سرویس سیاست مشرق- نزدیک به دو ماه قبل بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در یک جلسه انتخاباتی در سن دیگو به حاضران اعلام کرده است که برجام مرده است؛ اما نمی‌تواند این خبر را اعلام کند. رئیس‌جمهور آمریکا گفته است که دلیل کنار نکشیدن آمریکا از مذاکرات طولانی بوده و آن را بیان نمی‌کند. خلاصه جمله بایدن را این‌گونه می‌توان ترجمه کرد که آمریکایی‌ها برجام را بیهوده اما ضروری می‌دانند!
تفسیر جمله رئیس‌جمهور آمریکا آن است که کاخ سفید هرگز قائل به بازگشت به برجام؛ لغو تحریم‌ها و اجرای بندهای آن نیست، اما به دلیل وضعیت ژئواستراتژیک نیروهای تروریستی ارتش آمریکا در منطقه و نیز باتلاق جنگ در اوکراین و ایجاد قطب‌های جدید امنیتی در جهان حاضر نیست پایان یک توافق نیم‌بند چون برجام را به صراحت و شجاعت اعلام کند.
روز گذشته خبرگزاری رویترز در تحلیلی درباره رویکرد آمریکا به برجام، نوشته است که تلاش‌های تقریباً دوساله برای احیای توافق به‌جایی نرسیده است، اما آمریکا و متحدان اروپایی‌اش می‌گویند درهای دیپلماسی باز است. رویترز در ادامه این تحلیل نوشته است که اعلام مرگ برجام نیازمند یک جایگزین است که می‌تواند خطرات فراوان بین‌المللی داشته باشد.
ابهام غربی‌ها از دیپلماسی بدون برجام شواهدی نیز دارد. جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هفته گذشته پس از نشست مقام‌های اتحادیه اروپا در بروکسل، گفته بود که فکر می‌کنم گزینه‌ای بهتر از برجام برای اطمینان از دست نیافتن ایران به سلاح هسته‌ای روی میز باشد. رابرت اینهورن افسر ارشد سازمان سیا نیز در یادداشتی که اخیراً منتشرشده است به تحلیل شیوه رفتاری ایران با غرب پرداخته و گفته است که باوجودآنکه شرایط فعلی بدترین زمان برای احیای برجام است اما هزینه سیاسی عبور از برجام بسیار بالا است؛ آن‌هایی که عقلشان در سیاست خارجی کار می‌کند، خیلی ساده از روی گزینه برجامی نمی‌گذرند.
مورس زدن جوزف بورل به چه معناست؟
بازگشت اروپایی‌ها به میز گفتگو و تردید آمریکایی‌ها برای خروج قابل‌تأمل است؛ روز گذشته و پس از ۹۰ روز از پایان اغتشاشات با هدایت سرویس‌های اطلاعاتی ۱۱ کشور غربی، جوزف بورل از امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه خواسته است تا بساط مذاکره را دوباره باهم بچینند.
در حاشیه نشست بغداد ۲ برای مشارکت و همکاری به میزبانی امان پایتخت اردن، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزیر خارجه با یکدیگر گفتگو کردند، گفته‌شده است که محور اصلی این دیدار بررسی آخرین روند مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌ها و همچنین نوع موضع‌گیری برخی از مقامات اتحادیه اروپا و غربی درباره تحولات اخیر ایران بوده است.
جوزپ بورل در جریان این دیدار که دیروز سه‌شنبه در منطقه «بحرالمیت» برگزار شد، از ضرورت بازگرداندن برجام خبر داد. بااین‌حال او مدل احیای توافق را نه بر مبنای بسته پیشنهادی ماه اوت، بلکه بر اساس مذاکرات وین تشریح کرد. این به این معنی است که طرفین همچنان دچار اختلاف‌نظر هستند و نیاز به مذاکرات بیشتر به‌ویژه با تأکید غرب بر مبنای لحاظ کردن متغیرهای جدید وجود دارد.
در این جلسه امیرعبداللهیان ضمن اعلام آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای جمع‌بندی مذاکرات وین بر اساس پیش‌نویس بسته مذاکراتی که نتیجه ماه‌ها مذاکرات سخت و فشرده است به طرف‌های مقابل توصیه کرد که با پرهیز از سیاسی‌کاری و با اتخاذ رویکردی سازنده و واقع‌بینانه، تصمیمات سیاسی لازم را برای اعلام توافق بگیرند. اشاره وزیر خارجه از به «سیاسی‌کاری» نقش غیر سازنده کشورهای غربی به‌عنوان شتاب‌دهنده آشوب‌ها در ایران است.
پیش‌ازاین روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی نوشته بود که غربی‌ها روی اغتشاشات در تهران حساب ویژه بازکرده‌اند، این روزنامه آمریکایی نوشته بود که دولت‌های غربی به این تحلیل رسیده‌اند که هر چه قدر آتش آشوب‌ها در چند محله دامنه بیشتری پیدا کند، اثرات آن باعث می‌شود که عمق راهبردی ایران ضعیف‌تر شده و امتیازات بیشتری روی میز به‌طرف مقابل بدهد، این جمله به این معنا بود که طرف آمریکایی به‌خوبی می‌دانست که نمی‌تواند روی اسب بازنده اغتشاشات شرط‌بندی کند؛ زیرا براندازی در داخل ایران را غیرممکن می‌داند، اما می‌تواند بر سر میزی قمار کند که روی آن نبازد! ایال پینکو کارشناس ارشد صهیونیست در یادداشتی دراین‌باره نوشته است: براندازی ایران؛ مأموریت غیرممکن برای کاخ سفید است، آن‌ها باید مدل بازی با ایرانی‌ها را عوض کنند.
جمع‌بندی غربی‌ها از وضعیت دیپلماتیک با ایران باعث شد تا پس از پایان دیدار میان وزیر خارجه ایران با طرف اروپایی، بورل با زدن مورس سیاسی در اینترنت پالس مذاکره برای تهران بفرستد، مسئول سیاست خارجه اروپا نوشت که توافق کردیم که کانال‌های ارتباطی را باز نگه‌داریم و برجام را بر اساس مذاکرات وین بازگردانیم. وی نوشت: در بحبوحه وخامت روابط میان ایران و اتحادیه اروپا دیداری ضروری با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در اردن داشتم. بورل در ادامه مواضع مداخله‌جویانه کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا در امور داخلی ایران افزود: (در این دیدار) بر ضرورت توقف فوری حمایت نظامی از روسیه و سرکوب داخلی در ایران تأکید شد.
البته جملات بورل در این توییت مبهم است، درست مانند تردیدهای آمریکایی‌ها برای پایان برجام! دلایل این موضوع نیز بسیار روشن است؛ دیدار امیرعبداللهیان با مسئول سیاست خارجه اروپا در حالی انجام‌شده است که یک روز قبل از آن هیئت پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تهران را ترک کرده است، تمامی آگاهان به مسائل برجامی به‌خوبی می‌دانند که گره اصلی مذاکرات زیاده‌خواهی فرا پادمانی غربی‌ها است!
منابع مطلع خبر داده‌اند که جمهوری اسلامی ایران حاضر به عبور از خط قرمزهای خود نبوده و مأموران آژانس در سفر به ایران به اهدافی که آمریکایی‌ها برای آن‌ها طراحی کرده بودند به‌هیچ‌عنوان نرسیده‌اند. البته جمهوری اسلامی ایران هنوز غنی‌سازی ۹۰ درصدی را در دستور کار قرار نداده است و از سویی به‌صورت علنی به جهانیان اعلام کرده است که مأموریت هسته‌ای تهران دستیابی به بمب اتمی نیست، ازاین‌رو پنجره دیپلماسی به روی غرب همچنان باز است، به این شرط که تعبیر وزیر امور خارجه غرب از خود صداقت نشان داده و دست از رفتارهای غیرقانونی بردارد.
پایان دادن به زندگی نباتی برجام و یا ادامه حیات آن چند پیش‌شرط مهم و اثرگذار دارد:
۱-در دور جدید از گفتگوها غرب عمیقاً به «ذهن جدید» در برابر ایران نیاز دارد.
۲- پیش‌نویس ماه اوت متن نهایی برای توافق نیست، غرب زمان را ازدست‌داده و در قمار اغتشاشات باخته است؛ توافق جدید متن جدید و به‌روزرسانی شده می‌خواهد. بسته‌های تحریمی با غالب هیجانی از سوی آمریکا در ۹۰ روز گذشته نشان داد که مسیرهای قبلی مسدود شده است.
۳- آشکار است که هدف آمریکایی‌ها از باز نگه‌داشتن پنجره دیپلماسی نگرانی آن‌ها از جنگ اوکراین است، جنگ ترکیبی را روی کاغذ نمی‌توان حل‌وفصل کرد، واشنگتن باید شاخص‌های مختلف را کنار یکدیگر اندازه‌گیری کند!
۴- غرب دیگر فروشنده توافق نیست؛ بلکه باید آن را بخرد؛ بازی روی اسب مرده آشوب‌ها باعث شد جای خریدار و فروشنده تغییر کند؛ توافق جدید نیاز به لایسنس دارد؛ تهران حاضر نیست توافقی با غرب انجام دهد که مبتنی بر نفت در برابر غذا؛ خودرو یا هر پیش‌فرض مصرفی باشد.
۵- ضمانت توافق جدید دیگر تنها روی حفظ زیرساخت‌های علمی و پژوهشی استوار نیست؛ ایران می‌خواهد توافقی را پیش ببرد که مسئله کانال‌های ایران در گنبد شمالی تعیین تکلیف کرده و تهران را به هاب ترانزیتی در جنوب بدل کند.
پس از پایان اغتشاشات آمریکایی‌ها به‌شدت توافق نیاز دارند؛ اما این بایدن همچنان به توافق محدود و در یک چهارچوب بسته با ایران فکر می‌کند؛ درحالی‌که در آن‌سو تنها توافقی سودمند است که از عمق لازم برخوردار باشد، سیاست هوشمند و درخشان خوب می‌داند که بدون توافق بودن با غرب بهتر از داشتن یک توافق نیم‌بند و محدود است.