فیلیپ آجی در دهه 1970

او نویسنده یکی از مهم‌ترین کتاب‌ها درباره سازوکار درونی سیا با عنوان «از درون کمپانی؛ روزنوشته‌های سیا» (1975) است. مقاله‌ای که از پی می‌آید، به قلم او، در آخرین سال حیاتش در سال 2008 منتشر شد. او در همین سال در سن 73 سالگی در کوبا درگذشت.

فیلیپ آجی در دوران پیری در کوبا

چگونه سیا برای سرنگونی حکومت‌ها در «جامعه مدنی» نفوذ می‌کند؟

در پی زندانی شدن 75 «معترض سیاسی» و اعدام سه رباینده کشتی توسط حکومت کوبا (می 2008)، محکومیت دولت کاسترو بابت این اقدام، سریع، شدید و تقریبا جهانی بود. بسیاری از دوستان گذشته کوبا با وجهه و اعتبار بین‌المللی، در بین منتقدان بودند.

در بین صدها ایمیلی که با موضوع نکوهش اقدام دولت کوبا دریافت کردم، به راحتی می‌شد دید که دشمنان انقلاب کوبا، چگونه به این موضوعات با هدف محکوم کردن کوبا به بهانه نقض حقوق بشر متوسل می‌شوند.

درآمیختن آگاهانه یا سهوی معترضان سیاسی و ربایندگان کشتی، یعنی دو موضوع کاملا مجزّا، کار آسانی بود، چرا که این دو رویداد همزمان اتفاق افتاد. اعلامیه واتیکان در محکومیت دولت کوبا تا آن جا پیش رفت که ربایندگان را هم «معترض سیاسی» خواند، در حالی که آن‌ها در واقع تروریست بودند. اما بسیاری از کسانی هم که نسبت به کوبا نیت خیر دارند، بر این قطار محکومیت سوار شدند و این دو مساله را یکی گرفتند.

در موضوع زندانی شدن 75 «فعال جامعه مدنی»، قربانی اصلی «تاریخ» بود، چرا که این افراد در کانون تلاش‌های دولت آمریکا برای سرنگونی حکومت کوبا و از بین بردن دستاوردهای انقلاب قرار داشتند.

در حقیقت، «تغییر رژیم» که همان براندازی حکومت‌هاست، از همان روزهای نخست روی کار آمدن دولت انقلابی کوبا، به هدف مستمر آمریکا تبدیل شد. طرح‌های دستیابی به این هدف شامل این موارد بوده است: تبلیغات برای تخریب انقلاب، انزوای دیپلماتیک و تجاری، تحریم اقتصادی، حمایت نظامی و تروریستی از ضدانقلاب، تهاجم به خلیج خوک‌ها و نقض تمامیت سرزمینی کوبا، طرح‌های ترور متعدد علیه فیدل کاسترو و سایر رهبران کوبا، جنگ‌افزار بیولوژییک و شیمیایی، و اخیرا تلاش برای شکل‌دادن اپوزیسیون سیاسی داخلی زیر نقاب جامعه مدنی مستقل.

اتاق فکر عملیات «خلیج خوک‌ها» بر ضد کاسترو،1963


شبه نظامیان مورد حمایت سیا که توسط نیروهای انقلابی کوبا دستگیر شدند

دولت رونلد ریگن، در اوایل دهه 1980، به این نتیجه رسید که عملیات تروریستی برای تغییر رژیم در کوبا جواب نمی دهد. نه تروریزم جواب داده بود، نه تهاجم نظامی به خلیج خوک ها، نه انزوای دیپلماتیک کوبا، نه تحریم اقتصادی. حالا دیگر قرار بود که کوبا ذیل برنامه جهانی برای اتحاد و حمایت مالی از سازمان های غیردولتی و داوطلبانه قرار بگیرد. آن چیزی که به عنوان «جامعه مدنی» در چارچوب سیاست های نئولیبرالیزم جهانی آمریکا قرار داشت.

سیا و «آژانس توسعه بین‌المللی»، به همراه یک سازمان نسبتا تازه تاسیس‌تر یعنی «موقوفه ملی برای دموکراسی» (ند) National Endowment for Democracy نقش اصلی را در چند دهه اخیر برای شکست انقلاب کوبا و سرنگونی حکومت این کشور از طریق غیرخشونت‌بار بر عهده داشته‌اند.

مقر مرکزی سیا در لانگلی، ویرجینیای آمریکا

در واقع برنامه جدید سیا چندان هم جدید نیست. این سازمان از زمان تاسیس خود در 1947، درگیر پشتیبانی مالی و مدیریت غیرمستقیم سازمان‌های داوطلب غیرحکومتی خارجی بوده است.

این عملیات گسترده در سرتاسر دنیا جریان دارد و هدف‌های آن احزاب سیاسی، اتحادیه‌های صنفی و انجمن‌های تجاری، سازمان‌های جوانان و دانشجویان، گروه‌های زنان، سازمان‌های خدمات مدنی، انجمن‌های مذهبی و جمعیت‌های حرفه‌ای، فکری، فرهنگی و رسانه‌های عمومی است.

در همه این سال‌ها، سیا تاثیرات تعیین‌کننده‌ای از پشت صحنه در کشورهای مختلف اعمال کرده است و در همه این کشورها از ابزار جامعه مدنی برای نفوذ، ایجاد انشقاق و تضعیف و نابودی سازمان‌های چپ به طور خاص و سرنگونی حکومت‌های چپ‌گرا به طور عام داشته است.

مثلا در 1964، سیا در تلاشی ده ساله توانست حکومت «چدی جاگان» را در کشور گویان، از طریق اعتصاب، تروریزم، خشونت و ایجاد آتش‌سوزی توسط ماموران خود در اتحادیه‌های کارگری سرنگون کند.

چدی جاگان، رهبر سوسیالیست گویان که در دهه 1950 توسط سیا سرنگون شد

در 1972، سیا توانست از طریق تظاهرات و ناآرامی‌های مدنی زمینه دو کودتای نظامی را در عرض سه سال علیه حکومت منتخب و غیرنظامی اکوادور فراهم کند.

در مطالعه دقیق‌تر تحولات ونزوئلا و عملکرد اپوزیسیون دولت منتخب و مردمی «هوگو چاوز»، روشن می‌شود که سیا،USAID (آژانس ایالات متحده برای توسعه بین‌المللی) و NED برای بی‌ثبات‌سازی ونزوئلا با هم همکاری می‌کنند و حتی پشت کودتای شکست خورده آپریل 2002 و «اعتصاب مدنی» دسامبر و ژانویه 2003-2002 در این کشور قرار داشتند.

هوگو چاوز بعد از شکست کودتای آمریکایی در جمع هواداران

NED(نِد)

نِد ظاهرا یک بنیاد خصوصی، غیرحکومتی و غیرانتفاعی است، در عین حال سالانه بودجه‌ای از طرف کنگره در اختیار آن قرار می‌گیرد. این پول از طریق 4 بنیاد اصلی توزیع می گردد: موسسه ملی دمکرات NDI (وابسته به حزب دموکرات)، موسسه‌ بین‌المللی جمهوریخواه IRI (وابسته به  حزب جمهوری خواه)، مرکز آمریکایی همبستگی بین‌المللی کارگران (وابسته به سندیکای مرکزی کارگران امریکا)، مرکز شرکت‌های خصوصی بین‌المللی (وابسته به اتاق بازرگانی).

به علاوه، آنگونه که در وبسایت نِد آمده است، این سازمان مستقیما به گروه‌های خارج از آمریکا که برای حقوق بشر، رسانه‌های مستقل، حکومت قانون و دامنه وسیعی از طرح‌های جامعه مدنی کار می‌کنند، کمک مالی می‌کنند. ظاهر غیردولتی و غیرانتفاعی ند، این توهم را ایجاد می‌کند که گیرندگان این کمک‌ها نه پول حکومت امریکا، که «پول بخش خصوصی علاقه‌مند به گسترش ارزش‌های جهانی» را دریافت می‌کند. این نکته بسیار مهم است، چون هم آمریکا و هم کوبا، قوانین مشخصی درباره دریافت پول در ازای فعالیت برای یک کشور خارجی دارند.

هر شخصیت حقوقی و حقیقی که تحت کنترل یک دولت خارجی کار می‌کند، موظف است که در دفتر دادستانی کل آمریکا، نام و نوع فعالیت خود را ثبت کند و هر 6 ماه گزارش کاملی از اقدامات و مسایل مالی دخیل در فعالیت خود را به این دفتر ارایه دهد.

کوبا هم قوانینی دارد که فعالیت‌هایی که حاکمیت ملی و تمامیت ارضی آن را به خطر می‌اندازد، جرم‌انگاری کرده است، که شامل اقدامات در چارچوب قانون 1996 هلمز-برتون در آمریکا بر ضد حکومت کوبا هم می‌شود (جمع‌آوری اطلاعات برای اعمال تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه کوبا، براندازی حکومت یا اشاعه اطلاعات فراهم شده توسط حکومت آمریکا جهت تضعیف دولت کوبا).

تلاش برای ایجاد یک جامعه مدنی اپوزیسیون در کوبا از 1985، یعنی از زمان تعیین بودجه‌ای از طرف نِد برای «بنیاد ملی آمریکایی‌های کوبایی‌تبار» آغاز شد. این تلاش‌ها به واسطه تصویب قانون «دموکراسی کوبا» (1992) به شدت تقویت شد. قانونی که هدف از آن، حمایت از اشخاص و سازمان‌هایی است که برای «تغییر دموکراتیک غیرخشونت‌بار در کوبا» از طریق NGO‌های آمریکایی تلاش می‌کنند.

ناراضیان کوبایی در میامی آمریکا

این روند مخاصمه علیه کوبا، با تصویب «قانون آزادی و همبستگی کوبا» در سال 1996 معروف به قانون «هلمز-برتون» باز هم تشدید شد. در نتیجه این قوانین نِد، USAID و سیا تلاش‌های هماهنگ خود را با هدف جهت دادن به جامعه مدنی کوبا تشدید کردند.

سیا

درباره این که سیا چرا به چنین برنامه‌هایی نیاز دارد، دلایل چندی می‌توان برشمرد. یکی از دلایل این است که از ابتدای تاسیس این سازمان، تجربه فراوان، کارشناسان و متخصصان برجسته و پیوندهای مهم و کلیدی در جوامع مدنی کشورهای سراسر دنیا در آن جمع شده‌اند.

شواهد و مدارک درباره میزان پولی که این آژانس‌ها برای پروژه‌های خود در کوبا خرج کرده‌اند، چندان کامل و دقیق در دسترس نیست. درباره بودجه سیا که هیچ چیز در دسترس عموم قرار نمی‌گیرد، ولی درباره دو آژانس دیگر می‌توان برآوردهایی صورت داد. وبسایت AID گزارش کرد که در سال‌های 2001-1996، 5 میلیون دلار برای برنامه‌های کوبایی هزینه کرده است. ولی در سال 2002، این بودجه به 20 میلیون دلار جهش کرد. بودجه سازمان AID هم در 2003 به یکباره سه برابر شد و این مربوط به روی کار آمدن جرج بوش بود که تعداد زیادی از کوبایی‌تبارهای میامی آمریکا را که مخالف کاسترو بودند، به مقامات بالا در دولت خود رساند.

کنفرانس یک گروه مخالف دولت کوبا در ایالت فلوریدای آمریکا

از 1996 تا 2001، AID بودجه ای 12 میلیونی را بین 22 NGO تقسیم می کرد که همگی این NGOها در امریکا، به ویژه در میامی (پایگاه کوبایی‌های ضدانقلاب کوبا) مستقر بودند. در 2002، تعداد این NGOهای «صف اول» به 12 عدد کاهش یافت تا سهم بیشتری از پول در اختیار هر یک قرار گیرد. این 12 سازمان به این قرار هستند: دانشگاه میامی، مرکز کوبای آزاد، بنیاد تحولات پن امریکن- دانشگاه بین‌المللی فلوریدا، فریدم هاوس، کوبا آن-لاین، کوبانِت، انجمن سیاستگذاری ملی، کارتا دل کوبا، آسیون دموکراتیکا کوبانا.

اینNGO ها مقاصد دوگانه دارند، یکی در رابطه با گروه‌های مشابه آن‌ها در خاک کوبا، دومی در رابطه با گروه‌ها و سازمان‌های مشابه در سرتاسر دنیا، به ویژه از طریق وبسایت‌ها. به این معنی که از یک سو، پول و امکانات در اختیار گروه‌های درون کوبا می‌گذارند، و از سوی دیگر، فعالیت این گروه‌ها را در سطح جهانی تبلیغ می‌کنند. برای مثال، پایگاه اینترنتی «کوبا نت»، واقع در میامی، نوشته‌های «نویسندگان مستقل» کوبایی عضو «انجمن مستقل مطبوعات کوبا» را منتشر می‌کند و به این نویسندگان پول می‌رساند.

AID در وبسایت خود، اهدافش را چنین عنوان می‌کند: همبستگی میان فعالان حقوق بشر،؛ انتشار نوشته‌های روزنامه‌نگاران مستقل؛ ایجاد NGOهای مستقل، ارتقاء حقوق کارگران، دسترسی به مردم کوبا، برنامه‌ریزی برای کمک به حکومت انتقالی آینده کوبا و ارزیابی برنامه‌ها.

AID مدعی است که دریافت‌کنندگان پول از آن نمی‌توانند پول نقد به شهروندان کوبایی در درون کوبا بدهند. عجیب نیست که فقط در یک عملیات ضد برانداری، نیروهای امنیتی کوبا حدود 100000 دلار در دست 75 ناراضی «بدون شغل» پیدا کردند. سرنخ را می‌توان در این بند از بیانیه AID درباره کوبا پیدا کرد: «سیاست آمریکایی، NGO های آمریکایی و افراد را به بر عهده گرفتن فعالیت‌های بشردوستانه، آگاهی‌بخش و مبتنی بر جامعه مدنی در کوبا، با سرمایه‌های خصوصی، تشویق می‌کند.»

این داستان را به یاد آورید که ند یک بنیاد «خصوصی» است. در عین حال این موسسه هیچ محدودیتی در پرداخت‌های خارج از آمریکا ندارد. همین حقیقت درباره NGO دیگر یعنی «AID» هم صدق می‌کند.

انجمن‌ها و سازمان‌های کوبایی که تحت نظر نِد کار می‌کنند، اسامی و عناوینی از این دست دارند: کتابخانه‌های مستقل کوبا، «همه متحد»، جامعه روزنامه‌نگاران مارکز استرینگ، انجمن مستقل مطبوعات کوبا، مجمع ارتقاء جامعه مدنی و حقوق بشر در کوبا.

در این میان، یک تقسیم مسوولیت هم بین این به اصطلاح ان‌جی‌اوها (سازمان‌های غیرحکومتی) انجام گرفته است. به این مفهوم که پول ند صرف پرداخت حقوق و مخارج افراد در کوبا می‌شود و پول AID صرف توسعه زیرساخت NGOهای فعال درون کوبا.

میزان پول هر چه که باشد، مساله این است که هر کسی که درون کوبا روی پروژه‌های مختلف دامن‌زدن به نارضایتی در این کشور کار می‌کند ، به خوبی می‌داند که با حمایت مالی حکومت آمریکا و در جهت هدف اصلی آن کار می‌کند: تغییر رژیم.

فارغ از عناوینی چون «مستقل»، «ژورنالیست»، «آرمان‌گرا»، «فعال حقوق بشر»، «طرفدار تغییر قانونی و مشروع» یا حتی صرفا «کتابدار یک کتابخانه مستقل»، هر یک از آن 75 نفری که در ابتدای مقاله به دستگیریشان اشاره شد، می‌دانستند که در حال پیشبرد عملیات آمریکایی برای براندازی حکومت کوبا و برقراری یک سیستم اجتماعی، اقتصادی و سیاسی طرفدار آمریکا هستند و به خوبی از غیرقانونی بودن کار خود آگاهی داشتند. از همین رو دستگیر شده‌اند و تاوان کار خود را می‌پردازند.

هر کسی که فکر می‌کند این افراد «زندانی سیاسی» هستند و به خاطر تفکر یا بیان خود دستگیر شده‌اند، به راحتی پیچیدگی و عمق دشمنی آمریکا را با نظام‌های ناهمسو با خود، دست کم می‌گیرد. آن‌ها به دلیل افکار خود محکوم نشده‌اند، بلکه به دلیل فعالیت در ازای پول برای یک قدرت خارجی در زندان به سر می‌برند. قدرتی که جنگی چند دهه‌ای را، با شدت متغیر، علیه یک کشور فقیر به راه انداخته است.