سرویس جهان مشرق - از زمان رسانه‌ای شدن خبر فروش پهپادهای ایران به روسیه، گزارش‌های زیادی درباره‌ی توانایی‌های این پهپادها منتشر شده است. شماری از این گزارش‌ها به ضعف ارتش روسیه در حوزه‌ی پهپادی اشاره کرده‌اند و برخی دیگر از آن‌ها قوت ایران در طراحی و تولید انواع پهپادهای تجسسی، مسلح و انتحاری را خاطرنشان کرده‌اند. دولت اوکراین نیز در واکنش به صادرات این پهپادها به روسیه، روابط دیپلماتیک خود با ایران را محدود کرد. اواخر ماه گذشته‌ی میلادی (سپتامبر ۲۰۲۲) دولت ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، اعتبارنامه‌ی سفیر ایران در کی‌یف را لغو کرد[۱]. اما این قهر دیپلماتیک[۲] در نتیجه‌ی کدام تحولات میدانی در جنگ اوکراین بود و پهپادهای ایرانی چه نقشی در این تحولات داشتند؟

در همین‌باره بخوانید:

›› سفر پوتین به تهران و ارسال پهپاد به روسیه/ ایران در کانون توجه «انجمن امنیتی اسپن»

«سلاح مخفی پوتین»

برخی رسانه‌های آمریکایی، پهپادهای ایران را «سلاح مخفی پوتین[۳]» توصیف کرده‌اند و به نقل از سربازان و فرماندهان میدانی اوکراینی، قدرت پهپادهای ایران را یادآور شده‌اند. «آندریانا آرختا» از فرماندهان ارتش اوکراین و رهبر «جنبش کهنه‌سربازان زن» در این کشور که اخیراً همراه هیأتی به آمریکا سفر کرد و در کنگره نیز حاضر شد، در مصاحبه با رسانه‌های آمریکایی، از جمله شبکه‌ی «ام‌اس‌ان‌بی‌سی» تعریف می‌کند[۴] که چگونه نیروهای ویژه‌ی تحت سرپرستی‌اش در منطقه‌ی «خرسون» هدف حمله‌ی پهپادهایی قرار گرفته‌اند که روسیه از شبه‌جزیره‌ی «کریمه[۵]» آن‌ها را به پرواز درآورده است. آرختا می‌گوید پهپادهای ایرانی با موفقیت از لایه‌های دفاعی یگان او عبور کرده‌اند و دو تانک را با خدمه‌ی آن‌ها بمباران و نابود کرده‌اند. به گفته‌ی این فرمانده‌ی اوکراینی «رصد این پهپادها با رادار بسیار دشوار است و همین مسئله، معضل بزرگی است[۶].»

پهپادهای ایرانی قادر به انجام عملیات‌های تجسس، حمل محموله‌های کوچک، مانند سلاح یا دستگاه‌های انفجاری، و همچنین عملیات مستقل به عنوان سلاح را دارند. توانایی آن‌ها در گریز از رصد رادار نیز آن‌ها را به سلاح‌هایی قدرتمند تبدیل می‌کند که مقابله با آن‌ها بسیار دشوار است. (+)

نشریه‌ی آمریکایی «۱۹۴۵» طی گزارشی در همین‌باره این‌گونه توضیح می‌دهد:

ارتش روسیه تعداد زیادی پهپاد «شاهد» و «مهاجر» را طی هفته‌های اخیر در سراسر اوکراین به کار گرفته است[۷]؛ و اگرچه از زمان ضدحمله‌ی اوکراین تا کنون، هنوز نتوانسته مساحت زیادی از سرزمین‌هایی را که قبلاً گرفته بود، دوباره پس بگیرد، اما این پهپادها دارند تأثیر خود را می‌گذارند... شاید نگاه روسیه به بیرون از مرزهایش برای دستیابی به این پهپادها نشانه‌ی ضعف روسیه بوده باشد، اما برخی کارشناسان و تحلیلگران از مدتی قبل هشدار داده بودند که این پهپادها در نهایت تأثیرگذار خواهند بود[۸].

در همین‌باره بخوانید:

›› گندم، پهپاد و ماهواره؛ هشدار وال‌استریت‌ژورنال درباره گسترش روابط ایران و روسیه

از عراق تا عربستان؛ از امارات تا اوکراین

این نشریه سپس به یکی دیگر از گزارش‌هایش تحت عنوان «من پهپادهای ایران را از نزدیک دیده‌ام: این پهپادها می‌توانند در جنگ با اوکراین به روسیه کمک کنند[۹]» به قلم «کم مک‌میلان» افسر عملیات توپ‌خانه‌ی ارتش آمریکا بین سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲، استناد می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه پهپادهای ایرانی در گذشته و علیه نیروهای آمریکایی، کارآمدی خود را اثبات کرده‌اند. مک‌میلان که سال ۲۰۲۱ به عنوان فرمانده‌ی نبرد در حوزه‌ی مقابله با حملات راکتی، توپ‌خانه‌ای و خمپاره‌ای در عراق خدمت کرده، در گزارش خود می‌نویسد:

بسیاری از ناظران، اقدام روسیه در تأمین پهپاد از ایران[۱۰] برای استفاده در اوکراین[۱۱] را به تمسخر گرفتند. تحلیلگران این اقدام را سند دیگری بر افول روسیه تلقی کردند[۱۲]؛ که البته همین‌طور هم هست. با این حال، نمی‌توانیم ظرفیت‌های این دستگاه‌ها و تهدیدی که دارند را نادیده بگیریم. خود من هم به عنوان فرمانده‌ی نبرد مقابله با راکت، توپ‌خانه و خمپاره در عراق که مسئول مقابله با سامانه‌های هوانورد بدون‌سرنشین بود، به این نظریه پوزخند می‌زدم که پهپادهای ایرانی بتوانند تهدیدی برای من، سربازانم یا دارایی‌هایی باشند که ما در سطح میدان نبرد مسئول دفاع از آن‌ها بودیم. با این وجود، طولی نکشید که فهمیدیم این پهپادها به هیچ عنوان قابل‌چشم‌پوشی نیستند و تهدید بزرگی برای نیروهای ما هستند.

مک‌میلان ادامه می‌دهد:

پهپادهای ایرانی مرتباً به نیروهای آمریکایی و ائتلاف [تحت رهبری آمریکا] در خاورمیانه حمله کرده‌اند[۱۳] و بارها با عبور از سامانه‌های پدافندی قدرتمند آمریکا به اهدافی در پایگاه‌های ارتش این کشور اصابت کرده‌اند. پهپادهای ایرانی علاوه بر نیروهای آمریکایی... [توسط متحدان ایران] برای حمله به نیروها و زیرساخت‌ها در عربستان، امارات و اسرائیل نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند[۱۴]. به علاوه، این پهپادها برای هدف قرار دادن اشخاص نیز به کار گرفته شده‌اند؛ قابلیتی که زمانی تقریباً منحصر به آمریکا بود... در اوکراین، این دستگاه‌ها پیشاپیش با موفقیت به نیروهای کلیدی اوکراینی حمله کرده‌اند[۱۵] و احتمالاً تهدیدی حتی بزرگ‌تر از تهدید پیش روی نیروها و شرکای آمریکا در خاورمیانه خواهند بود... طبق گزارش‌های موجود، روسیه تا کنون پهپاد مهاجر-۶ و چند مدل از سری شاهد، از جمله شاهد-۱۲۹، شاهد-۱۹۱ و شاهد-۱۳۶ را از ایران دریافت کرده است[۱۶]. پهپادهای شاهد-۱۳۶ پیشاپیش چند هویتزر ام۷۷۷ را که آمریکا در اختیار اوکراین قرار داده، منهدم کرده‌اند.

«بنیامین نتانیاهو» (راست) نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی، در کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۱۸ قطعه‌ای را در دست دارد که ادعا می‌کند متعلق به یک فروند پهپاد «شاهد-۱۹۱ صاعقه ۲» ساخت ایران است. سال ۲۰۱۸، رسانه‌ها خبر دادند یک پهپاد صاعقه‌ی ایرانی موفق شده تا عمق آسمان فلسطین اشغالی نفوذ کند، بدون این‌که پدافند رژیم صهیونیستی موفق به شناسایی یا سرنگونی آن شود. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› همکاری‌های جدید تهران و مسکو/ آیا موشک‌های ایران می‌توانند اسرائیل را نابود کنند؟

مک‌میلان به طور خاص درباره‌ی پهپادهای شاهد-۱۳۶ ایران می‌گوید «این پهپادهای انتحاری آن چیزی بودند که شب‌ها من و دوستانم در عراق به خاطر [ترس از] آن‌ها خواب نداشتیم.» جزئیات بیش‌تر درباره‌ی خساراتی که پهپادهای ایرانی به جنگ‌افزارهای ارتش اوکراین وارد کرده‌اند، در گزارش مفصلی تشریح شده که روزنامه‌ی آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال منتشر کرده است. این روزنامه گزارش خود در این‌باره را این‌گونه آغاز می‌کند: «فرماندهان اوکراینی می‌گویند روسیه در اولین استفاده‌ی گسترده‌اش از سامانه‌های تسلیحاتی خارجی از آغاز جنگ، با پهپادهای تازه‌اعزام‌شده‌ی ایرانی[۱۷]، آسیب‌های جدی‌ای به نیروهای اوکراین وارد کرده است.»

نمایی نزدیک‌تر از پهپاد «شاهد-۱۳۶» ساخت ایران که اکنون آن را «کابوس» نیروهای اوکراینی توصیف می‌کنند (+)

وال‌استریت‌ژورنال ادامه می‌دهد:

سرهنگ «رودیون کولاگین» فرمانده‌ی توپ‌خانه‌ی تیپ ۹۲ مکانیزه‌ی اوکراین می‌گوید سروکله‌ی پهپادهای بال‌دلتای[۱۸] شاهد-۱۳۶[۱۹]، که با رنگ‌های ارتش روسیه رنگ‌آمیزی شده‌اند و نام آن‌ها را نیز به «جرانیوم-۲» تغییر داده‌اند، بر فراز مواضع زرهی و توپ‌خانه‌ای اوکراین در شهر «خارکیف» در شمال شرقی این کشور[۲۰] پیدا شده است. به گفته‌ی کولاگین، پهپادهای ایرانی (که معمولاً جفت‌جفت پرواز می‌کنند و سپس خودشان را به اهدافشان می‌کوبند) تنها در منطقه‌ی عملیاتی تیپ تحت فرماندهی او، دو هویتزر خودکششی ۱۵۲ میلی‌متری، دو هویتزر خودکششی ۱۲۲ میلی‌متری و همچنین دو نفربر زرهی «بی‌تی‌آر[۲۱]» را منهدم کرده‌اند. سرهنگ کولاگین همچنین می‌گوید روسیه پیش از استفاده‌ی گسترده‌ی کنونی‌اش از پهپادهای شاهد، اقدام به آزمایش آن‌ها کرد و در این آزمایش، یک هویتزر کششی ۱۵۵ میلی‌متری ام۷۷۷ را که آمریکا به اوکراین داده بود، هدف قرار داد.

 یک فروند «شاهد-۱۹۱ صاعقه ۲» در نمایشگاه «اقتدار ۴۰». صاعقه یکی از پهپادهای ساخت ایران از خانواده‌ی شاهد است که طبق گزارش‌های رسانه‌ای، روس‌ها علاقه‌ی زیادی به خرید آن دارند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› یمنی‌ها با پهپادهای چند دلاری ایرانی پدافند چند میلیارد دلاری آمریکایی شکار می‌کنند

وال‌استریت‌ژورنال به نقل از برخی کارشناسان، پهپادهای ایرانی، از جمله شاهد-۱۳۶، را «وزنه‌ی تعادل قدرتمند» روسیه در مقابل سامانه‌های تسلیحاتی پیشرفته‌ی آمریکایی در اوکراین توصیف می‌کند و توضیح می‌دهد که با توجه به اندازه‌ی نسبتاً کوچک و ارتفاع پروازی بسیار پایین این پهپادها، شکار آن‌ها برای سامانه‌های پدافند هوایی اوکراین، بسیار دشوار است. در ادامه‌ی گزارش وال‌استریت‌ژورنال درباره‌ی دلیل پرواز پهپادهای شاهد-۱۳۶ در دسته‌های دوتایی این‌گونه آمده است: «پهپادهای شاهد-۱۳۶ می‌توانند اهداف خود را با کارآمدی بسیار بالا نابود کنند؛ به این‌گونه که یکی از آن‌ها سامانه‌ی راداری را هدف می‌گیرد و دومی به تجهیزات توپ‌خانه اصابت می‌کند.»

سربازان اسرائیلی، ماه فوریه‌ی سال ۲۰۱۶، در جریان مانور مشترک «جونیپر کبرا» میان آمریکا و رژیم صهیونیستی در پایگاه هوایی «ختسور» متعلق به نیروی هوایی این رژیم در مرکز فلسطین اشغالی، از کنار یک پدافند هوایی اسرائیلی «گنبد آهنین» (چپ)، یک پدافند موشکی آمریکایی «ام‌آی‌ام-۱۰۴ پاتریوت» (وسط)، و چند فروند موشک ضدبالستیک آمریکایی-اسرائیلی «پیکان ۳» (راست) رد می‌شوند. مانور جونیپر کبرا هر دو سال یک بار با هدف تقویت آمادگی اسرائیل برای مقابله با حملات بالستیک احتمالی از سوی ایران و ایجاد هماهنگی بیش‌تر میان ارتش‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی برگزار می‌شود. (+)

پرواز یک فروند پهپاد در آسمان شهر «اودسا» در اوکراین در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۲. نیروهای اوکراینی ادعا می‌کنند این پهپاد، یک فروند پهپاد انتحاری «شاهد-۱۳۶» ساخت ایران است که توسط نیروهای روس به پرواز درآمده است. (+)

این روزنامه‌ی آمریکایی اذعان می‌کند: «ایران به عنوان یکی از بااستعدادترین سازندگان پهپادهای جنگی در جهان ظهور کرده است[۲۲]؛ که بخشی از دلیل آن به مهندسی معکوس پهپادهای آمریکایی برمی‌گردد که طی دو دهه‌ی گذشته در عراق و افغانستان از مسیر خود منحرف شده‌اند.» به طور خاص در مورد اوکراین، وال‌استریت‌ژورنال به نقل از یک کارشناس نظامی می‌نویسد: «حضور شاهد-۱۳۶ در جنگ اوکراین بدون شک در حال تغییر طرح‌های عملیاتی کی‌یف است. اندازه‌ی میدان نبرد اوکراین به‌تنهایی دفاع مقابل شاهد-۱۳۶ را دشوار می‌کند. ایران همچنین سامانه‌های ضداختلالی دارد که مقابله با این پهپادها را برای نیروهای اوکراینی سخت کرده است. وقتی یک پهپاد شاهد روی هدفش قفل کرد، دیگر سخت می‌توان جلویش را گرفت.»

در همین‌باره بخوانید:

››  ایران، یک - آمریکا، هیچ؛ بلوف‌های سازنده RQ-4 درباره جنگ با ایران 

›› ایران تنها شکارچی گلوبال‌هاوک آمریکا

›› آیا «شاهین» آمریکایی که شکار ایران شد تله سایبری بود؟

در انتها لازم به ذکر است که گزارش فوق تماماً بر اساس منابع خارجی نوشته شده است. این در حالی است که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران، اخیراً اخبار درباره‌ی تحویل پهپادهای ایرانی به روسیه را «بی‌اساس» توصیف کرد[۲۳]. کنعانی در این‌باره گفت: «ما از ابتدای منازعه تا کنون، همواره سیاست اصولی و روشن خود را مبتنی بر بی‌طرفی فعال و مخالفت با جنگ، و لزوم حل‌وفصل سیاسی اختلافات دو طرف، به دور از خشونت، اعلام کرده‌ایم.» از آن‌جایی که گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی ارسال پهپاد از ایران به روسیه از همان ابتدا توسط وزارت خارجه‌ی آمریکا مطرح شد، اصل این خبر همچنان نیازمند تأیید توسط مراجع ذی‌صلاح، از جمله وزارت خارجه‌ی ایران است.

در همین‌باره بخوانید:

›› پهپاد در ازای سوخو-۳۵/ گمانه‌زنی‌ها درباره معامله تسلیحاتی میان ایران و روسیه