سرویس جهان مشرق- برگزاری همه پرسی اعلام استقلال اقلیم کردستان عراق تنها ۲ روز مانده به انجام آن در روز دوشنبه آینده، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در حالی که دنیا مواضع خود در حمایت از دولت مرکزی عراق به نخست وزیر حیدر العبادی را اعلام کرده، اربیل همچنان به دنبال گرفتن امتیازهایی از بغداد است. این در حالی است که بسیاری از تحلیلگران مسائل داخلی عراق از اینکه این روند به بروز تنش های داخلی و درگیری های خونین میان دو طرف تبدیل شود، ابراز نگرانی کرده اند.

مسعود بارزانی طی ماه‌های گذشته تلاش زیادی را در مذاکرات با طرف‌های مختلف رسمی و غیر رسمی انجام داده تا بتواند بیشترین دستاوردها را برای خود محقق کند و خود را به عنوان رهبر تاریخی کردها نشان داده و اولین دولت کرد را در منطقه تاسیس کند. این رویکرد از سوی رژیم صهیونیستی تحت عناوین و انگیزه‌های مختلف مورد حمایت قرار دارد. البته مهم‌ترین این انگیزه‌ها تجزیه عراق به عنوان یکی از قدرت های محور مقاومت در منطقه خاورمیانه است.

بارزانی با حمایت های آمریکا، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی خلیج فارس و با سوءاستفاده از اوضاع داخلی عراق و روند مبارزه با تروریست‌های داعش و ضعف دولت مرکزی در این کشور ، تلاش دارد از این فرصت به نفع خود بهره‌برداری کند. ماجرای تجزیه عراق گرچه از حمایت پشت پرده برخی طرف‌های بین‌المللی برخوردار است، اما خط قرمز مهم‌ترین قدرت‌های منطقه‌ای یعنی ایران و ترکیه به شمار می‌رود.

طی هفته‌های گذشته جلسات مهمی از سوی هیئت های ایرانی در اربیل و سلیمانیه برگزار شده است تا کردها را از افتادن در این دام و بحران بازدارد و با حفظ آبروی کردها در ایجاد همگرایی و تطابق نظرات با دولت مرکزی بغداد سهیم باشد. سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس نیز با تعدادی از مقامات ارشد کّرد دیدار کرده است.

ظاهرا آمریکایی ها نیز مخالفت خود را با همه پرسی کردستان عراق اعلام کرده اند. بریت مک گورک فرستاده ائتلاف بین‌المللی نقشه راهی را برای خروج آبرومندانه از این بحران ارائه کرده است، اما رئیس اقلیم کردستان پذیرش طرح‌های بین‌المللی را مشروط به موافقت با شرایطی غیر قابل تحقق می داند که در درجه اول در راستای آرمانگرایی های خانوادگی بارزانی هاست.

بر اساس اطلاعات روزنامه الاخبار لبنان، بارزانی تعویق دوساله همه‌پرسی را مشروط به نظارت سازمان ملل متحد به گفتگوهای جدی بین بغداد و اربیل و تمدید دو ساله ریاست بارزانی و دستیابی به ثروت های نفتی منطقه اقلیم کردستان طی این دو سال می داند و از آمریکایی‌ها خواسته است تا از آنها در برابر هر حمله‌ای محافظت کنند.

بارزانی در راستای قدرت طلبی خود پیش‌ازاین نیز تلاش کرده بود به معامله‌ای با حیدر العبادی دست پیدا کند که در این زمینه نیز ناکام ماند. الاخبار می نویسد که او تلاش داشت با کنار گرفتن از ریاست اقلیم کردستان عراق ، انتخاب وی به عنوان رئیس‌جمهور کشور برای دو دوره متوالی تضمین شود و ریاست اقلیم کردستان نیز به فرزندش مسرور مسعود بارزانی مشاور شورای امنیت منطقه‌ای اقلیم برسد.

در مورد اینکه تلاش های بارزانی برای تجزیه کردستان عراق ، مبتنی بر آرمان‌گرایی های کردها برای تشکیل دولت مستقل است یا تلاشی برای تحمیل خود و خانواده اش به عرصه عراق به شمار می رود، مطالب زیادی مطرح شده است ، اما آنچه در این زمینه حائز اهمیت است، اینکه این ماجراجویی ها می تواند هزینه های زیادی روی دست کردها بگذارد. به همین علت است که برخی جریان‌های کرد مخالفت خود را با سیاست های بارزانی اعلام کرده اند.

طرف اصلی این همه‌پرسی که دولت مرکزی عراق است، بارها به صورت مستقیم مخالفت خود را اعلام کرده و این عمل را  مغایر قانون اساسی عراق و گامی ‌به سوی تجزیه و ایجاد ناآرامی‌و بی‌ثباتی در کشور می‌داند. حتی پارلمان عراق در اقدامی ‌سریع استاندار کرکوک را که خواستار شرکت در همه‌پرسی استقلال شده بود را خلع و فرد جدیدی را منصوب نمود. در ادامه این اقدامات برخی از سران رسمی ‌بغداد از جمله شخص العبادی امکان اقدام نظامی‌ جهت حفظ آرامش و ثبات کشور را امری محتمل عنوان کرده‌اند.

گروه‌های سُنی که با دولت عراق دارای روابط حسنه هستند، با انجام همه‌پرسی مخالفت کرده‌اند. سایر گروه‌های سنی که واگرا از دولت عراق می باشند هم با شدت کمتری مخالفت خود با همه‌پرسی را بیان کرده‌اند. گروه‌ها و جریان‌های شیعی نیز که طبیعتا مخالف این همه ‌پرسی بوده‌ و بعضا اقدام به تهدید بارزانی در صورت الحاق کرکوک به خاک اقلیم نموده‌اند.

ائتلاف ملی عراق در همین راستا اعلام کرد نتایج همه پرسی استقلال اقلیم کردستان را که قرار است در ۲۵ سپتامبر جاری برگزاری شود، به علت مغایرت آن با قانون اساسی نمی پذیرد.در بیانیه این ائتلاف آمده است: هیئت رهبری ائتلاف ملی در نشستی که به ریاست عمار حکیم رئیس ائتلاف ملی برگزار کرد؛ موضوع بسیار مطرح عراق یعنی همه پرسی استقلال اقلیم کردستان را مورد رایزنی قرار داد. در این نشست ضمن مخالفت قاطع با برگزاری همه پرسی تاکید شد که نتایج همه پرسی به این علت که گامی مغایر با قانون اساسی است و مستند بر قانون نیست به رسمیت شناخته نمی شود. در این نشست بر اهمیت تکیه بر قانون اساسی برای گفتگو تاکید شد.

هادی العامری، از فرماندهان ارشد الحشد الشعبی نیز دربارهٔ احتمال بروز جنگ داخلی در این کشور به علت برگزاری همه‌پرسی جدایی منطقه کردستان به مسعودبارزانی هشدار داد. العامری خاطرنشان کرد: «ما مخالف هر نوع طرح تجزیه عراق و نیز مخالف ایجاد اقلیم‌های منطقه‌ای و طایفه‌ای در کشور هستیم. اگر نیت صادقانه وجود داشته باشد توافق بین بغداد و اربیل امکان‌پذیر است.

همچنین نوری مالکی معاون رئیس‌جمهور عراق اقدام بارزانی را مورد انتقاد قرار داد و گفت: اجازه تشکیل اسرائیل دوم را نمی‌دهیم. یک منبع دیگر عراقی نیز در این رابطه تاکید کرد که منافع مشترک بین اربیل و تل آویو در تمامی سطوح سیاسی و اقتصادی و نظامی و امنیتی بسیار زیاد است. اگر دولت کرد تشکیل شود مانند رژیم صهیونیستی به غده ای سرطانی تبدیل خواهد شد.

کسانی که گفتمان بحرانی موجود بین کردهای فعال در عرصه جداسازی این منطقه از عراق از یک جهت و سایر جریان‌ها و نیروهای سیاسی و غیرسیاسی عراق که مخالف این روند هستند را پیگیری می‌کنند ، متوجه تهدیدات آتشین و اشاره غیر مستقیم به جنگ و درگیری میان آنها شده اند.

همه پرسی اقلیم کردستان، حتی در میان احزاب فعال در این اقلیم نیز با مخالفت‌هایی مواجه است. گروه‌های ترکمن اعم از سنی و شیعه و مسیحیان این مناطق با همه‌پرسی مخالف هستند. جنبش کُرد گوران (تغییر)، اتحاد اسلامی و جماعت اسلامی نیز خواهان تعویق همه‌پرسی می‌باشند. مخالفت این سه بیشتر ناشی از نوع نگرش آنان به حزب دموکرات و شخص مسعود بارزانی است و به‌هیچ وجه نباید این مخالفت را به معنای مخالفت با اصل استقلال تلقی کرد. این سه بازیگر کردی خواهان تعویق همه‌پرسی هستند.

در سطح منطقه نیز واکنش‌ها به همه‌پرسی را باید با توجه به همسایگان عراق بررسی کرد. اقلیم کردستان به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای واقع شده که همسایگان آن یعنی ایران، ترکیه و سوریه  علاوه بر داشتن مرز مشترک با اقلیم، دارای بافت جمعیت کردی در  نواحی مرزی مشترک هستند که هر گونه تحولی در کردستان عراق می‌تواند این مناطق را نیز متأثر نماید. از این‌رو بی‌دلیل نخواهد بود که کشورهای همسایه به دلایل امنیتی و ثبات پایدار در مناطق مرزی خود با تغییر جغرافیای سیاسی و برگزاری همه‌پرسی مخالفت نمایند. سه کشور ایران، ترکیه و سوریه با انجام همه‌پرسی مخالفت ورزیده‌اند. اتحادیه عرب هم آن را محکوم کرده است.

طرف دیگر این مسئله غرب و به ویژه آمریکا می‌باشد که همه آنها موضع مخالفت‌آمیز نسبت به آن اتخاذ کرده اند. آمریکا که همواره از حامیان استقلال کردستان بوده شرایط کنونی را زمان مناسبی برای استقلال این منطقه نمی‌داند و از طرفین خواسته مشکلات خود را در قالب گفتگو حل و فصل نمایند وحتی با ارائه طرح جایگزین همه‌پرسی درصدد تغییر تصمیم دولت اقلیم برآمده و تحرکات دیپلماتیک زیادی را به نمایش می‌گذارد.

در سطح فرامنطقه‌ای، اتحادیه اروپا و کشورهای برجسته این قاره مخالف همه‌پرسی بوده و خواهان تعویق آن هستند.

از طرفی موضع صریح مقامات ایرانی در قبال همه پرسی خط و نشان آشکاری برای بارزانی قلمداد می‌شود. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی گفت: ایران به طور قطع صرفاً، دولت واحد، یکپارچه و فدرال عراق را به رسمیت می شناسد.

وی با اشاره به موضع غیرقابل تغییر جمهوری اسلامی ایران در خصوص ضرورت حفظ تمامیت ارضی و وحدت سرزمینی عراق افزود: هرگونه خدشه به این اصل راهبردی، موجب بازبینی و تغییر جدی در روند همکاری موجود میان ایران و اقلیم کردستان عراق خواهد شد.

شمخانی مشروعیت معابر و گذرگاه های مرزی جمهوری اسلامی ایران با مناطق اقلیم کردستان عراق را صرفا به دلیل وجود اقلیم به عنوان بخشی از عراق یکپارچه عنوان کرد و اظهار داشت: توافقات مرزی صرفاً با محوریت دولت مرکزی عراق پابرجاست و جدایی اقلیم کردستان از دولت مرکزی عراق به معنای مسدود شدن تمام معابر و گذرگاه های مشترک مرزی خواهد بود.

وی در بخش دیگری از اظهارات خود با اشاره به وجود توافقات نظامی و امنیتی میان ایران و اقلیم کردستان عراق خاطر نشان کرد:جدایی اقلیم کردستان از خاک عراق به مفهوم پایان یافتن تمام این توافقات خواهد بود و پس از آن ایران در چارچوب تأمین امنیت مرزهای مشترک در رویکرد خود برای مقابله با حضور و فعالیت ضدانقلاب ایرانی که در مناطقی از کردستان عراق تردد دارند به صورت جدی تجدید نظر می کند و با شیوه های کاملاً متفاوت نسبت به گذشته رفتار خواهد کرد.

شمخانی با تأکید بر ضرورت تداوم گفتگو برای حل و فصل مسائل موجود و تجدید نظر در اتخاذ تصمیمات شتاب زده افزود: هنوز فرصت کافی برای مسئولان کردستان عراق برای اجابت دعوت های خیرخواهانه با هدف تأمین منافع جامعه کردی و کشور عراق و جلوگیری از شکل گیری روندهای ضد امنیتی در منطقه وجود دارد.

از سوی دیگر اردوغان با تهدید ضمنی بارزانی گفت:  صریحاً بگویم ما همیشه از تمامیت ارضی عراق دفاع کرده‌ایم. ما هنگامی که هیچ کس این کار را انجام نمی‌داد حمایت خود را از تمامیت ارضی عراق ابراز کردیم. این رفراندوم نباید برگزار شود. آنها به عنوان عرب‌ها، ترکمان‌ها و کردها در کنار یکدیگر در عراق زندگی می‌کنند.

وی افزود: ما به عنوان ترکیه چطور می‌توانیم چنین رفراندومی را بپذیریم آن هم هنگامی که یک مرز ۳۵۰ کیلومتری با عراق داریم؟ به نظر می‌رسد که ایران و دولت فدرال عراق نیز با این رفراندوم مخالف هستند. در نتیجه چطور می‌توانیم تنها به تشخیص خودتان و به عنوان منطقه‌ای در شمال عراق چنین تصمیمی اتخاذ کنیم. ما این تصمیم را قبول نداریم. ما هرگز اجازه تجزیه عراق را نخواهیم داد و همه‌پرسی، گامی اشتباه است.

هزینه های امنیتی همه پرسی کردستان عراق

هزینه های همه پرسی اقلیم کردستان تنها منحصر به بازیگران داخلی و منطقه ای نیست، بلکه تحولات امنیتی در داخل عراق را نیز در بر می گیرد. تنها طی ۵ روز از ۱۳ تا ۱۶ سپتامبر گذشته شهرهای متعددی در عراق از جمله المسیب و ذی قار و المقدادیه و بغداد در معرض ده ها حمله تروریستی قرار گرفت و صدها انسان بی‌گناه عراقی و غیرعراقی در این عملیات‌ها به شهادت رسیدند. تنها در یکی از این انفجارها در شهر البطحاء بیش از ۸۰ نفر از شهروندان عراقی و زائران ایرانی به شهادت رسیده و بیش از ۱۰۰ تن دیگر زخمی شدند.

همه‌پرسی جدایی مناطق کردنشین عراق، فضای سیاسی کشور را تا حد زیادی دچار تزلزل کرده و برگه‌های موجود در این کشور را به هم زده است. از آنجا که پرونده‌های داخلی عراق در هم ‌تنیده شده است، بسیار طبیعی است که این موضوع خود را در التهاب و تنش و تشنج‌های سیاسی و اوضاع امنیتی کشور نشان دهد. بسیاری از شهروندان عراقی بویژه اهالی اقلیم احساس وحشت و نگرانی دارند.گروه تروریستی داعش نیز فضای کنونی را بهترین عرصه برای توقف عملیات نظامی ضد خود می داند و خود را برای عملیات های تروریستی دیگر آماده می کند.  

یکی از مهم‌ترین پیامدها و نتایج بحران سیاسی همه پرسی در عراق ایجاد فضای امنیتی با جرم و جنایت و عملیات‌های تروریستی خونبار در شهرها و مناطق مختلف عراق است. علاوه بر این که ممکن است این روند به درگیری‌هایی در مناطق مورد تنازع شده و باعث انزوای کردها شوند که این اقدام نیز به خودی خود باعث افزایش بحران‌های سیاسی و اقتصادی و امنیتی در اقلیم کردستان می شود.

مطالبات کردها برای همه پرسی و جدایی از دولت مرکزی عراق، حتی اگر اقدامی مشروع و درست و فارغ از زیاده خواهی های تفرقه افکنانه قومیتی باشد، منافع عالی عراق طرح آنها را در شرایط کنونی جنگ با داعش عاقلانه نشان نمی دهد. لذا سران اقلیم کردستان بهتر است به جای تعیین شرط های غیر قابل تحقق، تعویق همه پرسی را اعلام و مذاکرات جدی با دولت برای تحقق خواسته های خود را آغاز کنند.