به گزارش مشرق، «شبکه‌های اجتماعی موبایلی، ابعاد و پیامدها» عنوان نشستی بود که به همت انجمن علمی دانشجویی روابط عمومی دانشگاه علامه طباطبائی در سالن شهید مطهری دانشگاه علامه طباطبائی با حضور اساتید برجسته حوزه ارتباطات برگزار شد.هادی خانیکی، مهدی منتظرقائم، محمود شهابی، عبدالله گیویان و یونس شکرخواه از سخنرانان این نشست بودند که هرکدام در خصوص یک بخش این موضوع سخنرانی کردند. این همایش با خوشامدگویی محمد مهدی‌زاده مدیر گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبایی آغاز شد و پس از آن مهدی منتظرقائم، مدیرگروه ارتباطات دانشگاه تهران به عنوان اولین سخنران این همایش به سخنرانی پرداخت.
منتظر قائم با دسته بندی هشت گزاره در خصوص شبکه های اجتماعی سخنانش را آغاز کرد و گفت: ارتباط با شبکه‌های اجتماعی و تکنولوژی‌های ارتباطی هشت گزاره یا مصداق دارد؛ گزاره اول اینکه تکنولوژی و ابزار ارتباطی در طول زمان رشد کردند، بنابراین در هیچ دوره ای تحقق کامل نداشتند. گزاره دوم اینکه تکنولوژی هیچ وقت به تنهایی عمل نمی کند و ظرفیت های نهفته بسیاری دارد که میزان بروز آن ظرفیت ها به برخورد انسان ها برمی گردد.نکته سوم اینکه ارتباطات امری مهم است و تمام آنچه بشر تا به امروز محقق کرده است در بستر ارتباطات صورت گرفته است.
مدیرگروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: گزاره چهارم اینگونه است که تکنولوژی ظرفیتی دارد که میزان آگاهی مردم از ان جلوتر است بنابراین ما با نوعی تاخر فرهنگی روبه رو هستیم.به همین خاطر باید بتوانیم جنبه‌های مثبت تکنولوژی را افزایش دهیم و جنبه‌های منفی را مهار کنیم. گزاره‌ی پنجم اینکه هرجامعه ای زودتر و دقیق تر بتواند نحوه مهار تکنولوژی را بیاموزد و آن را عملیاتی کند، زودتر می تواند جلوی تبعات منفی آن را بگیرد بنابراین فعالیت پیشین و پسین می تواند کمک کند تا امواج تکنولوژی های جدید را تحت سلطه بگیرد.
منتظرقائم با اشاره به سه گزاره آخر توضیح داد: گزاره ی ششم این است که ما برای اینکه بتوانیم به جامعه ای تبدیل شویم که از تکنولوژی جلوتر باشد لازم است که آینده را تعریف کنیم تا بتوانیم مهارت لازم برای شناخت و مهار تکنولوژی را داشته باشیم.گزاره هفتم این است که برای اینکه جامعه ای بتواند این پیش نیازها را محقق کند باید تمام روابط وپدیده های اجتماعی را بازتعریف کنیم تا دراین بازتعریف هنجارها و معیارهای تعاملات روشن شود و بالاخره گزاره آخر اینکه هر جامعه‌ای برای این که بتواند به چنین انباشت گسترده و عمیقی از ارزش‌ها و مهارت‌ها برای مهار کردن تکنولوژی برسد، باید روابط اجتماعی را به صورت دانش بنیان و به صورت انباشت تجربه ایجاد کند. جامعه باید مهارت داشته باشد تا تجربه خود را به نظریه تبدیل و نظریه را تبدیل به آزمون کند و از آزمون جدید خود خطا و صواب را یاد بگیرد.
منتظرقائم در ادامه با اشاره به شبکه های اجتماعی گفت: شبکه های اجتماعی قرار است رابطه های افقی را اجرایی کند و وعده هایی که به ما می دهد وعده هایی شبیه بازگشت به دوران رابطه چهره به چهره، مبتنی براختیار، اراده، برساخت و ساخت اجتماعی پائین به بالاست نه از بالا به پائین به این صورت تمام نهادهای قدرت، اقتصاد و جامعه دچار تزلزل خواهد شد.نکته مهمی که مطرح است اینکه شبکه اجتماعی برپایه دو رکن اینترنت و پایانه است. خودِ شبکه های اینترنتی به دو دسته شبکه اینترنتی که پایانه ش لپ تاپ یا کامپیوترهای خانگی است و شبکه اینترنتی موبایلی تقسیم می شود. در شبکه های اینترنتی دسته اول که در آن شبکه های اجتماعی مثل فیس بوک و توئیتر و امثال آن شکل می گیرد محتواها ماندگار، چینش روابط دوسویه و هرکسی کنش فردی خودش را دارد به نوعی این نوع شبکه ها را می توان در ادامه تحول چاپ و نشر دانست اما در شبکه های اینترنتی موبایلی مثل وایبر و واتس اپ و امثال اینها فضای شخصی وجود ندارند و فضای حاکم، فضای اشتراکی است، اغلب محتواها در این شبکه ها ماندگار نیست اما امکان آرشیو و نگه داری برایشان وجود دارد به نوعی این نوع از ارتباطات در ادامه همان مراودات و تعاملات روزمره زندگی است.
این مدرس ارتباطات ادامه اد: مخاطب شبکه های اینترنتی که پایانه ش کامپیوتر است با شبکه های اجتماعی موبایلی متفاوت است به طوریکه می توان گفت شبکه اجتماعی مثل فیس بوک گروه های فکری متوسط و متوسط رو به بالا را هدف قرار می دهد، چنانچه از اندیشه مندی برخی از پست ها این تفاوت دیده می شود ولی در شبکه های اجتماعی موبایلی طبقات پائین تر فعال ترند چون در این شبکه ها اطلاعات کوتاه و مقطعی و تمایلات پوپولیستی و یک شکل با جامعه صورت می گیرد.
منتظرقائم با اشاره به اینکه تاکنون 130 میلیون شماره موبایل توزیع شده است گفت: از میان این تعداد شماره تلفن 80 درصد آن ها به اینترنت متصل می شوند و خب طبعا می توانند به این شبکه ها بپیوندند و این یعنی ما به مرحله اشباع شدن نزدیکیم. البته شبکه های اجتماعی به اندازه ای پیچیده اند که نمی توان درباره آن ها حکم کلی صادر کرد و گفت که به عضویت درآمدن در این شبکه ها امری مذموم است یا پسندیده ولی موضوعی که وجود دارد این است که تکنولوژی آسیب ایجاد نمی کند، آسیب بصورت بالقوه وجود دارد ولی ظهور تکنولوژی امکان بروز آسیب را فراهم می کند و به نوعی جنبه منفی این شبکه ها مشهود و بارز می شود.
این استاد دانشگاه تهران در ادامه سخنرانی خود به دلایل بروز و ظهرو جنبه های منفی این شبکه ها اشاره کرد و افزود: در جامعه ما فرهنگ ارجاع و اسناد و وسواس لازم برای شناخت منبع و ماخذ وجود ندارد، نمونه بارز این ضعف در شبکه های اجتماعی هم دیده می شود که هرروز جملات مختلفی را نسبت به افراد مشهور نسبت می دهند و فردای آن روز همان جملات را نقص می کنند. ضعف دیگر این است که جامعه ی ما با موضوعی به نام تخصیص وقت آشنایی ندارد و هنوز عطش برای تفریح و سرگرمی وجود دارد و کمتر جوانی پیدا می شو که بین کتاب و موبایل، کتاب را انتخاب کند. به نوعی در فرهنگ اجتماعی ما نوعی غلبه احساس برعقل وجود دارد در حالیکه روابط اجتماعی، باید براساس منطق باشد نه تعارفات و احساس و مجموعه این مشکلات شبکه های اجتماعی را از وعده هایی که به ما می دهند دور می کند.
وی در جمع بندی سخنانش گفت: امروزه در شبکه های اجتماعی مجازی نه تنها انزوا طلبی به اوج رسیده بلکه تبدیل به نوعی نظارت توام با مسخره کردن و به تعبیری تبدیل به جایی برای عقده گشایی شده است و به همین خاطر متاسفانه آثار مثبت آن خیلی نشان داده نشده است، بنابراین به عقیده من ما هنوز به آن نقطه و مرحله ای که بعدش به سمت مهار تکنولوژی برسیم نزدیک نشده ایم به همین خاطر باید بیشتر شاهد آثار منفی ان باشیم تا آثار مثبت.
منتظر قائم در پایان به دانشجویان حاضر در همایش پیشنهاد داد که برای تحقیقات و پایان نامه های خود از روش های اتنوگرافی و CASE STUDY در این حوزه استفاده کنند، به دلیل اینکه این حوزه ها جا برای کار کردن زیاد دارد.
پس از سخنرانی منتظر قائم، میزگرد سخنرانان دیگر آغاز شد و هرکدام به مدت کوتاهی درباره موضوعات خاصی سخنرانی کردند.
هادی خانیکی که مدیریت میزگرد را هم به عهده داشت در این همایش گفت: براساس آمارهایی که بنده از مراکز رسمی جویا شدم تا پایان فروردین ماه سال جاری، حدود 18 میلیون تلفن هوشمند در دسترس مردم قرار دارد و روند این تغییرات از سال های 87-88 به گونه ای بوده که امروزه می توان نتیجه گرفت که ایران در حال نزدیک شدن به یک نُرم جهانی است و خوشبختانه در این میان ظرفیت های شکل می گیرد که به نوعی بازتولید فرصت هاست چون این شبکه های اجتماعی بازار جدیدی در اشتغال، کار تجارت و سرگرمی فراهم آورده است و این بازار به حدی جدی شده است که حتی مسائل جدی و بزرگ جامعه را بدون توجه به آن ها نمی توان حل کرد با این حال ما بیشتر نگاهمان به این شبکه ها تهدید انگارانه است نه تغییرانگارانه.
این استاد دانشگاه علامه با تاکیر بر اینکه برای برنامه ریزی درباره یک پدیده ابتدا لازم است که آن را بشناسیم افزود: امروزه ما با مسائل و چالش های قاره ای مواجه هستیم و ما باید به این موضوع فکر کنیم که این شبکه ها بر فرهنگ جامعه ما تاثیرگذارند چون زودبازده هستند به عبارتی کنش معطوف به نتیجه تحت تاثیر این شبکه ها قرار می گیرد.
محمود شهابی سخنران دیگر این همایش بود که سخنانش را با اشاره به سرمایه اجتماعی آغاز کرد و گفت: در جامعه شناسی از زمان هابرماس تا پاتنام همواره این نگرانی وجود داشته که ممکن است سرمایه های اجتماعی در برابر تکنولوژی های ارتباطی تضعیف بشوند و به همین خاطر هم تحقیقات بسیار زیادی روی این موضوع صورت گرفته است ولی در ایران درک این موضوعات جز از طریق تجربه زیسته از طریق دیگری امکانپذیر نیست و نمی توانیم براساس یافته های پژوهشی در این رابطه حرف بزنیم چون پژوهشی هم صورت نگرفته است.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی علامه ادامه داد: در خصوص پاسخ به این سوال که تکنولوژی چه برسر سرمایه های اجتماعی می آورد؟ می توان گفت که در این رابطه دو دسته نظریه وجود دارد: برخی از تحقیات و نظریه ها می گویند دچار نوعی فرسایش در سرمایه اجتماعی می شویم چون به نوعی گفتگوهای رو در رو از بین می رود و به نوعی در جهت جدایی گزینی ارتباطی حرکت می کنیم اما دسته ای از تحقیات هم می گوید که ما به وسیله تکنولوژی دچار نوعی خلوت گرایی اجتماعی هستیم، یعنی در جمع هستیم ولی بصورت فردی در دنیای موبایلی خود هستیم واین موضوع نگران کننده است.
وی همچنین اضافه کرد: باید دید آیا اجتماعات مجازی کمکی به شکل گیری فرهنگ تسامح می کند یا نه، شاید بتوان شبکه های مجازی را تمرینی برای این موضوع دانست؛ اما آنچه در چند سال اخیر شاهد آن هستیم، مانند حمله فیس بوکی به یک فوتبالیست یا حمله در اینستاگرام به یک هنرپیشه و ... نشان دهنده آن است که شبکه های اجتماعی مجازی ما نتوانسته اند فرهنگ سیاسی مبتنی بر دموکراسی و جامعه مدنی را تمرین کنند.
شهابی در پایان گفت: من معتقدم نباید به شبکه های اجتماعی چه موبایلی چه غیرموبایلی نگاه با توطئه یا توام با هراس اخلاقی داشت چون بنظرمن جامعه ما از همه این هراس ها عبور کرده و در حال حاضر به تعادل رسیده است، از این گذشته کاملا طبیعی است که هر تکنولوژی با خودش هراس هایی هم بیاورد ولی نباید تا این حد بدبینانه به ماجرا نگاه کرد باید از این منظر هم به ماجرا نگاه کرد که اگر ا ین شبکه ها نبودند ما متوجه زیرزمین های اجتماعی و فرهنگی خود نمی شدیم و فکر می کردیم که همچنان امت برگزیده هستیم.
عبدالله گیویان عضو هیئت علمی دانشکده صداوسیما از دیگر میهمانان این همایش بود؛ وی در ابتدای صحبت هایش به این موضوع اشاره کرد که نه تنها در پدیده موبایل هیچ وجه هراس انگیزی نمی بیند بلکه آن را رسانه ای برای صدا دار کردن فرهنگ می بیند.
گیویان ادامه داد: تاریخ ارتباطات سرشار از نحوه مواجهه با پدیده های ارتباطی است از دوچرخه و میکروفون گرفته تا تلفن همراه در عصرحاضر منتها سوالی که در اینجا وجود دارد این است که چرا باید از موبایل بهراسیم اگر امکان ارتباطات موبایلی نبود، ما از چیز دیگری نمی هراسیدیم؟ به گمان من اتفاقی که در جامعه امروز رخ داده این است که اجتماعاتی در حال شکل گیری هستند که مرزگذاری می کنند، زبان خود را گسترش می دهند و برمواردی چون تنهایی، عزلت وبحران های اجتماعی غلبه می کنند.در این اجتماعات نوعی فرار از سلسله مراتب بالا به پائینی وجود دارد و به شکلی بی سروصدا و زیرزمینی همه این اتفاقات رخ می دهد ولی این تب و تاب رو به سراشیبی است.
این استاد دانشگاه در پایان اضافه کرد: بنده هم مانند دکتر منتظرقائم به پزوهشگران و محقان این حوزه پیشنهاد می دهم که به حوزه اتنوگرافی توجه کنند و در نظر داشته باشند که این حوزه، حوزه وسیعی است که بسیار جای کار دارد.
آخرین سخنران این مراسم، یونس شکرخواه عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران بود که بصورت خیلی خلاصه سخنرانی کرد. شکرخواه گفت: نظریه سازی درباره این موضوع امکانپذیر نیست مگراینکه عضویت در این اجتماعات را تجربه کرده باشی، به همین خاطر چیزی تحت عنوان سیاهی یا سفیدی کامل وجود ندارد.به همین خاطر من هیچ موقع نمی توانم در حرف هایم به جملات کاستلز با اینکه در این حوزه کارهای بسیاری کرده استناد کنم چون در این شبکه های امروزی عضو نبوده و تجربه ش نکرده است.
وی ادامه داد: «کامنت صفر» عنوانی است که من برای شبکه های اجتماعی انتخاب کردم و منظورم هم این است که در این فضا، دیالوگ وجود دارد هیچ کسی پرچمش بالا نیست و کسی بر کسی غلبه ندارد.به همین خاطر هم فکر می کنم بهتر باشد فعلا از ارائه تئوری صرفنظر کنیم و بگذاریم زمان بگذرد ببنیم چه می شود.
شکرخواه با تاکید براینکه باید به استفاده از اصطلاحات و عبارات توجه کنیم توضیح داد: ما در حال حاضر، مشغول صحبت درباره پلتفرم و اپلیکیشن ها هستیم و هیچ موقع در دنیای ارتباطات چیزی تحت عنوان شبکه موبایلی نداشتیم و نخواهیم داشت چون شبکه موبایلی یا MOBILE NETWORK یک اصطلاح فنی کامپیوتری است نه ارتباطی.
عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در پایان گفت: موبایلها در دهه های مختلف دستاوردهای مختلفی برای ما داشتند، در نسل اول فقط صدا داشتند، در نسل دوم تکست هم به آنها اضافه شد، در نسل سوم موبایل وارد فضای اینترنت شد، نسل چهارم اینترنت موبایلها سرعت گرفت و در نسل پنجم که مربوط به سال 2018 است «اینترنت چیزها» راه می افتد. در حال حاضر در شرایطی هستیم که براساس کشش ما به سمت این تکنولوژی ها جذب می شوم (PULL BASE) ولی در آینده به سمت تحمیلی حرکت می کنیم یعنی آنها خودشان را به ما تحمیل می کنند (PUSH BASE) و به ما فشار می آورند که به سمتشان برویم و اگر آنها را نپذیریم از سپهر ارتباطات حذف می شویم. بنابراین چه بهتر که از الان خودمان ر ا با سرعت پیشرفت تکنولوژی ها هماهنگ کنیم تا جا نمانیم.
