سرویس جهان مشرق - سوریه طی سال ۱۳۹۷ قدم‌های بزرگی برای شکست توطئه‌های متوالی آمریکا و رژیم صهیونیستی جهت جلوگیری از پایان بحران در این کشور برداشته است. طرح‌هایی که آمریکا طی سال گذشته در سوریه دنبال کرد، بُعد دیگری از توطئه‌ای جنگ افروزانه‌ای بود که از سال ۲۰۱۱ تاکنون این کشور را هدف قرار داده است.

** پیشروی‌های دولت سوریه در سال ۱۳۹۷

دولت سوریه در طول این سال موفق شد تروریست ها را از پایتخت دمشق و محیط اطراف آن به صورت کامل خارج کند و کنترل خود را بر مرزهای سوریه و خطوط تماس با دشمن صهیونیستی در ارتفاعات اشغالی جولان به دست آورد. در این مدت حدود ۱۰ درصد از مساحت سوریه در استراتژیک‌ترین مناطق از دست تروریست‌ها خارج شده و به آغوش دولت مرکزی این کشور بازگشت.

ارتش سوریه و متحدانش طی سال گذشته موفق شدند کنترل بیش از ۶۰ درصد از اراضی سوریه را بار دیگر در اختیار بگیرند. به این ترتیب بود که کشورهای متخاصم با سوریه در محاسبات سیاسی خود تجدید نظر کردند و شکست پروژه خود برای از بین بردن دولت سوریه را پذیرفتند.

در اواخر فروردین گذشته ارتش سوریه و نیروهای متحد این کشور موفق شدند کنترل کامل شهر دوماً به عنوان آخرین مقر حضور عناصر مسلح در غوطه شرقی را در اختیار بگیرند. ارتش سوریه در ادامه پیروزی‌های سریع خود موفق شد در روز ۵ اردیبهشت کنترل منطقه قلمون شرقی را در اختیار بگیرد.

آزادسازی این مناطق نقش قابل توجهی در ایجاد امنیت کامل برای بخش های شرقی دمشق داشت. به این ترتیب عناصر مسلح به صورت کامل به سمت شمال سوریه کشانده شدند. تعداد افرادی که در نتیجه این توافق ها از غوطه شرقی و منطقه قلمون شرقی خارج شدند، حدود ۵۵ هزار نفر ارزیابی شد که شامل عناصر مسلح و خانواده های آنها می شد.

بعد از پایان پرونده شرق دمشق، دولت سوریه اولویت خود را روی جنوب پایتخت قرار داد و در اواخر آوریل گذشته عملیات نظامی خود را در اردوگاه الیرموک آغاز کرد که یک سوم آن در اختیار گروه تروریستی تحریر الشام بود و دو سوم باقیمانده تحت کنترل داعش قرار داشت. ارتش سوریه همچنین پرونده گفتگوها برای پایان دادن به آزادسازی مناطق مختلف از جمله روستاهای بیت سحم و ببیلا و سیدی مقداد را در دستور کار خود قرار داد.

در ماه مه گذشته نیروهای سوریه و متحدان این کشور کنترل کامل پایتخت و حومه آن را در اختیار گرفت و آخرین گروه از عناصر مسلح را از مناطق یلدا و ببیلا و بیت سحم واقع در جنوب دمشق بیرون راندند. به این ترتیب پایتخت دمشق برای اولین بار از ۷ سال گذشته تاکنون بدون هیچ عملیات تروریستی و نظامی شد.

نیروهای دموکراتیک سوریه در روز اول می اعلام کردند که آخرین مرحله از جنگ خود را با هدف تامین مرزهای سوریه و عراق و از بین بردن باقیمانده عناصر گروه تروریستی داعش در شرق رود فرات و حومه دیرالزور شرقی و الحسکه جنوبی انجام می دهند.

در این عملیات علاوه بر نیروهای دموکراتیک سوریه، نیروهای الحشد الشعبی عراق نیز حضور داشتند و پوشش توپخانه این عملیات را بر عهده گرفتند. همچنین نیروی هوایی عراق نیز وارد درگیری‌ها شدند.

در ژوئن گذشته ارتش سوریه با حمایت متحدان خود عملیات نظامی گسترده ای را برای بازپس گیری جنوب سوریه آغاز کرد. در جریان این عملیات نیروهای نظامی سوریه موفق شدند شهر بصرالحریر واقع در حومه شرقی درعا را در روز ۲۶ جولای آزاد کنند.

نیروهای دولتی همچنین موفق شدند کنترل کامل مناطق شرقی درعا و درعا البلد را در دست بگیرند و پیشروی قابل توجهی در حومه غربی درعا داشته باشد. دولت سوریه همچنین با امضای توافقنامه با عناصر مسلح موفق شد نیروهای دولتی را وارد مناطق مرزی با اردن کند. این اتفاق در روز ۷ جولای رخ داد و بعد از آن اطراف اردوگاه یرموک و گذرگاه نصیب و گمرک قدیم در اختیار نیروهای دولتی قرار گرفت. همچنین توافق مشابهی در منطقه درعا البلد میان دولت سوریه و گروه های مسلح در روز ۱۲ جولای به دست آمد.

نیروهای سوری در روز ۲۶ جولای پرچم سوریه را در شهر قنیطره به اهتزاز درآوردند. به این ترتیب ارتش سوریه موفق شد کنترل خود را در تمامی مناطق استان های درعا و قنیطره واقع در جنوب کشور استحکام بخشد.

بعد از اینکه دولت سوریه قنیطره را در اختیار خود گرفت، کشورهای غربی تلاش کردند از گروه موسوم به کلاه سفیدها برای توقف پیشروی های دولت سوریه استفاده کند. آنها نقش اساسی در شایعه سازی و سناریو پردازی در خصوص حملات با سلاح های شیمیایی در مناطق مختلف سوریه ایفا کردند.

تابستان گذشته شاهد عملیات گسترده ارتش سوریه در منطقه صحرایی السویداء ضد کانون‌های استقرار گروههای تروریستی داعش بودیم. آنها مناطق تحت کنترل خود در مرزهای سوریه و عراق را نیز از دست داده بودند و نیروهای دموکراتیک کرد کنترل کامل مرزها را در اختیار داشتند.

در مهر ماه گذشته سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در واکنش به حمله تروریستی صورت گرفته در مانور نظامی در اهواز مواضع گروه تروریستی داعش در شرق فرات در سوریه را هدف حملات موشکی خود قرار داده است.

در روز ۲۸ دسامبر ارتش سوریه از ورود نیروهای خود به شهر منبج واقع در شمال این کشور خبر داد. این اتفاق برای اولین بار طی شش سال گذشته انجام شده و پرچم سوریه در این شهر همزمان با خروج نیروهای آمریکایی از سوریه و تقویت استحکامات نظامی ترکیه در اطراف این شهر به اهتزاز درآمد.

البته این پایان کار نبود و نیروهای مداخله‌جو تلاش کردند مبارزه خود را در عرصه‌های سیاسی و دیپلماتیک دنبال کرده و مانع از فروپاشی کامل گروه‌های تروریستی در این کشور شوند.

** بازی آمریکا با برگه کردها در سوریه

آنها همزمان، طرح تجزیه سوریه با حمایت از گروه‌های کرد را نیز که ادامه تلاش‌های نظامی برای استقرار نیروهای نظامی کرد در بخش‌هایی از سوریه است، دنبال کردند. بر اساس شرایط موجود حدود یک چهارم اراضی سوریه در اختیار کردها قرار دارد.

می‌توان گفت که سال گذشته، سال بازی آمریکا با برگه کردها در سوریه بود. گرچه اعلام دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مبنی بر خروج نیروهای آمریکایی از سوریه باعث غافلگیر شدن کردها شد، اما آمریکا در ادامه سعی کرد این تصمیم که بسیاری از محافل آمریکایی آن را شتابزده می‌دانند را کنار بگذارد. این موضوع کردها را که در دو راهی پذیرش حاکمیت دولت یا کشتار از سوی نیروهای ترک بودند را اندکی خوشحال کرد. اما نوسانات این سالها بویژه در جانبداری آمریکا از طرح‌های ترکیه و ادعای همزمان حمایت از کردها، باعث شده بی‌اعتمادی عمیقی در میان کردها نسبت به سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا در سوریه ایجاد شود.

** گرایش منطقه‌ای و بین‌المللی به سمت دمشق

در همین راستا اواخر سال گذشته فعالیت‌های سیاسی گسترده‌ای برای بهبود مناسبات با دمشق آغاز شد که با سفر رسمی عمر البشیر رئیس جمهور سودان به دمشق و بازگشایی سفارت امارات متحده عربی در پایتخت سوریه به اوج خود رسید و با بازگشت پروازهای هوایی غیرنظامی به این کشور ادامه پیدا کرد.

سفر عمر البشیر رئیس جمهور سودان در ۱۶ دسامبر انجام شد. این اولین سفر یک مسئول ارشد عربی از زمان آغاز بحران سوریه به این کشور به شمار می‌رود. وی در جریان این سفر با بشار اسد رئیس جمهور سوریه دیدار کرد. گفته شد این سفر حامل پیام هایی از سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس یعنی عربستان و امارات است.

در پی این سفر رئیس دفتر امنیت ملی سوریه بنا به دعوت رئیس بخش اطلاعات عمومی مصر در روز ۲۲ دسامبر به قاهره سفر کرد. بنابر گزارش های موجود دو طرف در این سفرمسائل مشترک در ابعاد سیاسی و امنیتی و تلاش ها برای مبارزه با تروریسم را بررسی کردند.

همچنین روزنامه لوموند فرانسه گزارش داد که دیداری میان رئیس سازمان اطلاعات سوریه و همتای ایتالیایی وی در رم برگزار شده است.

در روز هفدهم می بشار اسد رئیس جمهور سوریه در شهر سوچی روسیه با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دیدار کرد وی در اسفند ماه نیز سفری به تهران داشت و با مقامات ارشد ایرانی از جمله حضرت آیة الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران دیدار کرد. این سفر چند روز بعد از سفر وزیر خارجه کشورمان به سوریه انجام شد.

اردن و امارات نیز در اواخر تابستان تلاش کردند خود را به سوریه نزدیک کنند. بر اساس اعلام سایت فرانسوی اینتلیجنس آنلاین گفتگوها میان اردن و سوریه از چند ماه پیش آغاز شده و اخیراً شدت گرفته است. در همین راستا در روز ۱۵ اکتبر اردن و سوریه از بازگشایی گذرگاه مرزی نصیب بین دو طرف بعد از سه سال خبر دادند.

اینتلیجنس آنلاین گزارش داد که هیئتی از بازرگانان اماراتی در آگوست گذشته به سوریه سفر کردند. همچنین روزنامه الاخبار گزارش داد که در آگوست گذشته معاون دبیرکل شورای امنیت ملی امارات به دمشق سفر کرد و با رئیس بخش امنیت سیاسی سوریه دیدار کرد.

در نهایت امارات متحده عربی سفارت خود در دمشق را بازگشایی کرد. بعد از این اتفاق بود که بحرین نیز سفارتش در دمشق را بعد از ۷ سال بازگشایی کرد. یک روز بعد اولین سفر گردشگری هوایی مستقیم توسط خطوط هوایی سوریه از فرودگاه بین المللی دمشق به تونس انجام شد.

تجاوزهای نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی به سوریه

همزمان با پیشرفت‌های میدانی که ارتش سوریه و متحدانش در موازنه‌های نظامی ایجاد کردند، حجم تجاوزهای رژیم صهیونیستی ضد سوریه افزایش پیدا کرد. اوج این مداخله‌ها ساقط کردن هواپیمای شناسایی روسیه از نوع الیوشن در مسافت ۳۵ کیلومتری از ساحل سوریه در مقابل استان لاذقیه غربی بود که در روز ۱۷ سپتامبر اتفاق افتاد و باعث کشته شدن ۱۵ نظامی روس شد که به سمت پادگان حمیمیم در حومه لاذقیه حرکت می‌کردند.

این موضوع باعث شد روسیه سامانه دفاع موشکی اس ۳۰۰ را در اختیار سوریه قرار دهد. دستیابی سوریه به این سامانه باعث کاهش ملموس تجاوزهای هوایی رژیم صهیونیستی به سوریه شد، البته اسرائیل بار دیگر در اواخر سال این تجاوزها را از سر گرفت.

تجاوزهای رژیم صهیونیستی همزمان با عرض اندام آمریکا و انگلیس و فرانسه بود که در اردیبهشت گذشته به بهانه موهوم استفاده از سلاح‌های شیمیایی در دوماً به صورت محدود انجام شد. این کشورها سه منطقه را در سوریه به بهانه تامین سلاح‌های شیمیایی موشک‌باران کردند. اما این تجاوز نه تنها نتوانست معادلات میدانی موجود در عرصه نظامی را تغییر دهد، بلکه از سوی کارشناسان به عنوان عملیاتی بی‌فایده برای فرار کشورهای شرکت کننده از بی‌اعتباری در سوریه توصیف شد.

این تجاوز علاوه بر شکستی که در ابعاد نظامی در رهگیری موشک‌های آمریکایی توسط سامانه‌های دفاع موشکی سوریه به همراه داشت، بیشتر شبیه یک حادثه نمایشی بود. تا جایی که خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام برجسته امنیتی حامی دمشق تاکید کرد که دولت سوریه و متحدانش حمله آمریکا و انگلیس و فرانسه را مهار کردند.

از سوی دیگر تجاوز مذکور به بهانه استفاده ارتش سوریه از سلاح شیمیایی در شهر دوماً انجام شد. این در حالی بود که کمیته تحقیقات بین المللی ویژه غوطه که زیر نظر سازمان منع اشاعه تسلیحات شیمیایی فعالیت داشتند، به دمشق رسیده بودند اما هنوز فعالیت ها و تحقیقات خود را در مورد مسئولیت حملات شیمیایی آغاز نکرده بودند.

** نقش ترکیه در تحولات نظامی و سیاسی سوریه

ورود مستقیم نظامیان ترکیه به عرصه سوریه که اواخر سال ۱۳۹۶ آغاز شده بود، در سال جاری نیز با اشغالگری ترکیه در منطقه شمال حلب و ادلب به ویژه در مناطقی که پیش از این تحت سلطه کردها قرار داشت، ادامه پیدا کرد. چند ماه بعد توافقنامه‌ای برای ایجاد منطقه خلع سلاح شده در ادلب تحت نظارت روسیه و ترکیه به دست آمد. توافقی که همچنان به قوت خود باقی است و دولت سوریه بنا بر ملاحظات سیاسی روند نظامی مبارزه با یکی از آخرین کانون‌های تروریست‌های مسلح در ادلب را به تعویق انداخته است.

این توافق در شهریور ماه میان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان همتای ترک وی به دست آمد و به توافق ادلب موسوم شد. بر اساس این توافق منطقه عاری از سلاح در ادلب به وجود آمد و عناصر مسلح سلاح‌های سنگین خود را از نواری بین ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر از خطوط تماس کنار گذاشتند.

این توافق باعث باز شدن گذرگاه بین المللی بین دمشق و حلب و حلب و لاذقیه شد. توافق مذکور همچنین باعث توقف عملیات نظامی گسترده ای شد که دولت سوریه در آن زمان خود را برای آن آماده می کرد تا بتواند کنترل کامل استان ادلب به عنوان آخرین مقر استقرار تروریست‌ها در سوریه را در اختیار بگیرد.

در روز ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸ نیز وزارت دفاع ترکیه از پایان ایجاد منطقه بی طرف در چهارمین منطقه کاهش تنش در سوریه خبر داد. این در حالی بود که درگیری ها میان نیروهای دموکراتیک سوریه و گروه تروریستی داعش در اطراف منطقه هجین ادامه داشت و هیچ پیروزی برای طرفین به دست نمی آمد.

** نشست‌های دیپلماتیک در مورد سوریه

در عرصه سیاسی نیز تحولات سوریه طی سال ۱۳۹۷ شامل برگزاری مذاکرات متعددی در سوچی و ژنو بود که در این مذاکرات صحبت از تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی برای حل و فصل سیاسی بحران سوریه مطرح شد.

این مذاکرات در سوچی و آستانه و ژنو و تهران و استانبول برای رسیدن به راه حل سیاسی در سوریه ادامه پیدا کرد. آخرین این مذاکرات در ژنو بود که در تاریخ ۱۸ دسامبر میان روسیه و ایران و ترکیه و نماینده سازمان ملل متحد برای بررسی تأسیس کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه تشکیل شد.

** افول تدریجی سطح اهداف آمریکا در سوریه

نگاهی به فعالیت‌های آمریکا در سوریه طی سال گذشته نشان از شکست طرح‌های مکرر آمریکا در این کشور دارد. البته واشنگتن بعد از شکست هر طرح، جایگزین آن را با منافع و اهداف محدودتری برای خود دنبال می‌کند. به همین علت طی سال گذشته شاهد افول سطح منافع راهبردی واشنگتن در سوریه بودیم. گرچه در ابتدای سال دولت آمریکا همچنان از امکان براندازی در سوریه سخن می‌گفت، اما در حال حاضر تلاش دارد پرونده‌هایی نظیر روند بازسازی سوریه و احیای مناسبات رژیم های عربی با این کشور را مدیریت کند.

یکی از مواردی که دولت آمریکا هنوز روی آن تکیه دارد، طرح تجزیه بخش‌هایی از سوریه ضمن حمایت از کردها و تشویق آنها به جدایی طلبی است. گرچه هنوز امکان اجرایی این طرح منتفی نشده، اما تعلل آمریکا و بازی این کشور در لبه تیغ منافع آنکارا و کردهای سوریه نشان از پیچیدگی‌های بالای اجرای این سناریو دارد.

علاوه بر اینها حضور دولت روسیه در پرونده ادلب نیز کار را بر آمریکایی‌ها مشکل کرده است. دولت ترکیه نیز مانند گذشته به سیاست‌های آمریکا در دوره ترامپ اعتماد ندارد و به همین علت کاخ سفید نتوانسته طی یک سال گذشته در روند اقدامات سیاسی بویژه در ادلب رخنه کند.

دولت آمریکا گرچه طی ماه‌های اخیر از تصمیم خود برای خروج نیروهای خود از سوریه عقب‌نشینی کرد، اما به نظر می‌رسد در سایه ادامه پیروزی‌های دولت بشار اسد این اتفاق گریز ناپذیر خواهد بود. شاید روزی فرا برسد که دولتمردان آمریکا احساس کنند کاش اجازه اجرای طرح ترامپ برای خروج از سوریه را داده بودند و به این ترتیب رسوایی حاصل از فرار آنها از سوریه کمتر می‌شد.

طی ماه‌های اخیر کار به جایی رسیده که واشنگتن یکی از اولویت‌های خود در سوریه را جلوگیری از بازگشت آوارگان به این کشور و مشخص شدن شرایط عادی زندگی در سوریه تعریف کرده است. این در حالی است که در پی بازگشت امنیت به بسیاری از شهرهای سوریه، بازگشت بسیاری از آوارگان این کشور از نقاط مختلف از جمله لبنان به سوریه با وجود تلاشهای سازمان ملل متحد و کشورهای غربی برای مانع تراشی در روند بازگشت آوارگان با تمامی راهکارهای ممکن، ادامه دارد.

گرچه عادی شدن شرایط نظامی، امنیتی و سیاسی در سوریه هنوز به زمان زیادی نیاز دارد، اما به نظر می‌رسد این تحولات وارد کانالی شده که امکان مقلوبه شدن جنگ و تحقق منافع اردوگاه متخاصم سوریه در آن وجود ندارد. لذا آمریکا و حامیان منطقه‌ای آن باید برای برون رفت از باتلاق سوریه ضمن حفظ اعتبار سیاسی خود به دنبال راه چاره‌ای باشند.