به گزارش مشرق، یکی از تکراری‌ترین مواضع سیاست خارجی مرتبط با ایران اذعان مقامات کشور افغانستان به پایبندی به معاهده ۱۳۵۱ به منظور تعیین و تکلیف حقابه هیرمند است، اگرچه ممکن است میان حاکمان افغانستان در ۵۰ سال گذشته تفاوت‌های ایدئولوژیک بسیاری وجود داشته باشد اما اگر یک محور بخواهد میان تمامی این حاکمان مشترک تلقی شود، همین مسئله اعلام گفتاری پایبندی به معاهده ۱۳۵۱ رودخانه هیرمند است.
در این راستا، آخرین گروهی که سنت حاکمان پیشین افغانستان را ترک نکرد و همچنان به ادعای گفتاری پایبندی به معاهده ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان اکتفا می‌کرد، طالبان بود که هم‌اکنون هیئت حاکمه افغانستان را راهبری می‌کند.
بر این اساس در این گزارش سعی داریم، اقدامات نقض کننده معاهده ۱۳۵۱ از سوی طالبان را مرور کنیم تا مشخص شود، صرفا اظهارنظرهای سیاسی پیرامون پایبندی به یک عهدنامه به معنای رعایت آن عهدنامه نیست.
نمای هوایی سد کجکی در افغانستان
* ملاک ترسالی و خشکسالی در معاهده مشخص شده است
پس از پیگیری ایران از سوی بالاترین مقام اجرایی یعنی رئیس‌جمهور به منظور احقاق حقوق مردم شرق کشور و رهاسازی حقابه، مقامات طالبان بیانیه‌ای صادر کردند. اگرچه در این بیانیه قید پایبندی به معاهده ذکر شده بود، اما واکاوی دقیق آن بیانگر چند عبارت نقض کننده معاهده ۱۳۵۱ هیرمند است.
در دومین پاراگراف از بیانیه طالبان در واکنش به احقاق حقوق ایران، دقیقا پس از اعلام تعهد طالبان به تعهدات مندرج در عهدنامه آورده شده است که «از اینکه در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است، به شمول دریای هلمند (رودخانه هیرمند) تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می‌برند و آب کافی وجود ندارد.»
مقامات طالبان در حالی سطح پایین آب و کلمه خشکسالی را به عنوان دلیل خشکسالی مطرح می‌کنند که معاهده هیرمند، تعریف متفاوتی از میزان خشکسالی و ترسالی ارائه داده و بر اساس بند ج ماده یک این معاهده « یک "سال نرمال آب" عبارت از سالی است که مجموع جریان آب از اول اکتبر تا ختم سپتامبر سال مابعد در موضع دستگاه آب‌شناسی دهراود بررود هیرمند (هلمند) بالاتر از مدخل بندکجکی ۵۶۶۱.۷۱۵ میلیون مترمکعب اندازه‌گیری و محاسبه شده است.»
بر این اساس مقامات طالبان در این بیانیه با نقض بند ج ماده یک برخلاف حرف‌های خود، معاهده ۱۳۵۱ را زیر پا گذاشته‌اند.
* افغانستان موظف به رفع موانع برای تامین حقابه ایران است
نکته قابل توجه اینکه موارد ناقض معاهده هیرمند در بیانیه طالبان به مورد یاد شده ختم نمی‌شود و طالبان در پایان این بیانیه عنوان کرده است: «ذخایر آب ما به اندازه‌ای برسد که اگر آن را به ایران جاری بسیازیم و در دریای خشک هلمند صدها کیلومتر مسیر را طی کند، به آن کشور (ایران) برسد.»
بر این مبنا در حالی طالبان به موانع رودخانه هیرمند اشاره می‌کند که مطابق ماده ۵ عهدنامه موظف است، هرگونه مانع عدم رسیدن حقابه هیرمند به مرز ایران را رفع کند، بر اساس معاهده هیرمند «افغانستان موافقت دارد اقدامی نکند که ایران را از حقابه آن از آب رود هیرمند (هلمند) که مطابق احکام مندرج مواد دوم و سوم و چهارم‌این معاهده تثبیت و محدود شده است بعضاً یا کلاً محروم سازد.»
بر این مبنا، طالبان با اشاره به موانع ایجاد شده در رودخانه هیرمند به جای رفع آن رسما با این بیانیه ۲ بار معاهده هیرمند میان دو کشور ایران و افانستان را نقض کرده است.
مسیر رودخانه هیرمند
* افغانستان موظف به دسترسی برای مشاهده تیم ایرانی از ایستگاه دهراوود بالاست سد کجکی است
یکی دیگر از موارد نقض معاهده که اخیرا نیز از سوی مقامات طالبان تکرار شده است، موضعی است که توسط معاون سیاسی وزیر خارجه افغانستان مطرح شد. بر این اساس این مقام مسئول گفته بود: «سدهای آب جزو مراکز حساس محسوب می‌شوند و به هیچ وجه به کارشناسان ایرانی اجازه داده نمی‌شود از سد کجکی بازدید کنند.»
این درحالیست که در سالهایی که بر حسب شرح ماده ۵ معاهده عنوان شده است: «اگر مقدار جریان آب کمتر از سال نرمال باشد و کمیسار جانب ایرانی راجع به جریان آب‌بالاتر از مدخل بند کجکی بر هیرمند (هلمند) در دستگاه آب‌شناسی دهراود طالب معلومات گردد جانب افغانی ارقام مربوطه را که توسط آن دستگاه‌ثبت شده است به دسترس وی می‌گذارد. در اثر تقاضای کمیسار ایرانی افغانی راپور ماهانه جریان آب را که در دستگاه دهراود ثبت گردیده است به وی ارائه می‌دارد. در صورت تقاضای کمیسار ایرانی کمیسار افغانی با وی همکاری خواهد نمود تا جریان آب را در دستگاه دهراوود مشاهده و اندازه‌گیری کند.»
بر اساس معاهده در صورت درخواست طرف ایرانی، افغانستان باید اجازه مشاهده و اندازه‌گیری اطلاعات ایستگاه دهراوود در بالادست سد کجکی مهیا شود و اظهارات مقامات طالبان به وضوح نقض معاهده هیرمند به حساب می‌آید.
* دریافت ایران از حقابه هیرمند، تقریبا صفر
بر اساس پایش ایستگاه‌های مستقر بر رود هیرمند در ورودی آب این رودخانه به ایران که اداره آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان در اختیار ایران قرار داده است، میزان ورودی آب هیرمند در سال جاری به ایران بسیار ناچیز و در حد صفر است. این در حالیست که مطابق معاهده در سالهایی که با تایید کمیسار ایران کمتر از میزان نرمال بارش داریم، بر اساس دستورالعملی باید میزان حق آبه تعیین شود.
این درحالیست که هیئت حاکمه افغانستان در سال جاری آبی به سوی ایران رهاسازی نکرده و این مسئله نیز نقض آشکار معاهده در عمل است.
* دوره اظهارنظرهای سیاسی بی‌اعتبار گذشته است
با توجه به گزاره‌های یاد شده، پژمان تیموری، کارشناس دیپلماسی آب در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار داشت: اجرای یک معاهده بین‌المللی به گفتار نیست و باید در عمل صحت‌‍سنجی شود.»
این کارشناس مدیریت منابع آب گفت: «دوره اظهارنظرهای بی اساس سیاسی گذشته و بر اساس توانمندی موجود در ایران می‌توان به دقت بالا میزان آب ورودی به حوضه آبریز هیرمند را محاسبه و حقابه ایران را تایید کرد و نقض یک معاهده به سرعت مشخص است.»
تیموری گفت: «هیئت حاکمه افغان جا پای حکومت‌های گذشته این کشور گذاشته و قصد دارد، مسئله حقابه را در سیاست و رسانه پیگیری کند، در حالی که عمل به معاهده یک مسئله عملیاتی است و تنها ورودی آب هیرمند در مرز ایران، میزان صداقت در تعهدات را مشخص می‌کند.»
باید منتظر ماند و دید، هیئت حاکمه افغانستان همچنان بر نقض آشکار معاهده هیرمند ادامه می‌دهد یا با رهاسازی حقابه علاوه بر کاهش مسکلات مردم افغانستان در مسیر رودخانه هیرمند در پایین دست سد کمالخان به تعهدات بین‌المللی خود عمل می‌کند.
۱۰:۵۱ - ۱۴۰۲/۰۳/۱۰
