و «BP»‌ قادر به توسعه این میادین هستند.

وی با اشاره به اینکه اگر شرایط به اینگونه بود که مهندسین ایرانی درخواست و ضرورت همکاری با طرف خارجی را مطرح می‌کردند، مانعی نبود؛ گفت: شرایط به این صورت نیست. بنده از چندین مهندس شرکت نفت پرسیدم، گفتند در امضای قراردادهای نفتی هیچ مشورتی با ما نشده است.

درخشان با اشاره به پرسشش از مهندسان شرکت ملی نفت ایران راجع به ضرورت ورود شرکتهای توتال، BP، شل و... به صنعت نفت ایران گفت: اکثرا آنها مخالفند و معتقدند شرکتهایی که با آنها قرارداد امضا شده است شرکتهای نفتی هستند در صورتی که اگر شرکت ملی نفت ایران احتیاج به همکاری نیز داشته باشد با شرکتهای خدمات نفتی جهان است؛ زیرا از زمان مصدق کم و بیش تا کنون تجربه داریم و یقینا از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون یقینا در زمینه صنعت نفت تجربه داریم. در زمان جنگ تحمیلی هم خرابی های آن نانجیبها را تعمیر می کردیم وهم خودمان نفت تولید می کردیم.

استاد نخبه اقتصاد با تأکید مجدد درباره استفاده از شرکتهای خدماتی به جای شرکتهای نفتی گفت: اگر در موردی مشکلی داشته باشیم، شرکتهای خدمات نفتی را وارد کنیم تا آن مشکل را برطرف کنند و معمولا آموزش هم می دهند و سپس مزدشان را می گیرند و می روند. دیگر این احتیاج به شرکت توتال و امثالهم نیست که بیایند و 25 سال مدیریت صنعت نفت ما را در دست بگیرند. از اکتشاف تا توسعه میدان و بهره برداری را به آنها بسپاریم. اگر مواردی از کارها را نمی توانید انجام دهید، همان گوشه از کار را به آنها بسپارید.

** با قراردادهای جدید نفتی رشد در صنعت نفت ایران محال است
وی با بیان اینکه قطعا کار شرکتهایی مثل توتال و BP اینگونه نیست؛ افزود: این شرکتها  صنعت نفت از صفر تا صدش را می خواهند و درصدی از درامد آن را می دهند؛ زیرا معتقدند  نفت مرده را زیر زمین زنده می کنند و بیرون می آورند و اگر بگویید این میزان از توانایی را نیز خود که داریم در پاسخ می گویند اگر چنین است چرا سراغ ما آمده اید باید سراغ شرکتهای دیگر می رفتید ما شرکتهایی هستیم که همه کار را باید خودمان انجام دهیم. مثال این مورد مانند این می ماند که فردی بخواهد ساختمان بسازد و فقط در بتن ریزی مشکل داشته باشد سازنده ای بیاید و بگوید یا همه را انجام می دهم یا هیچ کدام را و به این کار ندارد که شما گچ بری و تزئینات ساختمان را می توانید انجام دهید. در این موارد چگونه می تواند رشد صورت بگیرد. زیرا حتی اگر درخواست همکاری برای آموختن نیز بدهید آنها مشخص کننده مقدار و چگونگی آن هستند.

**امروزه کسانی در مورد مخزن تصمیم گیری می کنند که در عمرشان اصلا روی مخزن نبودند

استاد برجسته اقتصاد نفت ایران با ابراز تأسف از اینکه امروزه کسانی در مورد مخزن تصمیم گیری می کنند که در عمرشان اصلا روی مخزن نبودند؛ گفت: بزرگترین شرکت تولیدکننده نفت در ایران «شرکت مناطق نفت خیز جنوب» است که حدود هشتاد درصد نفت ایران را تولید می کند. در امضای قراردادهای به این درجه از اهمیت با آنها مشورت نشده است.

درخشان گفت: اگر مهندسان مستقل ارشد که چندین سال است روی میدان نفتی آزادگان کار می کنند، اعلام کنند که توسعه ی این میدان فقط از توتال ساخته است و از ما دیگر کاری ساخته نیست بنده دیگر هیچ حرفی در این رابطه نمی زنم و این کار باید صورت گیرد و قطعا کاری است که به مصالح  کلان نظام است.

وی با اشاره به اینکه بعد از صد سال تجربه در صنعت نفت اصلا احتیاج نداریم که از صفر تا صد صنعت نفت خود را در اختیار بیگانگان قرار دهیم؛ گفت: یک موقع در افغانستان نفت کشف می شود آن باید از ابتدا فرایند توسعه نفتی خود را در اختیار این شرکتها قرار دهد یا زمان مظفرالدین شاه که ابتدای پیدایش نفت در ایران بود.

درخشان با اشاره به قرارداد دارسی گفت: شعور شاهزادگان قاجاری به این حد بود که حتی با وجود عدم سابقه ایران در مفاد قرارداد آوردند که عمله ها باید از ایرانیها باشند؛ چراکه انگلیسی ها، کارگران را از هند که مستعمرشان بود می آوررند. نکته مثبت دیگر قرارداد این بود که در آن آورده شد که هر گنجینه ای پیدا می شود متعلق به ایران است و هر کجا به زمین احتیاج پیدا کردید باید به قیمت منصفانه بخرید.

وی با توجه به چنین شرایطی گفت:  آنچه که امروز کشورمان به آن احتیاج دارد شرکتهای نفتی نیستند بلکه شرکتهای خدمات نفتی هستند با توجه به اینکه بسیاری از کارها را خودمان توانایی انجام دادنش را داریم.

درخشان با اشاره به پیشرفت کشور در حوزه های دیگر به عنوان مثال گفت: اکنون دکتر سمیعی وارد کشور می شود از تعداد متخصصان ایرانی مغز و اعصاب تعجب می کند اما باز این متخصصان هرگاه دکتر سمیعی به کشور می آید دورش جمع می شوند تا ببینند سمیعی چه کار می کند در قسمتهایی که نمی دانند و الا بقیه را خودشان روزانه انجام می دهند.

** انتقال فناوری در چارچوب قراردادهای نفتی امکان پذیر نیست

استاد برجسته اقتصاد نفت کشور با طرح این سوال که چرا ایران از شرکتهای خدماتی نفتی استفاده نمی کند؛ گفت اکنون کم و بیش از آن استفاده می کنیم. «شولوم برژر Schlumberger» اکنون در حدود هشتاد کشور جهان از آن استفاده می کنند. حتی در دوران تحریم نیز به نوعی به کشورمان خدمات می داد. شرکتهای نفتی همیشه  خدمت می دهند. انتقال فناوری در چارچوب قراردادهای نفتی امکان پذیر نیست. یک مورد از این قراردادها را که باعث انتقال فناوری در دنیا شده است را نام ببرید. پذیرش این جمله برای دولتمردان سخت است زیرا بهانه آنها برای رفتن سراغ شرکتهای خارجی مسئله ی انتقال فناوری است.

وی با اشاره به اینکه اگر پاسخ مدیران تصمیم ساز نفتی، این باشد که این پروژه ها عظیم است و از توانایی مدیریتی کشور خارج است؛ گفت: در جواب می گویم، بسیار خوب از مدیران کارکشته بازنشسته خارجی استفاده کنید. در خارج بدون هیچ تعارفی مدیران 60 ساله بازنشست می شوند. این افراد 60 سالگی تازه اول کاراییشان است. چون خیلی انرژی شان بالا است چراکه آنها در این سن شروع می کنند به عنوان مشاور به کشورهایی همچون عربستان، ونزوئلا و ... می روند.

درخشان با اشاره به اینکه پرداخت حتی روزانه بیست هزار دلار به مدیر بازنشسته ای که قبلا مدیر یک مخزن بزرگ دنیا بوده است و اکنون بازنشسته است، به صرفه است؛ افزود: چه طور برای تیم ملی ورزشی مربی خارجی می آوریم، برای اداره یک میدان نفتی نیز می توان یک مدیر آورد. یکسال کار می کند می بینید که خوب کار نکرد اخراجش می کنید و مدیری دیگر جایگزینش می  کنید. بهترین های دنیا را بیاورید اما زیر نظر شما کار کنند و نیرو پرورش دهند. این همان اقتصاد دانش بنیان است که دغدغه ی دلسوزان نظام است.

وی با رد این مطلب که  مدیر لایق در زمینه صنعت نفت نداریم؛ در علت آن گفت: پارس جنوبی را خودمان مدیریت کردیم تا به این مرحله رسید. اگر توانایی مدیریتمان به اندازه توتال نیست اما هشتاد درصد آن که هستیم اقتصاد مقاومتی می گوید که آن 80 درصد را تبدیل به 81 درصد کن اما این قراردادها آن 80 درصد را نیز کم کم به نابودی سوق می دهد.

درخشان با بیان اینکه در صحبتی با یکی از مسئولین داشتم، از توانایی مدیریتی کشور گفتم که او آن را رد کرد و گفت توانایی ما نسبت به شرکتهایی همچون توتال 5 درصد است؛ گفت در پاسخ آن گفتم، بنابراین به نظر شما چگونه در شرایط تحریم که اکنون نیز از آن رها نشدیم ظرفیت تولیدمان حدود 4 میلیون بشکه نفت است.

* در تعامل با شرکت های نفتی خارجی از عربستان هم کمتریم

وی با بیان این نکته که از عربستان کمتر نیستیم؛ گفت عربستان در سال 1988 عذر تمامی شرکتهای نفتی خارجی را خواست و اکنون یک شرکت نفتی خارجی در عربستان فعالیت نمی کند. البته اکنون شرکتها با نقشه هایی که  برای عربستان طراحی کردند تا چند سال آینده دوباره به عربستان باز خواهند گشت. چگونه عربستان به این توانایی رسید؟ تربیت نیروی انسانی خود را به «شل» سپرد. در واقع به آنها گفت که میدان به شما نمی دهم، آدم به شما می دهم که تربیت کنید.

استاد برجسته اقتصاد کشور با بیان اینکه بحث دیگری که برای ورود شرکتهای نفتی مطرح می کنند سرمایه گذاری است؛ گفت: در پاسخ آنها می گویم که از جمله کارکردهای شرکتهای خدمات نفتی پرداخت وام برای سرمایه گذاری است اما آنها می گویند این را می دانیم اما فرض کنید 5 میلیارد دلار  وام گرفتیم، اولین قسط آن را چه کسی می دهد؟ در پاسخ آنها می گویم که باز پرداخت قسطهای آن را تا اولین مرحله تولید آن به تأخیر می اندازیم. آنها می گویند که ریسک دارد. ممکن است تولید آنقدر زیاد نباشد که ما بتوانیم با آن باز پرداخت وام کنیم. ریسک ما نمی پذیریم.

*به دلیل ترس غیرمنطقی از ریسک تن به قراردادهای جدید داده ایم

وی با بیان اینکه همه ی حرف آنها در این کلمه نهفته است که می گویند ریسک دارد و چه کسی می تواند تضمین کند؛ گفت مسئولان   در دفاع از «IPC»  می گویند که در آن تصریح شده است که نه دولت ایران و نه بانک مرکزی اصلا تعهد نمی کند. سرمایه گذار خارجی به ریسک خود سرمایه گذاری می کند و نفت بیرون می آورد و ما راحت هستیم.

درخشان با اظهار تأسف از اینکه اکنون در مجامع مختلف از جمله مجلس شورای اسلامی عدم ریسک پذیری به عنوان یک حسن تلقی می شود؛ گفت این چگونه مدیریتی است که ریسک را آنها تحمل می کنند. سرمایه را آنها می آورند.  مدیریت ریسک با آنها است. آن وقت ما رشد کنیم؟ چگونه امکان پذیر است؟

وی با بیان انتقادآمیز نسبت به چنین شرایطی آن را به مثابه آن دانست که فردی دانشگاه برود، کلاسهای در س آن را شرکت کند و امتحان دهد آن وقت برادرش رشد کند؛ چنین چیزی امکان پذیر است؟ شما زحمت بکشید، برادرتان رشد کند؟ مثل بچه پولدارهای تنبل که هیچگاه رشد نمی کنند. همیشه پدر هست و پول آماده و دیگر احتیاج به تلاش و ریسک پذیری فرزند نیست.

درخشان با طرح این سوال که تا ریسک نپذیریم چگونه می خواهیم فکر کنیم و سراغ فناوری برویم؛ گفت: آن وقت می گوییم این خارجی ها عجب نادانهایی هستند می آیند در اینجا ریسک می کنند. در شرایطی که آنچنان ریسکی نیز وجود ندارد؛ زیرا این میادین شناخته شده ای هستند که منابع آن نیز موجود است.

وی با تأکید بر لزوم پذیرش ریسک برای توسعه گفت: توسعه یافتگی یعنی مدیریت ریسک و اقتصاد خرد مدیریت ریسک در سطح خرد  و اقتصاد کلان مدیریت ریسک در سطح کلان است

درخشان با بیان اینکه در حقیقت برای طرف خارجی ریسکی نیز وجود ندارد؛ چراکه طرف خارجی فقط برای افزایش تولید آن می آید و بعد از همه مطالعات و بررسی هایش قرارداد را امضا می کند؛ گفت: علی رغم این نکته ,که ریسکی وجود ندارد, جالب است در قرارداد یک بندی وجود دارد به این صورت که طرف خارجی چون ریسک پذیرفته است؛ فلان مقدار پاداش باید دریافت کند؛ یعنی به ازای هربشکه نفت این مقدار پول به طرف خارجی باید پرداخت شود.

وی با انتقاد از یکی دیگر ازمفاد قرارداد گفت: یک مقدار پول اضافی در قرارداد به آنها می دهیم که دانش فنی پیشرفته بیاورد.  دانش فنی پیشرفته چیست؟ منظور تجهیزات پیشرفته است. این هم نکته جالبی است. تجهیزات پیشرفته باید بیاورد؛ شما با یک برند قرارداد امضا کردید که باید تجهیزات آن برند را بیاورد. مثل اینکه شما با مرسدس بنز قرارداد امضا کنید که در ایران روزانه 50 هزار بنز تولید کنید اما به ازای هر بنز 5میلیون تومان پول به شما می دهم که از قطعات چینی استفاده نکنید؛ به روغن سوزی نیفتد و درست کار کند. شما از ابتدا با مرسدس بنز قرارداد بستید. دوباره پول بهش بدهید که مثل مرسدس بنز کار کند.