به گزارش مشرق، رسیدگی به طرح شفافیت آرای نمایندگان هفته گذشته در کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس به پایان رسید؛ حالا این طرح در حالی در نوبت رسیدگی صحن علنی مجلس قرار گرفته است؛ برخی نمایندگان معتقدند باید فضای گفت‌و گو درباره جزئیات آن فراهم شود. 

* شفاف سازی، یکی از ۴ رویکرد اصلی مجلس یازدهم 

شفافیت آرای نمایندگان یکی از شعارها و البته رویکردهای مجلس یازدهم از ابتدای کار بود؛ علاوه بر اینکه یکی از طرح‌های اعلام وصولی مجلس همین طرح بود، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در خرداد ماه و تنها چند روز پس از آغاز به کار مجلس یازدهم طی توئیتی از طرح شفافیت آرای نمایندگان حمایت کرد و نوشت: پیش از این، شفاف‌سازی، هوشمندسازی، کارآمدی و مردمی‌سازی را چهار رویکرد اصلی در تحول مجلس و لازمه‌ قوی و کارمدن شدن آن عنوان کرده بودم.

در همین حال در جریان جلسات علنی مجلس بارها نمایندگان لزوم تصویب این طرح را متذکر شدند که رئیس مجلس در پاسخ به این تذکرات اعلام کرد که بررسی طرح در کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی شروع شده و مرکز پژوهشهای مجلس هم کار بررسی آن را برای غنای کارشناسی بخشیدن به آن آغاز کرده است. 

* جزئیات طرح شفافیت آرا چیست؟

 طرح تدوین شده مجلس با پیش‌بینی امکان حضور نماینده صدا وسیما در کمیسیون‌ها و تهیه گزارش، به دنبال شفاف کردن عملکرد کمیسیون‌های مجلس است،  علاوه بر این در این طرح به لزوم انتشار عملکرد نمایندگان در تصویب طرح‌ها و لوایح به تفکیک موافق، مخالف، ممتنع و عدم مشارکت و حضور، غیاب، تأخیر و مأموریت تصریح شده است. همچنین طراحان ساز وکار و نحوه مخفی کردن رأی‌گیری در جلسات صحن علنی را نیز پیش‌بینی کرده‌اند.

* پارلمان شیشه‌ای، یک مطالبه عمومی

کمترین آسیب نبود شفافیت بی نظمی و عدم مشارکت در رای گیری‌هاست، متعاقب این نبود شفافیت است که روابط پنهان، استفاده ابزاری از قانون‌گذاری و نظارت و نفوذ لابیست‌ها در مجلس رخ می‌دهد. 

دانلود

اواخر شهریور ماه بود که دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهشهای مجلس نظر کارشناسی خود را درباره طرح شفافیت آرای نمایندگان اعلام کرد. در این گزارش با اشاره به اینکه نقش مجالس قانونگذاری به عنوان رکن اصلی تقنین در کشورها بر کسی پوشیده نیست آورده است؛ شفافیت در این نهاد، به جهت اهمیت نقش‌آفرینی در تعیین حق و تکلیف مردم و تنظیم روابط اجتماعی ضروری به نظر می‌رسد. از مهمترین ابعاد شفافیت مجلس، انتشار اطلاعات رأی‌گیری در مجلس و شفافیت آرای نمایندگان است.

دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس طرح پیشنهادی مجلس را دربرگیرنده بخش قابل توجهی از الزامات شفافیت آرا دانسته و در عین حال مورادی را در قالب مواد پیشنهادی اعلام کرد. در این گزارش تاکید شده بود: علاوه بر تعیین ساز وکار غیرعلنی کردن جلسات کمیسیون، از آنجا که باید اصل بر شفافیت آرای نمایندگان در جلسات علنی کمیسیون باشد، لازم است نحوه مخفی کردن رأی‌گیری در کمیسیون مشخص شود، ضمن آنکه زمان و کیفیت انتشار مشروح مذاکرات صحن علنی و جلسات علنی کمیسیون‌ها با امکان داده‌پردازی فراهم شود.

مرکز پژوهشها همچنین پیشنهاد کرده بود: علاوه بر آن باید عملکرد کمیسیون در بررسی طرح‌ها و لوایح، سوالات و تذکرات به مسئولان ذیربط و عملکرد اعضا در هیات‌ها، مجامع و شوراها مورد تأکید قرار گیرد.

این گزارش می‌افزود: انتشار حضور، غیاب، تاخیر و ماموریت نمایندگان نیز با قابلیت خوانش رایانه‌ای می‌تواند منجر به افزایش کارآمدی ساز و کارهای پیش‌بینی شده جهت شفافیت عملکرد مجلس باشد.

* طرحی با امضای ۱۷۶ نماینده در راه صحن علنی

رسیدگی به طرح شفافیت آرای نمایندگان روز ۱۲ آبان ماه در کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به اتمام رسید . طرح شفافیت آرای نمایندگان به امضای ۱۷۶ نماینده مجلس یازدهم رسیده است اما به هر حال نمایندگان دیدگاه‌های موافق و مخالفی نسبت به آن دارند.

* هم موافقم، هم مخالف

سمیه محمودی سخنگوی کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی در این مورد می‌گوید: من هم موافق طرح شفافیت هستم و هم مخالف؛ موافقت من با این طرح از این منظر است که مجلس باید کار خود را با شفافیت حداکثری انجام دهد.

او می‌گوید: شفافیت بین نمایندگان مجلس موجب فعال شدن افرادی که احساس مسئولیت نمی‌کنند خواهد شد ضمن اینکه آن‌ها نسبت به رای خود در صحن علنی و شرکت در کمیسیون‌ها حساسیت زیادتری داشته و مجبور به رعایت نظم خواهند شد.

محمودی اما درباره دلایل مخالفتش هم تاکید می‌کند: برای اجرای این طرح باید زیرساخت‌هایی در نظر گرفته شده و از نماینده‌ای که رای می‌دهد صیانت شود ضمن اینکه هر رای که نماینده می‌دهد موافقین و مخالفینی در حوزه‌های انتخابی خواهد داشت که می‌تواند مشکل ایجاد کند.

به اعتقاد وی نگاه مردم به طرح شفافیت با نگاه سیاسیون به طرح شفافیت متفاوت است و امکان بازی‌های سیاسی از سوی برخی سیاسیون وجود دارد.

این نماینده مجلس همچنین می‌گوید: در طرح شفافیت موجود در مجلس صیانت از نمایندگان وجود ندارد ضمن اینکه نمایندگان درباره رای دادن و یا رای ندادن به برخی لوایح و طرح‌های با تهدید جانی مواجه می‌شوند که بایستی برای آن فکری اساسی شود.

* تمام تلاش‌ها برای شفافیت پارلمان

لزوم شفافیت فعالیت‌های نمایندگان در پارلمان در دو سال گذشته موجب شده تا طرح‌هایی با این عناوین تدوین و اعلام وصول شود: «طرح اصلاح ماده ۱۱۷ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی»، «طرح الحاق دو تبصره به ماده ۱۱۹ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی»، «طرح شفافیت آرای نظام تقنینی» و «طرح اصلاح موادی از قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی».

* جدول: آخرین وضعیت طرح‌های شفافیت در دو سال گذشته

* شفافیت در پارلمان‌های دنیا

علاوه بر این الزام، اغلب پارلمان‌های دنیا برای دور ماندن از لابی‌گری در پارلمان و روابط ناسالمی که منجر به قانون‌گذاری می‌شود انتشار اطلاعات رأی گیری را عملی کرده‌اند چرا که رأی هر نماینده نتیجه همه فعالیتها و اقدامات او درخصوص طرحها و لوایح بوده و به عنوان بارزترین وجه کارکرد نمایندگی مطرح است که  موجب می‌شود تا نمایندگان نسبت به رأی خود احساس مسئولیت بیشتری کنند و پاسخگو باشند.

مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی به تجربیات کشورهای گوناگون اشاره کرده و می‌گوید: در غالب کشورهای بررسی شده، پیشفرض بر شفافیت و ارائه اطلاعات آرای نمایندگان در جلسات مختلف است مگر آنکه موارد استثنایی موجب شود تا اطلاعات آرای نمایندگان مخفی بماند. در این صورت، موارد استثنا و عدم انتشار اطلاعات باید از پیش، به صورت دقیق مشخص شده باشد و با این سازوکار عدم انتشار اطلاعات نیاز به توضیح، استدلال و تصمیم‌گیری خواهد داشت.

این میان برخی نمایندگان ملاحظاتی برای شفافیت حداکثری مجلس دارند؛ آنها افزایش نفوذ لابیست‌ها و گروه‌های فشار، ایجاد چالش در اداره امور مالی، کاهش سرعت و دقت کارشناسی، اجبار نمایندگان به رای دادن غیرکارشناسی برای کسب وجهه مردمی، اتخاذ مواضع بیش از حد تهاجمی و عدم مصونیت نمایندگان بعد از ابراز علنی رای را از ایرادات طرح شفافیت می‌دانند. 

* باید مراقب آزادی نمایندگان بود

جبار کوچکی‌نژاد، نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: نماینده در انجام وظایف نمایندگی خود آزاد است و باید مراقبت کنیم که در سایه این شفافیت آزادی نماینده محدود نشود و این شفافیت باعث نشود که انتشار اطلاعات مربوط به رأی نماینده باعث اعمال فشارهای بیرونی برای تغییر رأی وی شود از سوی دیگر باید موارد امنیتی که نیازمند رأی‌گیری مخفی به طور شفاف‌تر و دقیق‌تر و مصداقی‌تر مشخص شود نه این که به طور کلی فقط یک لفظ در این باره در مصوبه بیاید.

این نماینده مجلس تصریح می‌کند: بیشتر از آنکه ما نیازمند شفافیت در رأی‌گیری‌ها باشیم، باید شفافیت در مواضع نمایندگان را دنبال کنیم و اگر هم شفافیت آراء مدنظر است، باید هدف اصلی شفافیت در موضع و رویکرد نماینده از این طریق حاصل شود؛‌ چراکه رویکرد نمایندگان است که بر رأی آنها در طرح و لوایح تأثیر می‌گذارد.

مرکز پژوهش‌های مجلس البته در گزارش کارشناسی خود استدلال‌های منتقدان را رد کرده و برعکس تضمین عدم تحقق فشار لابیست‌ها به نماینده، ممانعت از تامین منافع گروه‌های خاص، حفظ حاکمیت ملت، افزایش اطلاع نهادهای علمی و پژوهشی از نتایج اقدامات پارلمان را از فواید تائید نهایی این طرح می‌داند. 

اما به هر حال طرح شفافیت آرای نمایندگان مجلس برای تبدیل به قانون شدن، با توجه به آنکه قرار است آیین نامه داخلی مجلس را اصلاح کند نیازمند دو سوم رای نمایندگان مجلس است و مجلس یازدهم برای تحقق این وعده خود قطعا آزمون ساده‌ای در پیش نخواهد داشت.