سرویس جهان مشرق _ نبرد سنگین ارتش سوریه در برابر ائتلاف تروریست‌ها و ارتش ترکیه، هفته گذشته و با امضای توافق آتش بس در مذاکرات مسکو میان پوتین و اردوغان روسای جمهور روسیه و ترکیه موقتا متوقف شد. اما این عملیات از منظر نظامی حاوی درسهای بزرگ و نکات ارزشمندی بوده است.

نتیجه نهایی عملیات و نقشه میدانی شمال سوریه

عملیات بزرگ ارتش سوریه و محور مقاومت در استان ادلب و غرب حلب حدودا به مدت 100 روز در جریان بود. در پایان این عملیات ارتش موفق به پاکسازی مساحتی حدود 2378 کیلومتر مربع در این منطقه و بازگشایی بزرگراه راهبردی دمشق_حلب و تامین امنیت شهر حلب از جناح شمالی و غربی شدند.

حضور پهپادهای ارتش ترکیه در میدان نبرد

تا پیش از حادثه شب 27 فوریه میلادی و کشته شدن 36 سرباز ارتش ترکیه در حمله هوایی جنگنده‌های روسی، ارتش ترکیه از اقدام مستقیم علیه مواضع ارتش سوریه به جز شلیک توپخانه‌ای و یا تجهیز تروریست‌ها به تسلیحات ضد زره و نفربرهای زرهی پرهیز کرده بودند. اما حادثه فوق موجب شد تا ارتش ترکیه مستقیما با استفاده از پهپادهای شناسایی_تهاجمی این کشور وارد درگیری مستقیم با ارتش سوریه شود. بخش نخست روند حمله پهپادی ارتش ترکیه از طریق پهپاد مسلح Anka-S در منطقه جبل الزاویه انجام شد که این پهپاد توسط یگان پدافندی ارتش سوریه سرنگون شد.

اما در روزهای بعد حجم حملات افزایش شدیدی یافت و خسارات تحمیل شده به قوای زرهی و توپخانه‌ میدانی ارتش سوریه موجب شد تا فرماندهان سوری درخواست ورود سامانه‌های پدافندی به عرصه نبرد را مطرح کنند. با حضور این سامانه‌ها در میدان نبرد تعدادی از پهپادهای مهاجم ارتش ترکیه از کلاس Anka و Bayraktar بر فراز منطقه نبرد سرنگون شدند که حداقل برای 4 مورد مدارک تصویری موجود است. سرنگونی چند فروند از پهپادهای مهاجم ترکیه توسط پدافند سوریه موجب شد تا تمرکز عملیات پهپادی ارتش ترکیه بر جست و جو و انهدام سامانه‌های پدافندی میدانی ارتش سوریه معطوف شود.

انهدام سامانه‌های Pantsir ارتش سوریه؛ شکارچی که شکار شد

ارتش سوریه به منظور مقابله و رهگیری پهپادهای تهاجمی ارتش ترکیه اقدام به استقرار سامانه‌های پدافندی Pantsir-S1 و Buk-M2 در نزدیکی خطوط درگیری کرد. در همان روز نخست عملیات گسترده پهپادی ارتش ترکیه، وزارت دفاع این کشور با صدور بیانیه‌ای مدعی نابودی 1 دستگاه سامانه Pantsir و 1 دستگاه Buk ارتش سوریه شد. نابودی سامانه Buk تایید نشد اما با انتشار فیلمی در رسانه‌های ترکیه مشخص شد 1 فروند سامانه Pantsir ارتش سوریه به شکل عجیبی توسط پهپاد مسلح ترکیه از فاصله نزدیک و در حالی که رادار سامانه در وضعیت فعال بود نابود شده است.

در حالی که بحث و گمانه زنی‌های متعددی در خصوص چگونگی نابودی این سامانه و ناتوانی از شناسایی و رهگیری پهپاد مهاجم در هفته گذشته مطرح شد، در روز 4 مارس ماه جاری میلادی، فیلم انهدام دومین سامانه Pantsir تقریبا به شیوه‌ای مشابه مورد نخست منتشر گردید.

به عقیده بسیاری از کارشناسان امر، سامانه Pantsir از بهترین سامانه‌های پدافند هوایی نقطه‌ای و لشکری ارائه شده در جهان است و از منظر قابلیت‌های مختلف در حوزه کشف، ردیابی و مقابله با هدف بنابر اطلاعات منتشر شده از سوی کشور سازنده این سامانه یک نمونه توانمند و به روز محسوب میشود. نظر به اینکه سامانه Pantsir به صورت ویژه به منظور مقابله با اهدافی با سطح مقطع راداری اندک از جمله انواع تسلیحات هدایت پذیر طراحی شده است، مسئله ناتوانی این سامانه در مقابله با پهپادهای ارتش ترکیه که از سرعت محدود و سطح مقطع راداری قابل توجهی برخوردار هستند سوال برانگیز شده است.

بررسی حضور سابقه عملیاتی سامانه Pantsir در جنگ سوریه

برنامه ارتقا و مدرن سازی پدافند هوایی ارتش سوریه در سال 2006 با خرید سامانه‌های Pantsir و Buk از کشور روسیه آغاز شد. سامانه Pantsir  خیلی زود و در سپتامبر 2007 نخستین تجربه عملیاتی خود را تجربه کرد.

در حمله نیروی هوایی اسراییل به تاسیسات اتمی سوریه در استان دیرالزور و در حالی که این سامانه در نزدیکی مقر اصلی تاسیسات مستقر شده بود، جنگنده‌های نیروی هوایی اسراییل با حمله این نقطه اقدام به نابودی کامل آن کردند. این حمله در شرایطی صورت گرفت که بر اثر اقدامات جنگ الکترونیک و اخلال شدید نیروی هوایی اسراییل، نه سامانه Pantsir و نه هیچ کدام از سایر اجزای پدافندی سوریه موفق به واکنش نشدند.

در سالهای نخست جنگ داخلی سوریه، نیروی هوایی اسراییل حملات هوایی به تاسیسات نظامی در خاک این کشور را آغاز کرد. در نخستین حمله ثبت شده در سال 2012 جنگنده‌های اسراییلی با شلیک موشک‌های دورایستا از آسمان منطقه جولان اشغالی بخشی از تاسیسات نظامی-تحقیقاتی جمرایا در شمال غرب دمشق را هدف قرار دادند. این حمله در شرایطی صورت گرفت که سامانه‌های Pantsir در نزدیکی این مرکز نظامی مستقر شده بودند. ناتوانی این سامانه در مقابله موثر با حملات بعدی رژیم صهیونیستی موجب اعتراض شدید فرماندهان نیروی هوایی سوریه به مستشاران روس شد. اما مقامات روس معتقد بودند دلیل عملکرد ضعیف این سامانه مهارت پایین خدمه سوری بوده است.

در آوریل 2012 میلادی، حدودا یک سال پس از آغاز جنگ داخلی، مرکز تحقیقات نظامی ارتش سوریه(بحوث علمیة) درخواست تست واقعی سامانه های Pantsir ارتش سوریه در شرایط رزمی، تحت کاربری اپراتورهای روس را به مقامات روسیه میدهند.
روسها برای اثبات اینکه ناتوانی این سامانه ها در برابر حملات اسراییل به علت مهارت کم خدمه سوری است، این پیشنهاد را میپذیرند.

تست مربوطه در محل پایگاه هوایی حمیمیم استان لاذقیه(که سه سال و نیم بعد محل استقرار جنگنده های روسی شد) انجام میگیرد.
خدمه روس کاربری سامانه پدافندی Pantsir تست مربوطه در محل پایگاه هوایی حمیمیم استان لاذقیه(که سه سال و نیم بعد محل استقرار جنگنده های روسی شد) انجام شد.

قرار بود که عملکرد این سامانه ها در شرایط اخلال شدید الکترونیک برای شبیه سازی حملات مشابه توسط نیروی هوایی اسراییل ارزیابی شود. لذا واحد تجهیزات الکترونیک از تیپ 59 نیروی هوایی سوریه یک دستگاه اخلالگر الکترونیک TACAN ساخت کره را بر روی بالگرد Mi_17 مستقر کرده و به محدوده عمل پدافند روسی ارسال میکنند.
با شروع به کار سیستم اخلالگر کره ای، خدمه پدافندی روس کار خود را آغاز میکنند اما در میان بهت و تعجب ناظران سامانه های Pantsir و خدمه روس کاملا در برابر شرایط اخلال ناتوان شده و تلاش آنها برای اقدام متقابل بی نتیجه میماند.
مسئولین روس حاضر در منطقه بلافاصله از خدمه بالگرد میل 17 سوری میخواهند که سیستم اخلالگر را از کار بیندازند بدون اینکه در مورد دلیل از کار افتادن سامانه پنتسیر اس 1 که ادعا میشود در شرایط جنگ الکترونیک شدید نیز قادر به عملیات است، توضیحی بدهند.

نتایج مشاهده شده در این تست باعث اختلاف و مشاجرات شدید مابین مسئولین نیروی هوایی و اطلاعات ارتش سوریه میشود و در پایان به دستور دفتر مرکزی حزب بعث، تصمیم گرفته شد که سامانه های Pantsir خریداری شده تحت همین شرایط مورد قبول واقع شده و در پدافند هوایی ارتش سوریه مورد استفاده قرار گیرند.
در واقع سوری ها چاره دیگری نیز نداشتند زیرا نه متحد دیگری که سامانه توانمندتری در اختیار آنها بگذارد داشتند و نه میتوانستند ضعف این سامانه ها را دلیل بر عدم خرید آنها قرار بدهند، زیرا هر چقدر هم نسخه های صادراتی پنتسیر و بوک روسی در برابر نیروی هوایی اسراییل کم توان باشند، از موجودی قبلی ارتش سوریه و سامانه هایی مشابه SA3 یا SA6 در برابر حملات دشمن مقاوم تر هستند.

پنتسیرهای سوری چگونه توسط پهپادهای ترکیه شکار شدند؟

مسئله ناتوانی سامانه Pantsir در برابر پهپادهای کوچک و کم سرعت در گذشته نه چندان دور در پایگاه هوایی حمیمیم در سال 2018 مشخص شده بود. تروریست‌هایی که در شمال استان حماه و لاذقیه حضور دارند، هر از چند گاهی حملاتی را از طریق پهپادهای دست‌ساز یا راکت‌های گراد به این پایگاه ترتیب میدهند. روسیه از زمان استقرار هواگردهای خود در این پایگاه، سامانه Pantsir را به منظور مقابله با این حملات مستقر کرد. طبق اعلام منابع روس این سامانه در مقابله با راکت‌های توپخانه‌ای شلیک شده توسط تروریست‌ها موفقیت بالایی را به ثبت رسانده است اما برای کشف و نابودی پهپادهای کوچک و کم سرعت شدیدا دچار مشکل میشود که این موضوع در یکی از حملات موجب وارد آمدن خسارت و آسیب به چند هواگرد روسی مستقر در پایگاه هوایی حمیمیم میشود.

پس از این حادثه ارتش روسیه اقدام به ارسال سامانه توانمند Tor-M2 به این پایگاه میکند تا ضعف سامانه Pantsir در برابر حملات پهپادی را پوشش دهد. البته لازم به ذکر است که این ضعف در نمونه به روز شده این سامانه یعنی مدل Pantsir-SM مرتفع شده و تنها در مدل S1 که نسل نخست این سامانه محسوب میشود وجود دارد.

در عملیات نابودی 2 سامانه Pantsir ارتش سوریه نیز، پهپادهای ترکیه از ضعف این سامانه در کشف اهداف کم سرعت و سابقه اختلال در عملکردشان با انجام اقدامات جنگ الکترونیک بهره بردند.

طبق اعلام غیر رسمی برخی منابع کشور ترکیه، سامانه‌های اخلال ارتباطی Koral با انجام جنگ الکترونیک بر روی سیستم پدافندی Pantsir ارتش سوریه مانع از عملکرد صحیح رادار کشف هدف این سامانه میشوند که در نهایت عدم کشف صحیح هدف، که نخستین گام مقابله موثر با آن است صورت نمیگیرد.

همزمان با اخلال ایجاد شده توسط سامانه کورال، پهپادهای سری Anka با استفاده از سیستم نظارت و هدفگیری مدل MX15_D ساخت شرکت امریکایی-کانادایی WESCAM با برد بیش از 20 کیلومتر (خارج از برد موشک‌های سامانه Pantsir ) اقدام به نشانه روی با پرتو لیزر بر روی سامانه پنتسیر میکردند. در همین حین پهپادهای Bayraktar با نفوذ در ارتفاع پایین و نزدیک شدن به نقطه استقرار سامانه، با شلیک تسلیحات هدایت شونده  اقدام به نابودی سامانه پدافندی ارتش سوریه میکنند.