سرویس جهان مشرق - طی سال‌های گذشته، به‌ویژه پس از امضای توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۵، موضوع گسترش روابط نظامی-تسلیحاتی میان ایران و روسیه تیتر بسیاری از گزارش‌های بین‌المللی، از جمله مقالات اندیشکده‌های آمریکایی، شد. آن زمان، موضوع بسیاری از این گزارش‌ها فروش سامانه‌ی پدافندی اس-۳۰۰ یا اس-۴۰۰ از سوی مسکو به تهران بود. اکنون چندین هفته است که بازارِ موضوع دیگری در رسانه‌ها و محافل تحلیلی آمریکایی داغ شده است: فروش پهپاد از طرف ایران به روسیه. همزمان، اخباری درباره‌ی احتمال دستیابی ایران به جنگنده‌های نسل جدید و قدرتمند سوخو-۳۵ روسی نیز به گوش می‌رسد. اما این اخبار چه اندازه صحت و اهمیت دارند؟ و در صورت برقراری همکاری‌های نظامی-تسلیحاتی میان دو کشور، معادلات بین‌المللی دست‌خوش چه تغییراتی خواهند شد؟

تصویری از درون «پایگاه پهپادی راهبردی ۳۱۳» مشهور به «شهر زیرزمینی پهپادی» ارتش ایران. جمهوری اسلامی در حال حاضر یکی از قدرت‌های برتر جهان در حوزه‌ی پهپادی است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه در کانون توجه «انجمن امنیتی اسپن»

نشریه‌ی آمریکایی «۱۹۴۵» (19FortyFive) اخیراً طی مقاله‌ای تجمیعی تحت عنوان «آیا روسیه در ازای پهپادهای ایران جنگنده‌ی سوخو-۳۵ می‌دهد؟[۱]» به قلم «برنت ایستوود» دبیر دفاعی و امنیت ملی این نشریه، کارشناس تهدیدهای نوظهور، و افسر سابق ارتش آمریکا، شماری از گزارش‌های مختلف با این موضوع در منابع مهم آمریکایی را جمع‌آوری و خلاصه‌سازی کرده و از آن‌ها نتایج قابل‌توجهی گرفته است. اگرچه نشریه‌ی ۱۹۴۵، ادبیات قابل‌پیش‌بینی نشریه‌های آمریکایی علیه ایران و روسیه را به کار برده، اما خواندن گزارش آن خالی از لطف نیست. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، ترجمه‌ی گزارش ۱۹۴۵ است.

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

به نظر می‌رسد دو حامی دولتی تروریسم می‌خواهند با هم سامانه‌ی هوابرد مبادله کنند[۲]. ایران و روسیه، دو کشور یاغی، در حال تهاتر پهپاد با جنگنده هستند. از یک طرف، پهپادهای ایران چشم روسیه را گرفته و، از طرف دیگر، تهران به جنگنده‌های روسی[۳]، مانند «سوخو-۳۵ فلنکر[۴]» علاقه دارد[۵]. تهران طی ماه جاری [آگوست ۲۰۲۲] اولین محموله از پهپادهایش را برای ارزیابی و آزمایش به مسکو فرستاد. همزمان، خلبانان ایرانی در روسیه دارند پرواز و کار با سوخو-۳۵ را می‌آموزند. آیا این رابطه می‌تواند به عنوان الگویی برای جلب کمک‌های چین[۶] و ایجاد یک سه‌گانه‌ی قدرتمند عمل کند؟

تهران و مسکو به هم نزدیک‌تر می‌شوند

تبادل دوجانبه‌ی ایران و روسیه، که خبر آن ۲ آگوست [۱۱ مرداد ۱۴۰۱] در توئیتر افشا شد[۷]، احتمالاً با هدف دور زدن تحریم‌ها و تشکیل یک بلوک نظامی علیه غرب به سود دو کشور انجام می‌شود. اندیشکده‌ی «مؤسسه‌ی مطالعات جنگ» مستقر در واشینگتن، در این‌باره، این‌گونه توضیح می‌دهد: «این [خبر] با گزارش‌های اخیر مطابقت دارد که می‌گویند مسکو و تهران به دنبال همکاری‌های بیش‌تر در حوزه‌ی هوانوردی به منظور دور زدن تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه و ایران، و حمایت از عملیات‌های روسیه در اوکراین هستند[۸].»

سفر ابراهیم رئیسی (راست)، رئیس‌جمهور ایران، به مسکو و دیدار با ولادیمیر پوتین (چپ)، رئیس‌جمهور روسیه. چرخش تهران به سوی شرق برای مقابله با سیاست‌های امپریالیستی غرب، از جمله تحریم‌های بین‌المللی، از ابتدا در دستورکار دولت رئیسی بوده است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› توافق محرمانه ایران با روسیه برای صادرات نفت؟

›› گزارش رسمی پایگاه ریاست‌جمهوری روسیه از دیدار رئیسی با پوتین

این تبادل، مزایای متقابل خواهد داشت

چشم روسیه به دنبال پهپادهای جنگی «شاهد-۱۲۹[۹]» و «شاهد-۱۹۱[۱۰]» است. ارتش روسیه در ایجاد برتری هوایی بر فراز اوکراین با مشکل مواجه شده و امیدوار است این سامانه‌های مسلح و بدون‌سرنشین بتوانند این ورق را برگردانند. در همین حال، دلِ ایران برای جنگنده‌های جدید لک زده و سوخو-۳۵ دقیقاً همان چیزی است که نیاز دارد. سروکله‌ی این معامله از داخل تخم توافقنامه‌ی نظامی ۱۰ میلیارد دلاری ۲۰ ساله‌ای پیدا شد که دو کشور پیش‌تر، ژانویه‌ی ۲۰۲۲، میان خودشان منعقد کردند[۱۱].

 یک فروند «شاهد-۱۹۱ صاعقه ۲» در نمایشگاه «اقتدار ۴۰». صاعقه یکی از پهپادهای ساخت ایران است که طبق گزارش‌های رسانه‌ای، چشم روس‌ها را گرفته  است. (+)

نقطه‌ی قوت نظامی ایران، جنگ پهپادی است

ایران از اوایل دهه‌ی ۲۰۱۰ تبدیل به یک قدرت سرآمد در جنگ پهپادی شد؛ بعد از این‌که ایرانی‌ها با روش‌های الکترونیکی، یک سامانه‌ی بدون‌سرنشین رادارگریز «آرکیو-۱۷۰ سنتینلِ» آمریکایی را مختل کردند[۱۲] و آن را دست‌نخورده فرود آوردند. [آرکیو-۱۷۰ که به «جانور قندهار» مشهور شده، را «پنهانکارترین هوانورد آمریکا» و زمین‌گیر شدن آن توسط ایران را چه‌بسا «بزرگ‌ترین خسارت فناورانه‌ی آمریکا از زمان جنگ سرد» دانسته‌اند[۱۳].] این هوانورد آمریکایی منبع الهامی برای پهپاد رزمی «صاعقه[۱۴]» و پهپاد تهاجمی «شاهد-۱۷۱[۱۵]» شد که هر دو از طراحی «بال‌دیس[۱۶]» [گونه‌ای از هوانورد که عملاً فاقد بدنه‌ی اصلی است و تنها از بال تشکیل شده] استفاده می‌کنند. یک بار، سال ۲۰۱۸، یک فروند صاعقه تا عمق فضای آسمان اسرائیل [فلسطین اشغالی] نفوذ کرد، بدون این‌که آتش‌بارهای ضدهوایی «پاتریوت» [ساخت آمریکا] بتوانند آن را سرنگون کنند. در نهایت، بعد از این‌که این پهپاد به پدافند اسرائیلی‌ها نزدیک شد، مجبور شدند با شلیک مستقیم [یک فروند بالگرد تهاجمی] از فاصله‌ی نزدیک، آن را از بین ببرند.

در همین‌باره بخوانید:

›› ایران، یک - آمریکا، هیچ؛ بلوف‌های سازنده RQ-4 درباره جنگ با ایران 

›› ایران تنها شکارچی پهپادهای گلوبال‌هاوک آمریکا

›› آیا «شاهین» آمریکایی که شکار ایران شد تله سایبری بود؟

این تهاتر به کارزار جنگی روسیه در اوکراین کمک خواهد کرد

مجله‌ی «دیدبان نظامی» معتقد است تجربه‌ی ایران در حوزه‌ی پهپادی [و انتقال این تجربه به روسیه] می‌تواند چالشی برای پدافند هوایی اوکراین به وجود بیاورد. این نشریه می‌نویسد: «پهپادهای رادارگریز جدیدتر ایران، از جمله سامانه‌های تهاجمی شاهد-۱۸۱ و شاهد-۱۹۱، می‌توانند به طور ویژه‌ای برای سامانه‌های پدافندی اوکراین مشکل‌ساز شوند، چراکه فشردگی و پیشرفتگی این پدافندها نسبت به پدافندهای مستقر در اسرائیل، ضعف قابل‌توجهی دارند[۱۷].»

«بنیامین نتانیاهو» (راست) نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی، در کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۱۸ قطعه‌ای را در دست دارد که ادعا می‌کند متعلق به یک فروند پهپاد «شاهد-۱۹۱ صاعقه ۲» ساخت ایران است. سال ۲۰۱۸، رسانه‌ها خبر دادند یک پهپاد صاعقه‌ی ایرانی موفق شده تا عمق آسمان فلسطین اشغالی نفوذ کند، بدون این‌که پدافند رژیم صهیونیستی موفق به شناسایی یا سرنگونی آن شود. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› پرنده‌های «ابابیل» ایران بلای جان «پاتریوت» آمریکایی

دوای درد ایران

در سوی دیگر، ایران به دنبال جنگنده‌های جدید می‌گردد، چراکه در حال حاضر به طراحی‌های دوران جنگ سرد، مانند «اف-۱۴ تامکت[۱۸]» آمریکا و «سوخو-۲۲ فیتر[۱۹]» شوروی، وابسته است. یک فروند سوخو-۲۲ طی همین ماه جاری در ایران سقوط کرد؛ یک فروند اف-۱۴ هم ماه ژوئن در اثر بروز حادثه سقوط کرده بود.

تصویر منتسب به جنگنده‌ی «قاهر-۳۱۳». این جنگنده‌ی بومی ایرانی قرار بود نیاز ایران به واردات جنگنده‌های پیشرفته و پنهانکار را مرتفع کند، اما تا کنون عملیاتی نشده است. (+)

یک فروند جنگنده‌ی چندمنظوره‌ی «سوخو-۳۵اس» نیروی هوایی روسیه در حال برخاستن از زمین در سال ۲۰۱۶. دستیابی ایران به این جنگنده‌های روس می‌تواند بخشی از نیاز تهران به نوسازی ناوگان هوایی‌اش را برطرف نماید. (+)

بنیان‌های تاکتیکی و راهبردی

موضوع [تهاتر احتمالی میان ایران و روسیه] را از دو جنبه می‌توان تحلیل کرد: جنبه‌ی اول، جنبه‌ی تاکتیکی این تبادل است؛ البته اگر در عمل انجام شود. این مبادله [به تناسب «کس نخارد پشت من...»] «پشت هر دو طرف را می‌خارد»، و ظرفیت‌هایی را در اختیار هر یک از طرفین قرار می‌دهد که به‌شدت به آن‌ها نیاز دارند: از یک سو، نیروی هوایی ایران از نظر تجهیزاتی دچار کمبودهای تأسف‌برانگیزی است، و از سوی دیگر، پهپادهای روسیه در طول جنگ اوکراین عملکرد خوبی نداشته‌اند[۲۰]. جنبه‌ی دوم، جنبه‌ی راهبردی این توافق است، چراکه در سطح گسترده‌تر، با اهداف امنیتی بین‌المللی درباره‌ی هر دو کشور ارتباط پیدا می‌کند. روابط روسیه و ایران با یک‌دیگر دارد نزدیک‌تر می‌شود؛ و این، خبر بدی برای ناتو و اتفاق ناخوشایندی برای اسرائیل، عربستان، و سایر متحدان آمریکا در خلیج [فارس] است.

یک فروند پهپاد تهاجمی میان‌ارتفاع و بلندبرد «وینگ لونگ ۲» ساخته‌ی کمپانی چینی «گروه صنایع هواپیمایی چنگدو» در نمایشگاه هوایی دبی در ماه نوامبر سال ۲۰۱۹. چین طی سال‌های اخیر به بسیاری از متحدان سنتی آمریکا نیز تسلیحات و تجهیزات نظامی فروخته است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› چرا روسیه و چین، ایران را تقویت می‌کنند؟

›› هزینه‌های کوچ از خاورمیانه؛ متحدان آمریکا در بحران اوکراین طرف روسیه هستند

روسیه احتمالاً می‌خواهد دیپلماسی جنگ‌افزاری‌اش را با چین نیز تقویت کند. پکن منابع امنیتی عظیمی دارد که می‌توانند به کمک روسیه بیایند. چینی‌ها پیشاپیش از روسیه نفت می‌خرند؛ که نقدینگی لازم برای تأمین مالی کارزار جنگی مسکو را فراهم می‌کند. «ماریا شاگینا» پژوهشگر «مؤسسه‌ی بین‌المللی مطالعات راهبردی» مستقر در لندن، در گفت‌وگو با پایگاه خبری «رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی» می‌گوید: «در چندین موقعیت مختلف شنیده‌ایم که روسیه و چین با یک‌دیگر شراکت «بدون محدودیت» برقرار کرده‌اند و شی [رئیس‌جمهور چین] اخیراً [۱۵ ژوئن] بر حمایتش از همکاری متقابل با روسیه تأکید کرد[۲۱].»

نفتکش «ولادیمیر روسانوف» (که نام خود را از یک زمین‌شناس و کاوشگر روس گرفته) در پایانه‌ی گاز مایع طبیعی (ال‌ان‌جی) شهر «نانتونگ» در شرق چین پهلو گرفته تا محموله‌ی خود را تخلیه کند. غربی‌ها چین را متهم می‌کنند که با خرید نفت و واردات سوخت‌های دیگر از روسیه، بودجه‌ی مورد نیاز موسکو برای ادامه‌ی جنگ اوکراین را تأمین می‌کند. (+)

(از راست) «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین، «ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران، و «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه. توسعه‌ی روابط میان ایران، چین، و روسیه طی ماه‌های اخیر حکایت از شکل‌گیری جبهه‌ای در مقابل غرب دارد که روزبه‌روز قدرتمندتر می‌شود. (+)

«محور شرارت ۲»

این تحولات به منزله‌ی تشکیل محور جدیدی با حضور کشورهای ضدغربی است که در جریان جنگ اوکراین با هم متحد شده‌اند. ممکن است تعاملات نظامی و دیپلماتیک بیش‌تری نیز با هدف تشکیل یک اتحاد قوی‌تر میان این سه دشمن آمریکا وجود داشته باشد. همزمان با نزدیک‌تر شدنِ این سه کشور به یک‌دیگر، ایالات متحده و ناتو باید این تحولات را از نزدیک زیر نظر داشته باشند.