به گزارش مشرق، اندیشکده آمریکایی «کنترل تسلیحات» در یادداشتی به قلم «داریل کیمبال» مدیر اجرایی این مؤسسه نوشت: پیشرفت در موضوعاتی کلیدی صورت گرفته است. ازجمله تقویت نظارت‌ها و رصد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سایت‌های موجود و مخفی؛ ایران همچنین بر سر تعدیل رآکتور آب‌سنگین اراک، برای کاهش شدید محصول پلوتونیومش توافق کرده است؛ و چارچوبی کلی برای چشم‌پوشی از برخی تحریم‌ها و رفع کامل تحریم علیه ایران تعیین‌شده است. بااین‌حال کارهای بیشتری از سوی دو طرف برای کاستن از تفاوت‌ها در خصوص مهم‌ترین مسئله مورد اختلاف، باید انجام شود: کم کردن ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران. برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران کانون نگرانی بین‌المللی برای یک دهه بوده به دلیل اینکه سانتریفیوژهای گازی که برای غنی‌سازی اورانیوم به‌کاررفته‌اند نه‌تنها قابلیت غنی‌سازی به میزان نیاز رآکتوری- با ۳٫۵ درصد اورانیوم شکافتی -۲۳۵- را دارا هستند، بلکه توان رسیدن به میزان موردنیاز سلاح که ۹۰ درصد U-235 است، را نیز دارند.
متن کامل این یادداشت بدون تأیید محتوا یا تحلیل‌های آن در ادامه جهت استفاده مخاطبان، کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه آمده است.
■وضعیت و ظرفیت سانتریفیوژهای ایرانی■
گفتگوها میان قدرت‌های اروپایی و ایران در سال ۲۰۰۵ قطع شد، ایران ظرفیت سانتریفیوژهای خود را از ۳۰۰ عدد نسل اول IR-1 در یک سایت به ۱۹۰۰۰ دستگاه در دو سایت رساند. اکنون در حدود ۱۰۲۰۰ عدد از سانتریفیوژهای نسل اول فعال هستند. ایران همچنین ۱۰۰۰ سانتریفیوژ پیشرفته IR-2M را در طرح غنی‌سازی نطنز راه‌اندازی کرده، که ۳ تا ۵ برابر قوی‌ترند، اما هنوز فعال نیستند. سانتریفیوژهای فعال IR-1 ایران به نحو نظری به تهران اجازه می‌دهد که اورانیوم طبیعی را به مقدار کافی گاز اورانیوم غنی‌شده در سطح تسلیحاتی برای یک بمب هسته‌ای، (۲۵ کیلوگرم) در حدود شش ماه، اگر این تلاش مخفی بماند، غنی‌سازی کند. اگر ایران بخواهد زرادخانه تسلیحات هسته‌ای قابل‌توجهی داشته باشد، بیش از یک سال برای انباشت گاز اورانیوم در سطح تسلیحاتی موردنیاز برای سلاح‌های بیشتر، تبدیل مواد به شکل فلز، ایجاد و تست ابزار هسته‌ای و جفت کردن بمب با پرتابگر متناسب، زمان نیاز دارد.
■مراحل موردنیاز برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران■
به‌عنوان بخشی از توافق جامع، ایران و ۱+۵ باید بتوانند بر سر چند مرحله ساده توافق کنند که ایران را محدود می‌کند: محدود کردن غنی‌سازی ایران به زیر ۵ درصد؛ حفظ ذخایر اورانیوم ایران در حد نزدیک به صفر و توقف تولید طرح غنی‌سازی محدودتر فردو، و تغییر آن به ساختاری صرفاً تحقیقاتی؛ اما هر دو طرف باید فرمولی را پیدا کنند که ظرفیت غنی‌سازی ایران را در سایت بزرگ‌تر نطنز محدود می‌کند؛ به‌نحوی‌که ایران را از تولید سریع گاز اورانیوم غنی‌شده به میزان بالا برای تولید سلاح، بازدارد؛ اما به نیازهای عملی مدنی ایران، چنانکه توافق موقت ۲۴ نوامبر بین ایران و ۱+۵ آن را تعیین کرده است، پاسخ گوید. برای چند سال آینده نیازهای عملی ایران محدود خواهد بود. رآکتور تحقیقاتی تهران ایزوتوپ پزشکی تولید می‌کند و ایران اکنون مواد لازم برای تأمین سوخت این رآکتور را برای چند سال آینده در اختیار دارد.
■ ایران نمی‌تواند بر تأمین‌کنندگان خارجی سوخت هسته‌ای، متکی باشد ■
اگر رآکتور اراک به نحوی تعدیل شود که اورانیوم ۳٫۵ درصدی را به‌عنوان سوخت مصرف کند، بیش از ۱۰۰۰ سانتریفیوژ نسل اول برای تأمین نیازهای سوختی این کشور کافی است. ایران همچنین راکتور نیروگاهی آب سبکی در بوشهر به ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات دارد که از سوخت روسی، ذیل توافق ده‌ساله‌ای که می‌تواند در ۲۰۲۱ تمدید شود، تغذیه می‌شود، را در اختیار دارد. این توافق روسیه را ملزم می‌کند که تأمین سوخت این نیروگاه را ادامه دهد مگر اینکه ایران نخواهد قرارداد تأمین سوخت را تمدید کند. ایران با روسیه در حال گفتگو است تا چهار رآکتور نیروگاهی دیگر را بسازد و پشتیبانی کند، که اولی احتمالاً در هشت سال آینده تکمیل شود. بله مذاکره‌کنندگان ایرانی مخالف محدودیت‌های نامتعین در برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود هستند. آن‌ها پافشاری می‌کنند که نیازهای سوختی هسته‌ای این کشور ممکن است افزایش یابد و می‌گویند که آن‌ها نمی‌توانند بر تأمین‌کنندگان خارجی، با توجه به غیرقابل اتکا بودن این تأمین‌کنندگان در گذشته، متکی باشند.
■سازوکارهای عملی برای پیشبرد توافق ■
تخمین زده می‌شود که ممکن است ایران به ۱۰۰۰۰۰ سانتریفیوژ نسل اول، برای تولید سوخت برای نیروگاه بوشهر نیاز داشته باشد. مذاکره‌کنندگان می‌توانند با ترکیبی از مبانی لازم که برای دو طرف قابل‌قبول خواهد بود، قضیه را فیصله دهند. این مبانی زمان موردنیاز برای تولید مواد لازم برای ساخت بمب – ۹ تا ۱۲ ماه یا بیشتر – را افزایش می‌دهد و برای ایران ظرفیتی بیش از ظرفیت کافی برای برنامه هسته‌ای مدنی مجاز می‌شمرد.
- محدود کردن ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران برای ۶ تا ۱۰ سال به کمتر از ظرفیت فعلی‌اش- اما درعین‌حال اگر ایران اطلاعات لازم را به آژانس ارائه کند و ثابت شود تمامی تجربیات قبلی با جنبه‌های احتمالی تسلیحاتی خاتمه یافته و اگر ایران ثابت کند که نمی‌تواند به منابع سوختی خارجی دسترسی داشته باشد، اجازه دادن برای افزایش متناسب در ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران در مراحل بعدی توافق در نظر گرفته شود.
■ کل ظرفیت غنی‌سازی عملیاتی باید ذیل محدودیت‌های موردتوافق قرار بگیرد■
- توافق با از رده خارج کردن، و انبار سانتریفیوژهای نسل اول IR-1 با مهروموم آژانس طی یک دوره چندساله، و جایگزینی آن‌ها با تعداد کمتری از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر. در این دوره گذار، کل ظرفیت غنی‌سازی عملیاتی باید ذیل محدودیت‌های موردتوافق قرار بگیرد که به نحو ایدئال کمتر از میزان کنونی است. این به دانشمندان ایران اجازه خواهد داد تا به‌تدریج به ماشین‌های مقرون‌به‌صرفه، دست یابند؛ اما همچنان قابلیت‌های غنی‌سازی ایران را محدود کند.
- توافق با عدم به‌کارگیری سانتریفیوژها تا زمانی که ثابت شود نیاز قابل‌قبولی برای غنی‌سازی اقتصادی وجود دارد. این می‌تواند زمان را برای ایران برای عملیاتی کردن این ماشین‌ها، و ایجاد تضمین اضافی علیه سناریوهای گریز هسته‌ای سریع، افزایش دهد.
- ارائه تضمین‌های تأمین سوخت هسته‌ای از سوی ۱+۵ به ایران می‌تواند نیازهای آتی انرژی و تحقیقاتی ایران را تأمین کند. این تضمین‌ها می‌تواند شامل پیش تحویل سوخت برای رآکتور نیروگاهی آب سبک بوشهر باشد؛ قبل از اینکه توافق تأمین سوخت با روسیه در سال ۲۰۲۱ تمام شود.
ایران همچنین باید با بازرسی‌های در محل، شامل مراکز تولید اورانیوم، بر اساس مفاد پروتکل الحاقی آژانس، موافقت کند. این برای ایجاد اعتماد برای اینکه ایران به الزامات خود عمل می‌کند و به دنبال برنامه هسته‌ای تسلیحاتی مخفیانه نیست لازم است، که ریسک نبرد بزرگ دیگر در منطقه را کاهش می‌دهد و زمینه لازم برای تعقیب برنامه هسته‌ای واقعی و صلح‌آمیز را برای ایران فراهم می‌کند.
دستیابی به توافقی جامع نیزمند سازش طرفین است. با این حال راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از مسلح شدن ایران به سلاح‌های هسته‌ای، کم کردن احتمال جنگ بزرگ دیگری در منطقه، و فراهم کردن زمینه لازم برای ایران، برای پیگیری برنامه هسته‌ای واقعی و صلح‌آمیز خود، در دسترس است.
منبع: اشراف