سرویس جهان مشرق - اسرائیل طی سال‌های گذشته همکاری‌های گسترده‌ای را در حوزه‌های امنیتی-راهبردی با کشورهای منطقه آغاز کرده تا از طریق این روابط، جای پای خود را در فضای ژئوپلتیک محکم کند. چه کشورهای عربی که بعضاً روابط گسترده و عمیق خود را با رژیم صهیونیستی نیمه‌رسمی نگه داشته‌اند، و چه کشورهای دیگری که علناً با این رژیم روابط سیاسی دارند، با انگیزه‌ی بهره‌برداری از ظرفیت‌های فناورانه‌ی اسرائیل، با تل‌آویو هم‌بستر شده‌اند تا به گمان خود، چیزی از این رابطه به دست آورند و ظرفیت‌های خودشان را تقویت کنند.

در همین‌باره بخوانید:

››  «جاسوسِ داخل گوشی شما» / همدستی امارات و اسرائیل در نقض حقوق بشر +دانلود مستند

مشرق طی یک مجموعه گزارش، اقدام به افشای برخی مهره‌های کلیدی اسرائیل کرده است که نقش مهمی در گسترش نفوذ منطقه‌ای این رژیم دارند. گزارش‌های قبلی این مجموعه را می‌توانید از لینک‌های انتهای همین گزارش بخوانید. گزارش پیش رو، به معرفی روابط میان اسرائیل و آذربایجان و تأثیر آن بر قدرت و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران می‌پردازد.

همکاری‌های آذربایجان و اسرائیل در سطح راهبردی بیش از یک دهه قدمت دارد. این همکاری‌ راهبردی در بخش‌های امنیتی، تسلیحاتی، سایبری و انرژی توسعه پیدا کرده است. بازیگرانی که امکان این همکاری‌ها را فراهم کرده‌اند، عمدتاً بازیگران خصوصی‌ای هستند که پیش از این در مناصب مهم امنیتی اسرائیل ایفای نقش نموده‌اند؛ به‌ویژه در یگان ۸۲۰۰، یگان جاسوسی سایبری در تشکیلات نظامی رژیم صهیونیستی. به عبارت دیگر، می‌توان گفت معمار روابط راهبردی اسرائیل و آذربایجان، چهره‌های برجسته‌ی امنیتی-اطلاعاتی هستند و لذا می‌توان روابط این دو بازیگر را «امنیتی» توصیف کرد؛ رابطه‌ای که ره‌آوردهای اطلاعاتی آن برای اسرائیل و دستاوردهای امنیتی آن برای آذربایجان، بسیار چشم‌گیر بوده است.

دیدار «الهام علی‌اف» (راست) رئیس‌جمهور آذربایجان، با «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر وقت اسرائیل؛ آذربایجان از کشورهایی در منطقه است که با رژیم صهیونیستی روابط رسمی و علنی دارد (+)

آذربایجان در قلب منطقه‌ی قفقاز جنوبی، جایگاه ژئوپلتیک بسیار خاصی را در اذهان کارشناسان این منطقه تداعی می‌کند که ظرفیت فراوانی را برای اجرای اقدامات شرورانه‌ی اسرائیل فراهم می‌آورد. با در نظر گرفتن این جایگاه ژئوپلتیک و البته ظرفیت گسترده‌ی آن برای اسرائیل، همکاری‌های مذکور را در دو سطح مجزا باید مشاهده و تحلیل کرد: دستاوردها و پیامدها.

دستاوردهای این رابطه و همکاری دوجانبه برای هر یک از این دو بازیگر، متفاوت است. به عبارت دیگر، هرچند این تعاملات متکی بر یک بستر مشترک شکل گرفته، اما هر کدام از طرفین اهداف خاصی را دنبال می‌کنند که منتهی به دستاوردهای خاص برای آن‌ها شده، و پیامدهای خاصی را برای بازیگران حاضر در این منطقه به دنبال داشته است. بنابراین باید توجه داشت که دستاوردها در دو بخش و پیامدها در چند بخش حاصل شده‌اند.

به طور خلاصه، دستاوردهای این تعامل دوجانبه برای اسرائیل از این قرار هستند:

◄ فراهم شدن یک پایگاه عقبه‌ی تاکتیکی برای اسرائیل به منظور هماهنگ ساختن اقدامات شرورانه‌اش علیه جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف امنیتی، اقتصادی، انرژی و دیپلماتیک؛

◄ تأثیرگذاری بر روند توسعه‌ی امنیتی-اطلاعاتی آذربایجان در جهت تبدیل کردن این کشور به یک مجتمع تهاجم سایبری و استفاده از این ظرفیت برای گسترش فعالیت‌های جاسوسی از ایران و البته دیگر بازیگران مهم در منطقه، از جمله روسیه؛

◄ تأمین کاستی‌های اسرائیل در بخش انرژی و استفاده از برگ برنده موقعیت سرزمینی آذربایجان به عنوان رابط میان منابع گازی روسیه و نیازمندی اروپا به این منابع به ویژه در تعاملات دیپلماتیک با بازیگران اروپایی؛

◄  ایجاد یک نیروی نیابتی قابل‌اتکای دولتی در همسایگی ایران و مقابله با نیروهای نیابتی تهران در منطقه‌ی قفقاز و البته اوراسیا؛ و

◄ جمع‌آوری اطلاعات و تقویت پایگاه داده‌ی ایران در تشکیلات امنیتی-دفاعی اسرائیل، به‌ویژه به منظور شناسایی مراکز حساس هسته‌یای و فناوری این کشور.

در همین‌باره بخوانید:

›› آن‌چه باید درباره جاسوس‌افزار صهیونیستی «پگاسوس» بدانید

در طرف مقابل، آن‌چه از این تعاملات برای آذربایجان حاصل می‌شود (یا امید حصول آن از سوی دولت این کشور می‌رود)، به طور خلاصه، از این قرار است:

◄ تقویت جایگاه آذربایجان در منطقه‌ی قفقاز به عنوان یک بازیگر فعال، و نه منفعل، به‌ویژه در برابر روسیه، ایران و ترکیه؛

◄ زمینه‌سازی برای تبدیل شدن به یک بازیگر میانجی و فاصله گرفتن از جایگاه یک بازیگر منفعل و دست‌خوش تحولات پیرامونی؛ تحولاتی که بیش از آن‌که فواید اقتصادی برای آذربایجان به همراه داشته باشند، چالش‌های امنیتی-سیاسی برای این کشور به دنبال دارند؛

◄ تعریف یک نقش مشخص برای خود در عرصه‌ی سایبری، چنان‌که برآیند فعالیت‌های سایبری آذربایجان، این کشور را به سمت تبدیل شدن به یک مجتمع تهاجمی برای مقابله با حملات سایبری روسیه و ایران سوق می‌دهد؛ و

◄ جهت‌گیری تلاش‌های دیپلماتیک آذربایجان به سوی تقویت موضع خود در منطقه‌ی خزر به منظور تأمین امنیت انرژی داخلی و حرکت به سمت صادرات از موضع فعال و دور شدن از موضع منفعلانه‌ی کنونی در دریای خزر.

چنان‌که اشاره شد، ایران در کانون توجه این روابط دوجانبه قرار دارد و می‌تواند تحت تأثیر آن‌ها قرار گیرد. در این‌جا، به صورت فهرست‌وار به برخی از پیامدهای این تعاملات برای جمهوری اسلامی ایران اشاره می‌کنیم. هرچند صرفاً مرور این پیامدها برای دیگر بازیگران منطقه، و البته ایران، خود نیازمند یک فرصت تحلیلی مجزا و مفصل است، اما بخشی از این پیامدها برای ایران از این قرارند:

◄ افزایش سطح تهدیدات در تمام بخش‌های راهبردی، از جمله امنیت داخلی، امنیت سایبری، امنیت مرزی، صادرات انرژی، تعاملات دیپلماتیک و ظرفیت‌های پدافندی؛

◄ تحت‌الشعاع قرار گرفتن روابط دوجانبه و چندجانبه‌ی ایران در منطقه‌ی قفقاز، به‌ویژه با روسیه و ترکیه؛

◄ به خطر افتادن امنیت منابع انرژی ایران در منطقه‌ی خزر و کاهش حاشیه‌ی امن مرزی این کشور در مرزهای آبی ایران در دریای خزر؛

◄ افزایش چالش‌های ایران در عرصه‌ی ائتلاف‌سازی در منطقه‌ی قفقاز، به‌ویژه در مقابله با نفوذ روزافزون بازیگران فرامنطقه‌ای معاند، از جمله، آمریکا، عربستان و برخی از کشورهای اروپایی، و در طرف مقابل، ترغیب و تقویت ائتلاف‌سازی این بازیگران با محور آذری-اسرائیلی علیه جمهوری اسلامی؛ و

◄ تضعیف توانایی ایران برای استفاده از ظرفیت‌های کنونی آذربایجان به منظور تشکیل یک نیروی نیابتی فعال در جهت بالا بردن حاشیه‌ی امن امنیتی-اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران در منطقه (قفقاز) و فرامنطقه (شامات)، در سایه‌ی جمعیت شیعه‌ی آذربایجان.

در همین‌باره بخوانید:

›› آیا بزرگ‌ترین جاسوس تاریخ اسرائیل به ایران اطلاعات می‌داد؟

›› جزئیاتی از جاسوسی وزیر اسبق اسرائیل برای ایران

چنان‌که گفته شد، تشریح موارد بالا نیازمند فرصتی به قدر یک یا چند جلد کتاب است، اما برای درک پیامدهای روابط آذربایجان و اسرائیل بر ایران، در ادامه‌ی این گزارش برخی از موارد تعاملات راهبردی آذربایجان و اسرائیل را مرور می‌کنیم و به برخی از توافقات و اختلافات میان این دو در حوزه‌های مختلف می‌پردازیم تا تصویری نسبتاً دقیق از شیوه‌ی این تعامل دوجانبه ارائه نماییم.

کمپانی پهپادسازی اسرائیل و تهدید روابط راهبردی میان باکو و تل‌آویو

جدای از تمام آن‌چه که در مورد کمک‌های اسرائیل به آذربایجان در جریان مناقشه‌ی ناگورنو-قره‌باغ[۱] در مطبوعات منتشر شد، باید به برخی اختلافات میان این دو در ارتباط با این مناقشه نیز اشاره کرد. از جمله‌ی این اختلافات، که پوشش رسانه‌ای کافی داده نشد، تلاش‌های دولت آذربایجان برای متوقف کردن یک فرآیند قضایی در فلسطین اشغالی اشاره کرد که روابط راهبردی تل‌آویو و باکو را به شدت در معرض تهدید قرار داده بود؛ به‌ویژه که می‌توانست منجر به نوعی رسوایی برای دولت آذربایجان شود.

سال ۲۰۱۷، مطبوعات اسرائیلی گزارش دادند که کمپانی پهپادسازی اسرائیلی سامانه‌های پدافندی اِروناتیکس[۲]، مفاد مجوز صادراتی خود از وزارت دفاع اسرائیل را نقض کرده[۳] و نمایندگان این کمپانی با حضور در میدان جنگ، آزمایش‌های مربوط به پهپاد اُربیتر ۱کِی[۴] را روی اهداف زنده، یعنی نیروهای ارمنی، در منطقه‌ی ناگورنو-قره‌باغ اجرا کرده‌اند[۵]. این آزمایش‌ها به درخواست ارتش آذربایجان انجام شد و پیمانکاران اسرائیلی با پوشیدن لباس نظامیان آذربایجانی در این عملیات حضور یافتند و با استفاده از این پهپادها به مواضع نیروهای ارمنی حمله کردند[۶]. در جریان این عملیات دو سرباز ارمنی زخمی شدند[۷]. 

نمایش یک فروند پهپاد «اُربیتر ۱کِی» که توسط کمپانی اسرائیلی «اروناتیکس» تولید و به آذربایجان فروخته شده، در تمرین مراسم رژه در میدان «آزادی» باکو در تاریخ ۸ دسامبر ۲۰۲۰ (+)

به‌رغم صدور یک حکم قضایی مبنی بر ممنوعیت پوشش خبری این پرونده در رسانه‌های اسرائیلی، ماجرا به مطبوعات درز کرد و اسباب یک فرآیند قضایی را فراهم آورد. پس از آن، دولت آذربایجان تهدید کرد در صورتی که تل‌آویو دعاوی مذکور را پس نگیرد، روابط راهبردی خود را با اسرائیل قطع خواهد کرد. آویچای ماندلبلیت، دادستان کل اسرائیل، در دیدارهای محرمانه با موساد و ارتش اسرائیل در اوایل سال جاری، اعتراف کرده[۸] دولت آذربایجان طی دو سال اخیر به دنبال متوقف کردن این فرآیند قضایی بوده است. ماندلبلیت همچنین اظهار نگرانی کرده که این ماجرا می‌تواند بر روابط امنیتی میان دو طرف تأثیر بگذارد. به دنبال تحقیقات مذکور، اروناتیکس و پنج نفر از مدیران این کمپانی، از جمله آموس ماتان، مدیرعامل آن، محاکمه شدند و علیه آن‌ها اعلام جرم شد. اروناتیکس، سال ۲۰۱۹، توسط رافائل، غول صنایع دفاعی اسرائیل، خریداری شد. لازم به ذکر است که قرارداد فروش اربیتر ۱کی به آذربایجان با تلاش تاجری به نام آویهای استولرو میسر شده بود[۹].

«آموس ماتان» سال ۲۰۱۳ از ریاست ابرکمپانی دفاعی «البیت سیستمز» اسرائیل کنار گذاشته و به عنوان رئیس هیأت‌مدیره‌ی کمپانی «اِروناتیکس» منصوب شد؛ وی از سال ۲۰۱۷، به همراه چند نفر از مدیران ارشد دیگر این کمپانی، به دلیل عقد قراردادهایی مخالف با قوانین داخلی اسرائیل و البته به دلیل نقض برخی توافقنامه‌های اسرائیلی-آمریکایی تحت پیگرد و تحقیقات قضایی داخلی و بین‌المللی قرار دارد (+)

هرچند این ماجرا به‌شدت دولت آذربایجان را خشمگین ساخت، اما نه باکو و نه تل‌آویو هرگز خواهان آن نیستند که روابط خود را در معرض تهدید ببینند. بنابراین اسرائیلی‌ها به نوعی سعی کردند رسوایی قرارداد پهپادی را جبران کنند؛ و می‌خواستند این کار را با اجرای پروژه‌ای انجام دهند که سفیر صهیونیست‌ها در باکو آن را با سفر به شهر «زنگیلان» در همسایگی ایران معرفی کرد.

شهر هوشمند اسرائیلی در نزدیکی مرز ایران

یکی از دستاوردهای جنگ ناگورنو-قره‌باغ برای آذربایجانی‌ها، آزادسازی شهری به نام زنگیلان بود. این شهر واقع در ۳۱۲ کیلومتری جنوب غرب باکو، در نزدیکی مرز ایران، به علاوه‌ی چند روستای دیگر در قره‌باغ، مهرماه سال ۹۹، از تصرف نیروهای ارمنی آزاد شد و به دست نیروهای آذربایجانی افتاد. نُه ماه پس از این ماجرا، جورج دیک، سفیر رژیم صهیونیستی در آذربایجان، اعلام کرد اسرائیل به ساخت یک شهر هوشمند در زنگیلان کمک خواهد کرد[۱۰].

«جورج دیک» (راست) سفیر اسرائیل در باکو، در شهر «آغ‌دام» یکی از شهرهایی که آذربایجان از سرزمین‌های ارمنستان جدا و به خاک خود ضمیمه کرد. شماری از کمپانی‌های اسرائیلی در حال ایجاد تأسیسات و زیرساخت در این شهر متروکه و خالی از سکنه هستند. این شهر با مرز ایران فاصله‌ی زیادی ندارد (+)

دیک با سفر به این شهر در جمع خبرنگاران مدعی شد ابتدا در این شهر یک دامداری هوشمند و پیشرفته ایجاد خواهد شد که محصولات آن با همکاری یک شرکت ایتالیایی فراوری می‌شوند و سپس روانه‌ی بازار جهانی خواهند شد. با این وجود، با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی این شهر باید اهداف دیگری را برای ایجاد چنین مجموعه‌ای متصور شد. در هر حال، ماجرای اروناتیکس به یک مسئله‌ی پیچیده برای رژیم صهیونیستی تبدیل شده است. این رژیم تمام تلاش خود را به کار بسته تا فعالیت‌های خود را در آذربایجان ادامه دهد؛ به‌ویژه با در نظر گرفتن این مهم که باکو بیش از یک دهه است که به مرکز هماهنگی فعالیت‌های منطقه‌ای موساد برای انجام عملیات در ایران تبدیل شده است.

در همین‌باره بخوانید:

›› «برندا شیفر» مأمور اسرائیل برای تجزیه ایران کیست؟

جاسوسان سایبری اسرائیل و طراحی راهبرد سایبری آذربایجان

در حوزه‌ی سایبری، آذربایجان طی دو سال اخیر، به‌شدت در تلاش بوده تا بخش دفاع سایبری خود را تقویت کند و مقابله در برابر اقدامات سایبری روسیه یکی از دلایل مهم این کشور برای این منظور است. در عین حال، قراردادها و توافقنامه‌های سایبری میان آذربایجان و اسرائیل حاکی از آن است که این روابط سایبری، بیش‌تر ماهیت تهاجمی دارد. نظر به بازیگران خاص اسرائیلی که در این عرصه ایفای نقش می‌کنند و محصولات و راهکارهایی که به آذربایجان ارائه می‌دهند، می‌توان گفت هدف آذربایجان، چنان‌که پیش‌تر نیز ذکر شد، تبدیل شدن به یک «کانون تهاجم سایبری» است که ظرفیت‌های فراوانی را برای اسرائیل فعال کرده و دستاوردهای مهمی نیز برای آذربایجان به ارمغان می‌آورد. توضیح بخشی از فعالیت‌های یکی از این بازیگران و بررسی مختصر تعاملات آن در اسرائیل و آذربایجان به شفاف‌سازی در این زمینه کمک می‌کند.

پروسول[۱۱]، یک کمپانی ارائه‌کننده‌ی تجهیزات و راهکارهای سایبری در آذربایجان به ریاست بابک آقایف است. آقایف نایب رئیس سابق دفتر روابط بین‌الملل پارلمان آذربایجان است که ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ کنفرانس بین‌المللی روزهای امنیت سایبری را در باکو برگزار کرد[۱۲]. پروسول، در حقیقت، نماینده‌ی کمپانی اطلاعات سایبری کاگنایت[۱۳]، شاخه‌ی حمله‌ی سایبری سابق کمپانی آمریکایی تحلیل داده‌ی ورینت[۱۴] است. پروسول خود را بازیگری معرفی می‌کند که «ریشه‌ی عمیقی در صنعت فناوری‌های پیشرفته‌ی اسرائیل دارد.»

«بابک آقایف» (چپ)، رئیس کمپانی «پروسول» ارائه‌دهنده‌ی تجهیزات و راهکارهای سایبری اسرائیل در آذربایجان، در کنار «اردال گولر» رئیس یکی از کمپانی‌های سایبری ترکیه (+)

شماری از کارشناسان برجسته‌ی سایبری اسرائیل در کنفرانس روزهای امنیت سایبری شرکت کردند؛ از جمله دانیل زلدیس[۱۵]، رئیس خدمات سایبری[۱۶] در کمپانی آموزش سایبری اسپانیایی سایبرپرو[۱۷]. سایبرپرو توسط گال گنوت[۱۸] و عاصاف تامیر[۱۹] بنیانگذاری شده است. گنوت پیش از این مدیر بخش عملیاتی یگان ۸۲۰۰ در ارتش اسرائیل بود و بر عملکرد یگان‌های جمع‌آوری اطلاعات نظارت می‌کرد. تامیر نیز یکی از بنیانگذاران کمپانی سایبری دولتی گروه امنیت سایبری[۲۰] اسرائیل است که توسط دورون تامیر[۲۱]، از افسران اطلاعاتی بازنشسته‌ی ارتش اسرائیل و از بنیانگذاران اداره‌ی ملی سایبری اسرائیل، و اسحاق بن-اسرائیل، سرلشکر بازنشسته‌ی ارتش اسرائیل و مشاور سایبری نخست‌وزیر اسرائیل، هدایت می‌شود. این‌ها افرادی هستند که به‌تازگی به کمک یک‌دیگر یک استراتژی سایبری برای آذربایجان طراحی کرده‌اند.

گزارش‌های قبلی مشرق درباره‌ی مهره‌های اسرائیل برای نفوذ و برقراری روابط در منطقه را می‌توانید از لینک‌های زیر بخوانید:

›› «متی کوچاوی»؛ سوگلی امارات و پدرخوانده ابزارهای جاسوسی اسرائیل

›› «دیوید میدان»؛ مسئول سابق موساد و مأمور نفوذ اسرائیل در کشورهای منطقه