به گزارش مشرق، جنگ اوکراین در حالی وارد یک‌سالگی خود شده که چشم‌اندازی برای پایان آن دیده نمی‌شود و شدت عملیات‌های روسیه روزبه‌روز تشدید می‌شود و کشورهای غربی هم در حال افزایش کمک‌های تسلیحاتی به اوکراین هستند. جنگ روسیه و اوکراین از همان هفته‌های ابتدایی پیامدهای منفی خود را در سطوح مختلف در سراسر جهان نشان داد که برجسته‌ترین آن بحران مواد غذایی در کشورهای مختلف ازجمله خاورمیانه بود. روسیه و اوکراین تأمین‌کننده بیش از یک‌سوم گندم جهان هستند و بسیاری از کشورهای خاورمیانه نیز نیمی از گندم خود را از این دو کشور خریداری می‌کنند.دولت‌ها، کسب‌وکارها و خانواده‌ها در سراسر جهان، دو سال پس از همه‌گیری ویروس کرونا که تجارت جهانی را مختل ساخت اثرات اقتصادی جنگ را حس کردند. تورم رو به اوج‌گیری گذاشت و کشورهای اروپایی در آستانه رکود اقتصادی قرار گرفتند.
جنگ اوکراین از طرف دیگر، نشانه‌های تغییر
نظم جهانی به محوریت آمریکا را هم بیش‌ازپیش در معرض دید گذاشت. بر اساس گزارش تسنیم مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا چند وقت پیش در دیدار با نظامیان اذعان کرده بود : «اگر وضعیت جنگ اوکراین به همین منوال ادامه یابد، نظم جهانی که در ۷۸ سال گذشته ایجاد کرده‌ایم، فرومی‌پاشد.» این گفتار، به‌خوبی حکایت از اهمیت نبرد اوکراین و تبعات آن دارد.آنجلا استیت، متخصص روابط بین‌المللی در حوزه روسیه که در لندن به دنیا آمده و سابقه فعالیت در وزارت خارجه آمریکا را دارد، معتقد است: «زمانی که حوزه‌های نفوذ قدرت‌های بزرگ پذیرفته شود، به جلوگیری از جنگ کمک می‌شود اما آمریکا در اوکراین این حوزه را تغییر داد و
نظم جهانی دوران بعد از جنگ سرد، اکنون به پایان رسیده است.» به همین قیاس، مایکل دوکلوس، مشاور ویژه فرانسوی در حوزه ژئوپلیتیک، معتقد است :«در خلال جنگ اوکراین، کشورهای درحال‌توسعه از نظم فعلی جدا شده و با چین و روسیه ارتباط نزدیکی خواهند داشت.» او کشورهای جنوب جهانی را خشمگین نسبت به غرب و مایل به چالش کشیدن نظم جهانی می‌داند (منظور از کشورهای جنوب جهانی، کشورهایی غیر از آمریکا و اروپا است.)
افول هژمونی ادعایی آمریکا
ازجمله نشانه‌های مهم تحلیل مایکل دوکلوس این است که آمریکا هنوز نتوانسته متحدانش در منطقه غرب آسیا را به موضع‌گیری در جنگ اوکراین وادار کند. ازجمله مصداق‌های آشکار این موضوع این است که در یک نمایشگاه بین‌المللی تجهیزات نظامی در دوبی مقام‌های نظامی و شرکت‌های دفاعی از کشورهای مختلف اعم از روسیه و اوکراین و آمریکا و چین حضور دارند. روسیه قبلا هم در این نمایشگاه شرکت داشته اما حضورش در سال جاری بیش از هر چیز از عدم تمایل امارات برای همسویی با متحدش آمریکا در جنگ اوکراین حکایت دارد و البته، رفتار امارات الگویی از رفتار کلی کشورها در این منطقه است. کریستین اولریچسن، پژوهشگر علوم سیاسی در مؤسسه بیکر در دانشگاه رایس آمریکا به سی‌ان‌ان می‌گوید: «از زمان آغاز جنگ در یک سال پیش مشخص شده که شرکای منطقه‌ای آمریکا در خاورمیانه قصد خروج از بی‌طرفی و همسویی با یک‌طرف و یا درگیر شدن در رقابت قدرت‌های بزرگ را ندارند.»
انهدام شبکه متحدان آمریکا
یادآوری این نکته نیز شایان توجه است که امارات چندی پیش از امضای قطعنامه‌ای در محکومیت روسیه خودداری کرد. مصر اندکی بعد از رأی مثبت به آن قطعنامه بیانیه‌ای منتشر کرد که نگرانی‌های مشروع امنیتی روسیه را تأیید و تحریم‌ها علیه این کشور را محکوم می‌کرد. این‌ها نشان‌دهنده حرکت به سمت تغییر نظم جهانی است. به‌موازات این چشم‌انداز برای تغییر نظم جهانی نظام تحریم‌های آمریکا هم در معرض سؤال‌های جدی قرارگرفته است. ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و برخی از دیگر کشورهای غربی از زمان آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه اقتصاد روسیه و نهادهای مالی این کشور معرفی کردند. برخلاف تحریم‌های هدفمندی که در سال‌های گذشته علیه روسیه به کار گرفته شدند تحریم‌ها این بار دامنه گسترده‌ای داشتند. تحریم سوئیفت علیه برخی از بانک‌های روسیه و ممنوعیت واردات نفت روسیه از سوی انگلیس و آمریکا شدیدترین اقداماتی بودند که علیه روسیه به کار گرفته شدند. بااین‌حال، هدف قرار گرفتن روسیه در تحریم‌ها به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اتفاقی است که قدرت اقتصادی آمریکا و نظام مالی به محوریت غرب را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد و درنهایت ممکن است به فروپاشی رژیم تحریم‌های غرب منجر شود. به گفته این کارشناسان، استفاده بیش‌ازاندازه از تحریم‌ها موجب خواهد شد اقتصاد کشورهای دنیا به دنبال جایگزین‌کردن نظام تجارت آمریکامحور با سیستم دیگری برای تسهیل مبادلات مالی‌شان باشد. تحریم‌های غرب اثرگذاری بالقوه‌شان را مدیون این اصل هستند که بیشتر تجارت بین‌المللی با دلار آمریکا انجام می‌شود، نقل‌وانتقال پرداخت‌ها از طریق سیستم تراکنش سوئیفت صورت می‌گیرد که آمریکا در آن نفوذ بی‌اندازه‌ای دارد، درعین‌حال، تأمین مالی از سوی بانک‌های سرمایه‌گذاری تحت رهبری آمریکا انجام می‌شود، بدهی‌ها توسط آژانس‌های این کشور رتبه‌بندی می‌شوند و حتی متولیان کارهای اعتباری مهم و اصلی، آمریکایی هستند.
روسیه و چین نظام جایگزین اقتصادی را طراحی می‌کنند
استفاده مفرط از تحریم‌ها در سال‌های گذشته موجب شده که استفاده از این نظام مالی برای تاجران خطرناک شود و آن‌ها به دنبال نظام‌های جایگزین دیگری باشند، همان‌طور که چین و روسیه در حال حاضر سامانه‌های پیام‌رسان مالی جایگزین طراحی کرده‌اند و علاقه‌شان برای استفاده از ارزهای دیجیتال را افزایش داده‌اند. این واقعیت که تحریم‌های جامع اقتصادی قرار نیست فقط به‌عنوان ابزاری علیه کشورهای جهان جنوب به کار گرفته شود احتمالا احساس اضطرار بیشتری را برای تضعیف سلاح تحریم‌ها در میان مجموعه‌ای از کشورهای ثروتمندتر و حتی شاید متحدان آمریکا ایجاد خواهد کرد. احتمالا سخت‌ترین بخش نظام مالی غرب محور که در برابر روند فروپاشی تحریم‌ها مقاوم‌تر خواهد بود
دلار آمریکا است. همان‌طور که تحلیلگران خاطرنشان کرده‌اند، ارز ذخیره جهانی تنها یک‌بار در تاریخ جهان جایگزین شده است. هنگامی‌که بحران مالی سال ۲۰۰۸ اتفاق افتاد بسیاری از کارشناسان ازجمله «جورج سوروس» پیش‌بینی می‌کردند که جایگاه مرکزی آمریکا در تجارت جهانی روبه‌زوال خواهد بود، اما در واقعیت، آنچه رخ داد عکس این بود. نشانه‌هایی وجود دارند که اثبات می‌کنند جایگاه دلار هم مصون از آسیب نیست. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول سهم دلار از ذخایر ارز جهانی به ۵۹ درصد رسیده که پایین‌ترین رقم در ۲۵ سال اخیر است. بر همین اساس است که برخی از تحلیلگران معتقدند که جایگزینی ارز ذخیره جهانی ممکن است به‌سرعت اتفاقبیفتد. چنین اتفاقی هم اقتصاد آمریکا و هم تحریم‌ها را تضعیف خواهد کرد.
منبع: روزنامه رسالت
۱۷:۵۵ - ۱۴۰۱/۱۲/۰۸
