سرویس جهان مشرق - دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، سال ۲۰۱۹ میلادی را با برگزاری نشستی با اعضای کابینه‌اش کاملاً طوفانی آغاز کرد. وی در این نشست جملاتی گفت که بار دیگر کارشناسان و سیاستمداران و حتی نزدیکان او را به یک اندازه شوکه کرد. بخشی از صحبت‌های ترامپ در این جلسه درباره ایران بود. رئیس‌جمهور آمریکا با تکرار این ادعا که تحریم‌های دولتش علیه جمهوری اسلامی کارساز بوده است، بار دیگر به مسئله مذاکرات مجدد و امضای یک توافق جدید با ایران اشاره کرد. وی گفت: «من به شدت علاقه‌مندم که با ایرانی‌ها مذاکره کنم. آن‌ها هنوز آماده نیستند، من فکر نمی‌کنم آماده باشند؛ اما آماده [و تسلیم] خواهند شد [۱].» این در حالی است که اگرچه برخی کارشناسان و سیاستمداران تندرو و ایران‌ستیز در آمریکا هم‌چنان معتقدند تحریم و فشار اقتصادی می‌تواند جمهوری اسلامی را تسلیم کند، اما اکثر صاحب‌نظران در این کشور سیاست‌های ضدایرانی ترامپ را نه تنها بی‌فایده، بلکه دلیل اصلی انزوای واشینگتن در جامعه جهانی دانسته‌اند.

موضوع سوریه نیز یکی دیگر از مهم‌ترین موضوعات صحبت‌های رئیس‌جمهور آمریکا در نشست با کابینه‌اش بود. ترامپ در این بخش از صحبت‌هایش نه تنها مقابل انتقادهای گسترده علیه تصمیمش برای خروج از سوریه پا پس نکشید، بلکه از این تصمیم خود کاملاً دفاع کرد. ترامپ ضمن انداختن تقصیر شکست آمریکا در سوریه به گردن باراک اوباما، رئیس‌جمهور قبلی، به یکی از دلایل عقب‌نشینی نیروهایش از این کشور جنگ‌زده نیز اشاره کرد: فقیر بودن سوریه. فرمانده کل قوای آمریکا صراحتاً گفت که با نگاه کردن به سوریه، فقط «ماسه و مرگ» می‌بیند و نه یک «ثروت هنگفت» و بنابراین دلیلی ندارد نیروهای تحت امرش را تا ابد در سوریه نگه دارد. ترامپ با این صحبت‌هایش نه تنها تمام ادعاهای حقوق بشری و دموکراتیک کشورش را بر باد داد، بلکه بار دیگر ثابت کرد پس از دو سال ریاست‌جمهوری بر آمریکا، هم‌چنان همان تاجر و معامله‌گر قبلی است و تبدیل به یک سیاستمدار نشده است، که البته الزاماً خبر بدی نیست.

در همین‌باره بخوانید:

›› ترامپ در سوریه تسلیم جمهوری اسلامی شد

›› نقش نفت در نقشه آمریکا برای سوریه

›› لرزه ترامپ بر اندام نتانیاهو: می‌گذاریم ایران هر کاری می‌خواهد در سوریه بکند

ترامپ بارها درباره مذاکره و توافق با ایران صحبت کرده و ظاهراً معتقد است می‌تواند با مقامات جمهوری اسلامی پشت میز بنشیند و یک توافق «بهتر و بزرگ‌تر» را با آن‌ها امضا کند. این توافق از نظر ترامپ شامل مسائل هسته‌ای، موشکی، منطقه‌ای، حقوق بشری، و غیره می‌شود. مایک پمپئو، وزیر خارجه ترامپ، امتیازات مدنظر دولت آمریکا در این توافق را بهتر از هر کس دیگری در ۱۲ نکته خلاصه کرده است (جزئیات بیش‌تر). ۱۲ خواسته‌ای که کارشناسان آمریکایی معتقدند ایرانی‌ها هرگز تن به آن‌ها نخواهند داد. با این وجود، رئیس‌جمهور آمریکا در صحبت‌های اخیر خود بار دیگر نشان داد هم‌چنان امیدوار است که با ابزار تحریم بتواند به خواسته‌های خود مقابل ایران دست پیدا کند. مجله آمریکایی «فارن‌پالسی» پیش از این در گزارشی با عنوان «ایران‌ستیزها ممکن است یک وضعیت بد را بدتر کنند [۲]» به قلم «اریک برور» کارشناس اندیشکده «مرکز امنیت نوین آمریکا»، و «آرین طباطبایی» کارشناس اندیشکده «رَند»، به سراغ همین توهم ترامپ رفته است.

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

در همین‌باره بخوانید:

›› آیا ترامپ می‌تواند کودتای ۲۸ مرداد را تکرار کند؟

›› آمریکایی‌ها در آرزوی براندازی / آیا «توافق بهتر» ترامپ همان «نقشه سال ۹۸» است؟

›› سیاست‌های آمریکا درباره جمهوری اسلامی «رؤیای نشئگی» است

›› تبدیل برجام به بازی باخت-باخت خودتحریمی / چرا روابط با ایران برای دنیا مهم است؟

فشار و تحریم مقابل ایران جواب نمی‌دهد

فارن‌پالسی در ابتدای گزارش خود می‌نویسد:

یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، این است که دولت ایران را متقاعد یا مجبور به کنار گذاشتن سیاست‌هایی کند که منافع آمریکا را تهدید می‌کنند، از جمله برنامه موشکی بالستیک، برنامه هسته‌ای، و هم‌چنین حمایت از تروریست‌ها در منطقه. در همین راستا، واشینگتن از توافق هسته‌ای که در دوران باراک اوباما به امضا رسیده بود خارج شد، تحریم‌ها علیه ایران را مجدداً وضع کرد، و یک کمپین فشار را با هدف تلاش برای وادار کردن ایران به بازگشت به میز مذاکره و رسیدن به یک توافق جدید آغاز نمود [۳]. با این وجود، واشینگتن اگر در تلاش برای اغفال ایران تصور کند که فشار بیش‌تر، به طور خودکار آمریکا را به اهدافش نزدیک‌تر خواهد کرد، دچار اشتباه شده است. به طور خاص وقتی موضوع، اقدام درباره برنامه هسته‌ای ایران است، فشار بیش‌تر می‌تواند خطرات هسته‌ای را افزایش دهد و شکاف میان آمریکا و متحدان اروپایی‌اش را تعمیق کند.

در همین‌باره بخوانید:

›› «برایان هوک» کیست و در «گروه اقدام ایران» چه مأموریتی دارد؟

›› اتاق جنگ آمریکا علیه ایران کجاست و در رأس آنچه کسانی هستند؟

›› چرا ترامپ از مذاکره مستقیم با مقامات ایران سخن می‌گوید؟

›› چرا با آمریکا مذاکره کردیم و چرا دیگر نمی‌کنیم؟

›› اقتصاد ایران وسط الاکلنگ آمریکا–اروپا / راه عبور از تحریم‌های واشینگتن چیست؟

برور و طباطبایی خاطرنشان می‌کنند:

طی ماه‌های پیش و پس از اعلام خروج آمریکا از توافق هسته‌ای توسط ترامپ، بسیاری از کارشناسان امور ایران در تأیید یا رد این تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا و هم‌چنین برای ارائه توصیه‌هایی برای اقدام بعدی واشینگتن رو به صفحات نشریه‌های برجسته سیاست خارجی، از جمله همین [مجله فارن‌پالسی] آورده‌اند. طرف‌داران رویکرد سخت‌گیرانه [در قبال ایران]، مانند «مارک دوبوویتز» مدیر اندیشکده «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» و «ری تکیه» عضو اندیشکده «شورای روابط خارجی»، تحریم‌های اقتصادی و انزوای سیاسی [ایران] را برای دست‌یابی به یک توافق جدید و بهتر [از برجام] یا وادار کردن حکومت ایران از راه‌های دیگر به تغییر سیاست‌هایش ضروری می‌بینند [۴].

جنگ‌طلب‌ها و ایران‌ستیزها آستین بالا زده‌اند

نویسندگان گزارش در بیان نقاط ضعف رویکرد تحریم و فشار علیه ایران و نواقص استدلال‌های حامیان این رویکرد توضیح می‌دهند:

اگرچه برخی از کارشناسان، مانند دوبوویتز و «ریچارد گلدبرگ» مشاور ارشد او در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها [از جنگ‌طلب‌ترین [۵] و ایران‌هراس‌ترین اندیشکده‌های آمریکایی [۶]]، پیشنهاداتی را به شکل موردی ارائه کرده‌اند، اما به نظر نمی‌رسد هیچ اتفاق‌نظری در این‌باره وجود داشته باشد که تحریم و انزوای ایران در عمل چه نتایجی باید به دنبال داشته باشد. علاوه بر این، این دست کارشناسان توجه نسبتاً کمی به این موضوع کرده‌اند که آمریکا چگونه باید هم کمپین فشار حداکثری‌ای را علیه ایران اجرا کند که احتمالاً چندین سال طول خواهد کشید و هدف آن دست‌یابی به یک توافق جدید است، و هم ریسک پیش‌رفت‌های هسته‌ای ایران و تنش‌های بیش‌تری را کاهش بدهد که احتمالاً در نتیجه این استراتژی ایجاد خواهند شد. واقعیت این است که این تحلیلگران ظاهراً هدف گسترده‌تر [مقابله با اقدامات ایران در عین حفظ اتحادها و ائتلاف‌های آمریکا] را فراموش کرده‌اند و بنابراین دارند نظریه‌هایی ضدسازنده می‌دهند [که نتیجه معکوس خواهند داد].

در همین‌باره بخوانید:

›› بولتون یک نومحافظه‌کار جنگ‌طلب است که اعتقادی به قوانین بین‌المللی ندارد

›› تحریم‌های نفتی بهترین فرصت برای منزوی کردن آمریکاست

›› چگونه تحریم‌ها صادرات نفت را حتی یک قطره کم نمی‌کند؟

›› به صفر رساندن صادرات نفت ایران غیرممکن است

›› توافق محرمانه ایران با روسیه برای صادرات نفت؟

›› تک‌تک تحریم‌های ترامپ را می‌توان دور زد

در ادامه این گزارش می‌خوانیم:

به عنوان نمونه، برخی نویسندگان استدلال کرده‌اند که آمریکا نباید عملیات فشار خود را صرفاً به ایران محدود کند، بلکه ترامپ هم‌چنین باید آن دسته از متحدان اروپایی خود آمریکا را نیز هدف قرار دهد که از حرکت در چارچوب سیاست‌های واشینگتن خودداری می‌کنند و به همکاری با تهران تمایل نشان می‌دهند [۷]. به نظر می‌رسد که دولت ترامپ نیز از این رویکرد حمایت می‌کند [۸]. این در حالی است که این‌گونه طرح‌ها، کوتاه‌بینانه هستند و به جای آن‌که متحدان کاخ سفید را به این کشور نزدیک‌تر کنند، ممکن است اقیانوس [اختلافات] میان این متحدان و واشینگتن را عریض‌تر کنند و به نفع دشمنان کلیدی آمریکا مانند روسیه و چین و هم‌چنین ایران تمام شوند. چنین رویکردی ممکن است به تنگ شدن حلقه محاصره اقتصادی علیه ایران کمک کند، اما هم‌چنین برگ‌های برنده آمریکا در هنگام رسیدن به یک توافق معنادار را نیز تضعیف می‌کند؛ این برگ‌های برنده، که در هر پروژه دیپلماتیکی در قبال ایران در طولانی‌مدت اهمیت حیاتی خواهند داشت، عبارتند از چندجانبگی [و حمایت‌های بین‌المللی از واشینگتن] و اهرم آمریکا در مقابل بازیگران مهم بین‌المللی.

‌

از پاره کردن تا ریشه‌کن کردن برجام

فارن‌پالسی در نقد دیدگاه‌های ایران‌هراسان اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها تصریح می‌کند:

گلدبرگ و «ژاکوب ناگل» همکار وی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها [که در دستگاه رژیم صهیونیستی از جمله وزارت دفاع و دفتر نخست‌وزیری این رژیم کار کرده است [۹]]، هم‌چنین استدلال می‌کنند که تا وقتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعطای برخی کمک‌های فنی به ایران را متوقف و همه کارمندان ایرانی خود را اخراج نکرده است، آمریکا باید منابع مالی اختصاص‌داده‌شده به آژانس را نیز لغو نماید. گروگان گرفتن حمایت‌های واشینگتن از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به منظور تأمین اهداف خاص [و بی‌اهمیت] سیاسی در داخل آمریکا نظریه جدیدی نیست [چراکه هم‌زمان با امضای توافق هسته‌ای، جمهوری‌خواهان می‌خواستند بودجه حمایتی آژانس را متوقف کنند تا این سازمان مجبور شود متن توافق‌های حاشیه‌ای دولت دموکرات اوباما با ایران را در اختیار کنگره آمریکا قرار دهد [۱۰]]، اما نظریه‌ای ضدسازنده است.

گزارش، درباره تلاش‌های کارشناسان ایران‌ستیز بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها برای ریشه‌کن کردن توافق هسته‌ای با ایران نیز یادآور می‌شود:

برخی نویسندگان دیگر، از جمله همین گلدبرگ و ناگل، نیز پیشنهاد داده‌اند که آمریکا با جدیت به دنبال الغای مفاد اصلی توافق هسته‌ای موجود باشد [۱۱]؛ همان مفادی که اعضای باقی‌مانده در برجام در حال حاضر هم‌چنان آن‌ها را اجرا می‌کنند. یکی از اقدامات لازم برای الغای مفاد برجام، تحریم هر شرکت یا بانکی خواهد بود که در تأمین فناوری هسته‌ای برای ایران از طریق «کانال تدارک» تأییدشده توسط توافق هسته‌ای و سازمان ملل متحد دخالت داشته باشد. این در حالی است که انجام این کار به احتمال زیاد موجب از بین رفتن کانالی خواهد شد که متحدان آمریکا از طریق آن بر اقدامات مربوط به تدارکات هسته‌ای ایران کنترل و نظارت می‌کنند.

آمریکا بدون حضور در برجام هم از توافق هسته‌ای سود می‌برد

نویسندگان گزارش مجله فارن‌پالسی ادعا می‌کنند:

در همین مدت، [که آمریکایی‌ها برجام را نابود کرده‌اند و منتظر مذاکره مجدد با تهران هستند] ایران از دست‌یابی به فناوری‌های هسته‌ای بازنخواهد ماند، بلکه بار دیگر فعالیت‌هایش در زمینه دست‌یابی غیرقانونی به تدارکات هسته‌ای را تشدید، و به این ترتیب توانایی جامعه بین‌المللی برای کنترل و نظارت بر خریدهای هسته‌ایش را به طور قابل‌توجهی تضعیف خواهد کرد. بر خلاف آن‌چه که منتقدان [توافق هسته‌ای] می‌گویند [۱۲]، کانال تدارک نه تنها یک امتیاز یا مزیت برای تهران نیست، بلکه صرف وجود آن منجر به انتقادات نسبتاً شدیدی از جانب تندروهای ایران شده است که ادعا می‌کنند این کانال، حاکمیت ملی این کشور را تضعیف می‌کند چراکه به قدرت‌های خارجی اجازه می‌دهد تصمیم بگیرند ایران به کدام فناوری‌ها می‌تواند و نمی‌تواند دست‌رسی داشته باشد.

برور و طباطبایی در ادامه می‌نویسند:

برخی از منتقدان هم از دولت ترامپ خواسته‌اند تا بر طرف‌های باقی‌مانده در توافق هسته‌ای فشار بیاورد تا بازطراحی رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک (پروژه‌ای که هدف آن کاهش قابل‌توجه مقدار پلوتونیوم تولیدشده توسط این رآکتور است) و تأسیسات زیرزمینی فردو (سایتی که زمانی برای غنی‌سازی اورانیوم مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما اکنون در حال تغییر کاربری به منظور کاهش نگرانی‌های اشاعه‌ای است) را متوقف کنند. گلدبرگ و ناگل نیز تلاش کرده‌اند نشان دهند که دولت ترامپ باید از «تمام اختیارات قانونی خود برای قطع حمایت‌های بین‌المللی از زیرساخت‌های تسلیحات هسته‌ای ایران» استفاده کند. این در حالی است که [دخالت‌ها و] حمایت‌های بین‌المللی، دقیقاً همان عامل کلیدی‌ای است که کمک می‌کند استفاده از تأسیسات هسته‌ای ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای دشوارتر شود. اگر شرکای جهانی آمریکا از این پروژه‌ها خارج شوند و آن‌ها را ناتمام بگذارند، ایران نه تنها دل‌سرد نمی‌شود، بلکه انگیزه بیش‌تری برای بازگرداندن این تأسیسات به کاربری‌های پیش از توافق خواهد داشت، که منجر به افزایش خطرات اشاعه‌ای می‌شود.

هم‌چنان همه گزینه‌ها روی میز است

کارشناسان اندیشکده‌های مرکز امنیت نوین آمریکا و رَند، درباره پیشنهاد گزینه نظامی توسط ایران‌ستیزان در آمریکا نیز تصریح می‌کنند:

طرف‌داران رویکرد تشدید فشار علیه ایران، با درک [و اعتراف به] این‌که اقدامات تهاجمی در قبال تهران ممکن است نتیجه عکس داده و منجر به توسعه برنامه هسته‌ای این کشور شود، از توسل به اقدام نظامی نیز، در صورتی که اقدام ایران به ادامه آن دسته از فعالیت‌های هسته‌ایش که در چارچوب برجام متوقف شده بودند، حمایت کرده‌اند [۱۳]. سناریوهایی که در آن‌ها حمله نظامی آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران احتمال مشروعیت داشته باشد، فوق‌العاده‌ای نادر هستند: واضح‌ترینِ این سناریوها تلاش ایران برای تولید اورانیوم با سطح غنای قابل‌استفاده در سلاح هسته‌ای به منظور جهش برای رسیدن به این سلاح‌هاست. سناریوی دیگر، ممکن است قطع تمام همکاری‌های جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد.

نویسندگان فارن‌پالسی ادامه می‌دهند:

در طرف مقابل، هرگونه حمله آمریکا در واکنش به اقدام جمهوری اسلامی به افزایش جزئی در تعداد سانتریفیوژها، یا ذخیره مواد هسته‌ای غنی‌شده به میزانی بیش از میزان مجاز در چارچوب توافق هسته‌ای (اقداماتی که به احتمال قریب به یقین، مخابره پیام‌های سیاسی توسط ایران خواهد بود و نه شتاب این کشور به سوی بمب هسته‌ای) ممکن است موجب بروز یک جنگ منطقه‌ای شود و آمریکا را بیش از پیش منزوی کند. همین محاسبات [مبنی بر توسل به نیروی نظامی در صورت شکست سایر گزینه‌ها] است که احتمالاً عمیق‌ترین (و خطرناک‌ترین) نقطه‌ضعف رویکرد فشار کور و حداکثری است: تمایل به تکیه بر نیروی نظامی برای دست‌یابی به هدفی که پیش‌تر با استفاده از ابزار صلح‌آمیز به دست آمده بود.

در همین‌باره بخوانید:

›› جنگ با ایران، آمریکا و ترامپ را نابود خواهد کرد

›› «جان مک‌کین» هم آرزوی سرنگونی نظام ایران را به گور برد

›› «جورج بوش پدر» هم آرزوی تغییر حکومت ایران را به گور برد

ترامپ باید به وسیله برجام با ایران بجنگند

نشریه فارن‌پالسی در انتهای گزارش خود، بار دیگر تأکید می‌کند که راه مقابله با جمهوری اسلامی از طریق تشدید فشار بر این کشور نیست، چراکه این روش جواب نمی‌دهد:

روی هم رفته، رویکرد فشار به آمریکا کمک نخواهد کرد تا ایران را مجبور به عقب‌نشینی در برنامه هسته‌ایش کند. به‌عکس، این رویکرد احتمال بسیار بیش‌تری دارد که زمینه توسعه برنامه هسته‌ای ایران را فراهم، آمریکا را از مهم‌ترین متحدان خود جدا، و نهایتاً خطر بروز درگیری [نظامی با ایران] را بیش‌تر کند. آن‌هایی که امیدوارند شاهد مرگ توافق هسته‌ای باشند، در حمایت از رویکرد فشار علیه تهران عملاً دارند توصیه‌هایی را ارائه می‌دهند که به نظر می‌رسد در تناقض با اهدافشان مبنی بر جلوگیری از دست‌یابی ایران به سلاح هسته‌ای باشد. کاخ سفید باید به جای اتخاذ این رویکرد، این واقعیت را بپذیرد که اگرچه ممکن است محدودیت‌های وضع‌شده علیه برنامه هسته‌ای ایران در چارچوب توافق هسته‌ای، از دیدگاه دولت ترامپ کافی نباشد، اما این محدودیت‌ها برای آمریکا زمان می‌خرند تا واشینگتن بتواند کمپین فشاری را ایجاد کند [و طرح مقابله‌ای را علیه ایران بچیند] که ارزش عملیاتی کردن را داشته باشد.

نویسندگان گزارش، مقاله خود را با توصیه به ترامپ برای استفاده از برجام به عنوان ابزار و اهرمی برای فشار به ایران، این‌گونه به پایان می‌رسانند:

اکنون که ترامپ به وعده انتخاباتی خود مبنی بر خروج از توافق هسته‌ای جامه عمل پوشانده است، دیگر عملاً هزینه‌ای برایش نخواهد داشت اگر به طرف‌های باقی‌مانده در این توافق اجازه بدهد تا اجرای آن را ادامه دهند. آمریکا در راستای رفع نقاط ضعف برجام، می‌تواند اقدامات دیگری را با هدف حفظ فشار علیه ایران انجام بدهد؛ مثلاً اشتراک اطلاعات با متحدان اروپایی درباره آن دسته از فعالیت‌های ایران که به نظر می‌رسد متناقض با برجام هستند. واشینگتن هم‌چنین باید از این زمان [خریده‌شده به موجب توافق هسته‌ای] برای ایجاد گزینه‌های واقع‌بینانه و معتبری، غیر از جنگ، استفاده کند تا به کمک آن‌ها مانع از تنش‌آفرینی‌های ایران شود؛ تحرکاتی که اگرچه مشکل‌آفرین و ناخوشایند هستند، اما [برای امنیت آمریکا] وخیم نیستند.

در همین‌باره بخوانید:

›› «برجام» ابزار و آغاز مقابله با ایران است نه پایان آن

›› ترامپ به جای تقابل با ایران با روحانی و اصلاح‌طلبان تعامل کند

›› هدف اوباما از توافق هسته‌ای «تغییر صلح‌آمیز رژیم» در ایران بود

›› از «برجام در برزخ» تا بسیج متحدان؛ مقابله ترامپ با نفوذ منطقه‌ای ایران