اما دولت یازدهم چه چیزهایی را به تحریم‌ها و نتایج توافقاتش گره زده و فرجام این گره‌زنی برای دولت چیست؟!

***

مقام معظم رهبری در اواخر بهمن‌ماه سال 92 و در دیدار خود با مردم آذربایجان طی بیاناتی فرمودند: «بعضی از مسئولین و دولتمردان - دولتمردان آن دولت، بعد هم دولتمردان این دولت - فکر می‌کنند در قضیّه‌ی هسته‌ای ما با آمریکایی‌ها مذاکره کنیم -تا- موضوع حل بشود»

این سخن مقام معظم رهبری در آن مقطع و در ظاهر امر، چندان قابل تشخیص مصداق نبود و تا چندین ماه پیرامون آن بحث و اقتراح صورت گرفت.

آنها، چه کسانی بودند که در دولت محمود احمدی‌نژاد و در دولت حسن روحانی فکر می‌کردند مشکلات کشور با مذاکره با آمریکا حل می‌شود؟

یقیناً و همانطور که بعدها مشخص شد، بخشی از اشاره رهبر معظم انقلاب در این زمینه به مباحث داخلی، اخبار غیر عمومی و اطلاعات معظم‌له اشاره داشت اما آنچه که بعدها مکشوف شد، این بود که تمام مسئله این نیست و بخش اعظم ماجرا در مقابل چشم‌های مردم در حال وقوع است.

به این معنی که عده‌ای هستند که در عرصه علنی نیز از بیان امیدواری و دل بستن خود به دستاوردهای مذاکرات و توافقات برای رفع مشکلات اِبایی ندارند.

آنها در زمان دولت قبل، صراحتاً از تریبون‌های ملی و بین‌المللی برای مذاکره با آمریکا اظهار تمایل می‌کردند و در دوران کنونی هم بارها و بارها نسبت به ارائه «راه حل مذاکره» برای حل مشاکل و ابراز خوشبینی نسبت به توافقات و مذاکرات صورت گرفته اقدام کردند.

اما همه‌ی این احوالات در حالی است که اقلاً طی 5 سال گذشته (دو سال پایانی دولت دهم و سال‌ها و روزهای رفته از دولت یازدهم تاکنون) تنها چیزی که از نتیجه درخواست‌ها، مذاکرات و توافقات آنها به دست مردم ایران و اقتصاد ایران رسیده است «وعده‌ی باغ سبز» بوده و دیگر هیچ...

در تمام این مدت، نه از مذاکرات چندباره در عمان و ژنو و لوزان و وین چیزی عاید مردم شد، نه در توافق موقت ژنو که پیرامونش گفتند موجب تَرَک دیوار تحریم‌ها شد و قرار است فوری‌ترین مشکلات معیشتی را حل کند! و نه از این‌همه نشست و برخاست با مسئولان 1+5 و البته مقامات آمریکایی...

تحریم‌ها نه تنها کاهش محسوسی نیافتند که بیشتر هم شدند، اوضاع اقتصادی مردم همچون همیشه است و تهدیدات همیشگی آمریکایی‌ها هم تمامی نیافته است.

* رنجی که از وعده‌های باغ سبز می‌بریم!

در این میان و از قِبَل همان ابراز تمایلات و همان وعده و وعیدها اما اتفاقات خاصی ناخوبی هم در داخل کشور رخ داده است.

اقتصاد ایران (در سطح کلان و نه در سطح سفره‌های مردم) به اذعان کارشناسان اقتصادی دچار رکود شده است و با آنکه روحانی یکسال قبل به مردم گفته بود «از رکود عبور کردیم»اما حالا وزرا و مقامات اطرافش به صراحت به رسانه‌ها می‌گویند که همچنان در رکود هستیم و این رکود به دلیل همان وعده و وعید‌هاست.

جهانگیری، ترکان، طیب‌نیا، نعمت‌زاده، دهقان و ربیعی، 5 مقام دولتی بوده‌اند که در قابل نامه‌های علنی شده، مصاحبه و سخنرانی به وجود رکود و مشکلات ایجاد شده به علت وعده‌ها، صراحتاً اشاره کرده‌اند.

مسئولان دولتی اما همچنان در صبح و شام از بروز توافقات خود با کشورهای 1+5 ابراز خرسندی می‌کنند، قول می‌دهند و حتی در مقطعی از مردم می‌خواهند که برای برگزاری جشن هسته‌ای به خیابان‌ها بریزند.

و با آنکه تصور می‌شد دولتی‌ها از مذاکرات 10 سال قبل سعدآباد و توافق موقت ژنو در 2 سال قبل درس گرفته‌اند؛ اما هنوز هم پاسخ حل مشکلات، انگشت اشاره‌ای است که توسط برخی از آنها به سمت ایالات متحده آمریکا دراز می‌شود.

«اقتصاد مقاومتی» نیز سوگمندانه به ورطه بی‌تفاوتی دولت فرو افتاده و میزان تأکیدات مسئولان بر دستاوردهای مذاکرات و توافقات، همچنان بیش از اقتصاد مقاومتی است.

تا آنجا که حتی مقام معظم رهبری نیز چندین مرتبه نارضایتی خود را از روندهای صورت گرفته و نگرفته پیرامون اقتصاد مقاومتی ابراز کرده‌اند.

بخش معماگونه تمام این ماجراها نیز آنست که خوشبینی‌ها و وعده‌ها گویا همچنان تمامی ندارند. اشاره‌ها به سمت حل‌المسائل بودن مذاکره و توافق! در دولت یازدهم به حدّ انفجار رسیده است و گویا رَه به ناکجا می‌برد.

*از آب خوردن تا اقتصاد مقاومتی و محیط زیست!

باور اینکه چه مقولات بعضاً حتی عجیب و غریبی در دولت کنونی به تحریم‌ها گره خورده‌اند، شاید در گام نخست سخت به نظر بیاید.

و قسمت سخت‌تر این ماجرا نیز که باورش سخت می‌نماید آن است که عمده این گره‌زنی‌ها از سوی مقامات دولت و یا چهره‌های در ظاهر حامی دولت صورت گرفته است.

قابل اشاره است که غلامحسین کرباسچی، دبیر کل حزب کارگزاران سازندگی زمانی گفته بود: این روحانی نبوده که سرنوشت کشور را به تحریم‌ها گره زده است.

کسان دیگری هم عنوان کرده‌اند که اگر هم گره‌زنی در کار بوده، کار تیم رسانه‌ای دولت بوده است.

آنچه که در ادامه می‌خوانید، صحبت‌هایی از مقامات و چهره‌هایی در دولت و یا بیرون از آن است که یا وعده و وعید‌های مرتبط با مذاکرات هستند و یا درباره گره‌خوردگی انواع مشکلات به تحریم‌ها و مذاکرات و «برجام» اظهار شده‌اند.

نکته جالب توجه نیز آنجاست که اگرچه برخی از این سخنان طی 2 سال گذشته مطرح شده‌اند اما عمده‌ی جملات و بیش از 13 مورد مهمی که در لابه‌لای آنها به مذاکرات و توافق گره خورده‌اند، در روزها و ماه‌های اخیر بیان شده‌اند...

_ حسن روحانی: تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانک‌ها احیا شوند. (در مراسم هفته محیط زیست)

_ اسحاق جهانگیری: دولت خود را برای دوره مهمی آماده کرده است که می تواند در دوران پسا تحریم با برنامه ریزی جدی، انبوهی از سرمایه را وارد کشور کند... هم اکنون غربی‌ها و سرمایه گذاران به سمت ایران هجوم می‌آورند و از سوی دیگر منابع مالی بلوکه شده ایران آزاد می‌شود و به این طریق فرصت مناسبی برای شکوفایی اقتصاد کشور شکل می گیرد. (در مراسم بهره برداری از شرکت آریا رنگ درخشان شهرستان خدابنده)

_ عباس عبدی، فعال اصلاح‌طلب: بحران در روابط خارجی ایران به حدی رسیده است که دیگر نمی‌توان بدون حل آن، یک گام جدی برداشت. (در مصاحبه با روزنامه دولتی ایران)

_ محمد شریعتمداری، معاون اجرایی رئیس‌جمهور: امیدواریم با گشایش‌های بین‌المللی گره از پای فعالان اقتصادی برداشته شود و به تصمیمات راهبردی در تحقق اقتصاد مقاومتی به عنوان تنها راه دستیابی به اقتصاد رقابتی دست پیدا کنیم. (در مراسم روز جهانی استاندارد)

_ حسن روحانی: باید برجام سکویی برای جهش اقتصادی جوانان غیور باشد. (در سفر استانی به مازندران)

_ شهیندخت مولاوردی، معاون زنان رئیس‌جمهور: بسیاری از برنامه‌هایی که بار مالی -بیمه زنان خانه‌دار و ...- داشتند به خاطر مسائلی همچون تحریم‌ها و کاهش قیمت نفت با مشکل مواجه شدند. (در گفت‌وگو با ویژه‌نامه روزنامه ایران)

_ غلامعلی جعفرزاده از نمایندگان عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس: برجام فرصتی ایجاد می‌کند تا در یک فضای مناسب، بستر اقتصاد مقاومتی را فراهم کنیم. (در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا)

_ آقای هاشمی رفسنجانی در پاسخ به سؤالی پیرامون چیستی تأثیر توافق هسته‌ای با وضعیت اقتصادی و اجتماعی ایران: «اولاً در ایران وضعمان به حالت عادی برمی‌گردد؛ ما در حالت عادی مشکلی در کشور نداریم؛ منابع زیادی در کشور هست که در ارتباط با همکاری‌های خارجی می‌توانیم هم بهتر نقد کنیم؛ هم بهتر بفروشیم و تکنولوژی‌های جدیدی لازم داریم که به‌فرض می‌توانیم آنها را بیاوریم؛ روابط تجاری‌مان تقویت می‌شود؛ تولیدمان خیلی بالا می‌رود؛ ما الآن تقریباً 40 تا 50 درصد ظرفیت تولید نقد سرمایه گذاری شده‌مان راکد است؛ یک دفعه تجارتمان چند برابر و تقویت می‌شود و ارتباطات جهانی ما تقویت می‌شود...در خارج هم که روابط عادی شود زندگی راحت‌تر می‌شود و ایرانیان در داخل و خارج احساس امنیت می‌کنند؛ در مجموع فکر می‌کنم بسیار مفید است» (در مصاحبه با رسانه العهد)

_ علی خرّم، از دیپلمات‌های سابق و چهره‌های نزدیک به دولت:‌ از مذاکرات و موضع گیری‌های دولت آمریکا برمی‌آید آنها مصمم هستند که تحریم‌ها را بردارند. (در گفت‌وگو با سایت جماران)

سعید لیلاز، از اقتصاددانان اصلاح‌طلب: این توافق –موقت ژنو- ما را قادر می‌کند که فوری‌ترین مشکلات معیشتی را حل کنیم…در کوتاه مدت دریافت‌های ارزی ایران بین 50 تا 100 درصد افزایش خواهد یافت و این نوید خوبی برای اقتصاد ایران است و می‌تواند در کنترل بازار تاثیر فراوانی داشته باشد. (در مصاحبه با سایت جماران در سال 92)

_ عابد فتاحی، از نمایندگان مجلس: بعد از مذاکرات شرایط لازم برای احیاء دریاچه ارومیه ایجاد شده است...باران‌هایی که به صورت سیل درآمده حتما همین باران‌های بلوکه شده ایران بوده که پس از لغو تحریم‌ها به یکباره آزاد شده است. الان متوجه می‌شویم که چرا این قدر آمریکا اصرار دارد که تحریم‌ها به یکباره لغو نشود و در مراحل مختلف و گام‌به‌گام تحریم‌ها برداشته شود. (در گفت‌وگو با یک سایت محلی)

_ محمدرضا تابش،‌ از نمایندگان مجلس: توافقنامه –موقت- ژنو موجب گشایش در وضعیت اقتصادی و معیشت مردم می‌شود. (طی سخنانی در صبح روز امضای توافق موقت ژنو در سال 92 و در تریبون مجلس)

_ محمود سریع‌القلم – گفته می‌شود او مشاور رئیس‌جمهور روحانی است-: ایران در مدارها و دوایر بین‌المللی حضور ندارد، تعامل ندارد و رقابتی هم ندارد. در صورتی که صنعت، سلامتی اداری و مالی، بخش خصوصی، جاده‌ها، کیفیت مدیران، عملکرد سه قوه و همچنین دانشگاه‌های کشور با حضور ایران در مدارها و دوایر بین‌المللی اصلاح خواهد شد. این راه، کوتاهترین، کم‌هزینه‌ترین و مهمترین راه در جهت پیشرفت کشورمان است! (در نشست روحانی با استادان دانشگاه در سال 93)

*توافق موقت ژنو، تجربه‌ای که درباره وعده‌ها قضاوت می‌کند

جدای از تمام این وعده و وعیدها اما به نظر می‌رسد قسمت اصلی ماجرا در جای دیگری نهفته باشد و آن «فرجام برجام» است!

اگرچه عمده وعده‌ها و خوشبینی‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد، نه ناظر به تحقق برجام که ناظر به انجام مذاکرات بودند و هرگز هم محقق نشدند (کما اینکه هیچ سندی مبنی بر محقق شدن وعده‌های مذاکراتی در طول تاریخ انقلاب اسلامی وجود ندارد) اما با این همه فرض بر آنکه حتی تمام آنها ناظر به اجرای برجام بوده باشند نیز چند تجربه و چند دلیل وجود دارد که باز هم خبری از باز شدن دَر باغ سبز نیست و این قصه رَه به ناکجا می‌برد.

نکته اول آن است که نظیر همین سخنان درباره توافق موقت ژنو در 2 سال قبل هم گفته شد. توافقی که دولت روحانی با کشورهای 1+5 در سال 92 و در ژنو سوئیس به امضا رساند و از قِبَل آن غنی‌سازی 20 درصدی در ایران اسلامی متوقف شد و رئیس‌جمهور روحانی هم اعلام که این توافق توانسته موجب ترک در دیوار تحریم‌ها شود.

اما چیزی که در عمل اتفاق افتاد، بی‌تأثیری چند تحریم لغو شده در توافق مذکور در زندگی‌های مردم و البته افزوده شدن 100 تحریم جدید بود!

100 تحریم جدیدی در عین آنکه 1+5 در متن توافق متعهد شده بود نباید تحریم جدیدی اِعمال شود و علی‌اکبر ولایتی، مشاور بین‌الملل مقام معظم رهبری و مرضیه افخم، سخنگوی وقت وزارت خارجه نیز عنوان کردند که خلاف متن توافق ژنو هستند اما محمدجواد ظریف و عباس عراقچی پای فشردند و بیان کردند که تحریم‌های جدید صرفاً خلاف روح توافق هستند –نه خلاف متن آن-!

تحریم‌های لغو شده هم ضمن آنکه بی‌تأثیر بودند،‌ بلااستفاده هم بودند...

زنگنه، وزیر نفت، چند ماه بعد از توافق ژنو که روحانی برای آن نامه تبریک به مقام معظم رهبری فرستاده بود! اعلام کرد که نمی‌توانیم به دلایلی از تحریم‌های نفتی لغو شده استفاده کنیم، شرکت‌های هواپیمایی هم تنها چیزی که از لغو تحریم قطعات هواپیما دیدند، مشتی وسیله غیر قابل استفاده و زمان‌گذشته بود و از لغو تحریم مرتبط با فلزات گرانبها هم تنها چیزی که احساس نشد، نتیجه‌اش برای مردم بود!

چند میلیارد دلار دارایی آزاد شده از قِبل این توافق موقت نیز اثر ملموسی در داخل کشور نگذاشت و البته این بی‌اثری در حالی بود که وندی شرمن، مقام وقت مذاکره کننده آمریکایی، در گزارش خود به سنای ایالات متحده اعلام کرد که «شما در اخبار دیدید که ایران اخیراً به طور قابل مشاهده‌ای غذا به مردم فقیر در جامعه داد که به نوعی نشان‌دهنده این است که کاهش هدفمند و محدود تحریم‌ها تاثیر مستقیم بر مردم این کشور داشته است، همانطور که روحانی قول داده بود که این پول صرف اهداف دیگر نشود»!

البته دستاورد دیگر توافق موقت ژنو هم طی 2 سال گذشته، رکودی بود که بواسطه وعده‌ها و خرسندی‌های بیجای برخی مقامات به کشور عارض شد.

آیا قرار است سناریوی توافق موقت ژنو و بی‌دستاوردی‌هایش در دوران فعلی و پارادیمی به نام «پسابرجام»! هم تکرار شود؟

*نشانه‌های پوچی وعده‌ها در دوران پسابرجام

درباره برجام هم اوضاع بهتر از توافق موقت ژنو نیست.

روند اجرایی برجام هم‌اکنون آغاز شده است و با آنکه در این باره پیرامون چیزی به نام جشن! هم با مردم صحبت شده بود اما فی‌الواقع، هیچ اتفاق خاصی در اقتصاد و معیشت و قیمت‌ها رخ نداده است.

وزیر امور خارجه آمریکا اخیراً طی حکمی چند تحریم را علیه ایران لغو کرد که لااقل با خوانش حکم و پیوست‌هایش بصورت دقیق فهمیده نمی‌شود که کدام تحریم‌ها لغو می‌شود؟

آلن ایر، سخنگوی فارسی زبان وزارت خارجه آمریکا و عضو هیئت مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا نیز به تازگی در یک مصاحبه گفته است که «بعد از لغو تحریم‌های مربوطه، انتظار نمی‌رود که گشایشی اقتصادی میان ایران و آمریکا صورت گیرد؛ زیرا طبق توافق هسته‌ای، تحریم‌های اولیۀ آمریکای لغو نخواهد شد و پا بر جا خواهد ماند. پس بطور کلی شرکت‌های آمریکایی نخواهند توانست به حوزه نفت و گاز ایران وارد شوند.»

آیا آلن ایر هم تندروست و آیا او هم با این صحبت‌ها باید به جهنم برود...؟!

در مفادّ تحریم‌هایی که قرار است لغو و سبب گشودگی در باغ سبز وعده داده شده به واسطه برجام باشند نیز هر دم بَری می‌رسد.

روز اول در پیچاپیچ متن و بیانیه و اطلاعیه‌های مرتبط با برجام معلوم می‌شود که اساساً پای تعلیق تحریم‌ها در میان است نه لغو آنها، روز دوم خبر می‌رسد که با آنکه 1+5 در متن برجام به نوعی باید تحریم سوئیف را لغو کند اما در متن اطلاعیه وزارت خارجه آمریکا چنین تعهدی ذکر نشده است، روز بعد خبرگزاری‌ها گزارش می‌دهند که در اطلاعیه جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا پیرامون به‌روزکردن فهرست تجهیزات پزشکی نیز اساساً ربطی به تحریم‌ها ندارد و تجهیزات اعلام شده از اول هم شامل تحریم‌ها نبوده‌اند...

و روز بعدتر هم بایستی از لغو تحریم مربوط به لوازم آرایشی فرانسوی، نوشابه‌های آمریکایی، سیگار، فست‌فود و خودرو! خبر شنید که قرار است به عنوان دستاوردهای برجام! وارد ایران شوند.

*«برجام»، سرنوشت توافق موقت ژنو یا سرنوشت مذاکرات سعدآباد؟

در واقع نکته اصلی آنجاست که تجربه‌های قبلی، اظهارات مقامات مدخل در مذاکرات و دلایل متقن اثبات می‌کنند که با برجام قرار نیست اتفاق خاصی در سطح معیشت مردم رخ بدهد و یا اقتصاد کشور دچار تغییر شود...

البته اگر از اول هم چیزی به نام بحران و مشکل در اقتصاد ایران وجود داشته است...

چه اینکه اقتصاد ایران به گواه صندوق بین‌المللی پول، هم‌اکنون هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیاست، اثر تحریم‌ها به اذعان عمده مقامات و اقتصاددانان کشور اثری کمتر از 30 درصد بوده است، قحطی وجود ندارد، بانک‌ها تعطیل نیستند و هیچ مشکل حادّی هم در اقتصاد و اشتغال و معیشت ایرانیان وجود نداشت و ندارد.

مقام معظم رهبری، در سال 91 و در دیدار با مردم آذربایجان طی سخنانی فرمودند: در تبلیغات وانمود می‌کنند که اگر ایران با آمریکا سر میز مذاکره بنشیند، تحریم‌ها برداشته میشود. این هم دروغ است...

سخنی که حتی برای مخالفان نظام نیز طی 12 سال گذشته به اثبات رسیده است.

اینکه چه دلیلی داشته که برخی چهره‌ها پیرامون مشکلات کشور اصرار به بزرگ‌نمایی داشته‌اند یا اینکه برجام و وعده‌هایش به سرنوشت توافق موقت ژنو دچار می‌شوند یا به سرنوشت توافقات شکست خورده سعدآباد در سال 83! همگی نکاتی هستند که بعدها علت آنرا خواهیم فهمید.

اگر تاکنون نفهمیده باشیم...