سرویس جنگ نرم مشرق - هرچه به موعد اِعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران (۱۳ آبان ۹۷) نزدیک‌تر می‌شویم، تکاپوی کشورهای مختلف برای ناکام گذاشتن تحریم‌های آمریکا نیز بیش‌تر می‌شود. به طور خاص، سایر امضاکنندگان برجام اکنون برای حفظ توافق هسته‌ای به دنبال راه‌هایی هستند تا تحریم‌های یک‌جانبه واشینگتن علیه ایران را خنثی کنند، چراکه این کشورها معتقدند ماندن در برجام برای تأمین منافعشان ضروری است. با این حال، تنها اعضای دیگر برجام نیستند که به فکر مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران هستند. در گزارش پیش رو شواهدی را بررسی خواهیم کرد که نشان می‌دهد روسیه، چین، و هند چگونه به بی‌نتیجه ماندن تحریم‌های آمریکا علیه صنعت نفت ایران کمک خواهند کرد.

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های منابع خبری-تحلیلی بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ها لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

در همین‌باره بخوانید:

چگونه تحریم‌ها صادرات نفت را حتی یک قطره کم نمی‌کند؟

اقتصاد ایران وسط الاکلنگ آمریکا–اروپا/ راه عبور از تحریم‌های واشینگتن چیست؟

ایران می‌تواند از فناوری «بلاک‌چین» و «ارز دیجیتال» برای دور زدن تحریم‌های آمریکا استفاده کند

روسیه: ویترین نفت ایران؟

روزنامه «تایمز اسرائیل» روز یک‌شنبه، ۲۲ مهر ۹۷، گزارشی منتشر و در آن ادعا کرد ایران و روسیه به توافقی محرمانه دست پیدا کرده‌اند که به موجب آن، مسکو صادرات نفت تهران را تسهیل خواهد کرد [۱] . این روزنامه صهیونیستی گزارش خود را این‌گونه آغاز می‌کند: «طبق گزارش‌های موجود، سندی درون وزارت خارجه اسرائیل هشدار داده است روسیه و ایران در مورد مکانیسمی به توافق رسیده‌اند که هدف آن نجات تهران از تأثیرات تحریم‌هایی است که آمریکا از ماه آینده به قصد فلج کردن صنعت نفت ایران اِعمال خواهد کرد.» تایمز اسرائیل سپس به نقل از شبکه تلویزیونی خبری «هداشات» ادامه می‌دهد: «در این سند «محرمانه [۲] » آمده است که مکانیسم مذکور این امکان را برای ایران فراهم خواهد کرد که نفت خام خود را از طریق دریای خزر به روسیه صادر کند. این نفت خام، سپس در پالایشگاه‌های روسیه پالایش و از آن‌جا به سراسر دنیا صادر خواهد شد. مسکو نیز در عوض، مزیت‌های تجاری و خدماتی مشخص‌نشده‌ای را به ایران ارائه خواهد داد.»

گزارش‌ها حاکی از آن است که سازوکار صادرات نفت ایران از طریق روسیه [۳] ، در سفر ماه سپتامبر ولادیمیر پوتین به تهران و در حاشیه برگزاری نشست سه‌جانبه ایران-روسیه-ترکیه طراحی شده است. سند ادعایی در وزارت خارجه رژیم صهیونیستی نیز هدف این سازوکار را کمک کردن به تهران برای دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه صنعت نفت ایران می‌داند و از سوی دیگر هشدار می‌دهد که «کشورهای اروپایی که هم‌چنان حامی توافق سال ۲۰۱۵ هستند، آماده‌اند تا تلویحاً موافقت خود را با ادامه فروش نفت ایران به کشورهای مختلف در آسیا [علاوه بر استفاده تهران از مکانیسم مشترک با روسیه برای صادرات نفت به نقاط دیگر جهان] اعلام کنند.» این سند هم‌چنین در هشدار به مقامات رژیم صهیونیستی، توافق روحانی-پوتین را توافقی «بسیار بااهمیت» و راهی برای «شکستن دیوار تحریم‌های آمریکا» ارزیابی می‌کند که اگرچه با موضوع صادرات نفت آغاز می‌شود، اما می‌تواند پیامدهای بیش‌تری هم برای مقابله با تحریم‌های واشینگتن داشته باشد.

شبکه هداشات نیز در گزارش خود در همین‌باره، هدف از همکاری‌های روسیه و کشورهای اروپایی با ایران را «جلوگیری از فروپاشی اقتصاد ایران» در اثر تحریم‌ها و در نتیجه پیش‌گیری از خروج تهران از برجام توصیف می‌کند و ایجاد مکانیسم ایرانی-روسی را نشانه‌ای از اشتراک و هم‌سویی منافع میان تهران و مسکو در زمانی می‌داند که رژیم صهیونیستی به دنبال جلوگیری از تعمیق حضور نظامی ایران در سوریه است. تایمز اسرائیل در گزارش خود یادآور می‌شود که پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، روسیه قول داد ضمن نجات برجام از فروپاشی، از روابط اقتصادی خود با تهران نیز محافظت کند [۴] . از سوی دیگر، انتظار می‌رود اتحادیه اروپا نیز تا پیش از اِعمال تحریم‌های نفتی آمریکا، سازوکاری را برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و ادامه تجارت با تهران ایجاد کند [۵] . این اتحادیه قرار است با استفاده از یک سیستم پرداخت مالی مستقل، برقراری روابط تجاری میان کمپانی‌های نفتی و تجاری اروپایی با ایران را ممکن نماید.

چین: شاه‌راه دور زدن تحریم‌ها

علاوه بر روسیه که تایمز اسرائیل مدعی است مخفیانه به دنبال تسهیل صادرات نفت ایران است، فروش نفت به چین نیز یکی از اصلی‌ترین راه‌های خنثی کردن تحریم‌های آمریکاست. روابط واشینگتن با پکن هم‌زمان با روی کار آمدن دونالد ترامپ تیره و تار شد تا جایی که بر اثر سیاست‌های خودخواهانه کاخ سفید و به راه افتادن یک جنگ تجاری کم‌سابقه میان دو کشور، چین اخیراً واردات نفت از آمریکا را به طور کامل متوقف کرد [۶] و گزارش‌هایی خبر از کاهش یا حتی توقف کامل واردات گاز چین از آمریکا [۷] نیز می‌دهند [۸] . آن‌چه در دعوای چین و آمریکا برای ایران اهمیت دارد، فرصت‌های طلایی‌ای است که اکنون برای صادرات انرژی به دومین اقتصاد بزرگ جهان به وجود آمده است.

چین با حدود ۱/۴ میلیارد نفر جمعیت و اقتصادی غول‌پیکر قطعاً به نفت نیاز مبرمی دارد و شواهد نشان می‌دهد برخی از پالایشگاه‌های این کشور با توقف واردات نفت از آمریکا [۹] اکنون به سراغ ایران آمده‌اند [۱۰] . چینی‌ها که تا پیش از این دومین خریدار بزرگ نفت آمریکا بودند [۱۱] ، هم‌زمان با خروج آمریکا از برجام و تهدید کاخ سفید مبنی بر وضع تحریم‌های نفتی علیه ایران، رسماً اعلام کرده بودند که اهمیتی به این تحریم‌ها نمی‌دهند و واردات نفت از ایران را کاهش نخواهند داد [۱۲] . اکنون با تیره‌تر شدن روابط واشینگتن با پکن و گسترده‌تر شدن ابعاد سیاست‌های ضدچینی ترامپ [۱۳] ، زمینه برای افزایش صادرات نفت ایران به چین بیش از هر زمان دیگری فراهم است، چنان‌که «آلکساندر نوواک» وزیر انرژی روسیه می‌گوید افزایش خرید نفت ایران توسط چین می‌تواند تأثیر منفی تحریم‌های آمریکا علیه صنعت نفت این کشور را از بین ببرد [۱۴] .

همین عقیده را در میان کارشناسان آمریکایی نیز می‌توان مشاهده کرد. به عنوان نمونه، اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک که از تأثیرگذارترین اندیشکده‌های این کشور است، در گزارشی که به همین مسئله اختصاص داده است، چین را «راه نجات ایران برای غلبه بر تحریم‌های نفتی» توصیف می‌کند [۱۵] . شورای آتلانتیک در این گزارش توضیح می‌دهد که پکن به دلیل جنگ تجاری‌ای که با آمریکا دارد از هر روشی برای تضعیف دلار هم استفاده خواهد کرد و به این ترتیب، فروش نفت ایران به چین با استفاده از ارزهای محلی دو کشور (چنان‌که محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران پیشنهاد آن را مطرح کرده است [۱۶] ) می‌تواند هم نیازهای نفتی چین را برطرف کند و هم راهی برای دور زدن تحریم‌ها در اختیار تهران قرار دهد.

در همین‌باره بخوانید:

پکن به دنبال افزایش واردات نفت از ایران

ترامپ: هسته‌ای بهانه است، فروش نفت نشانه است

هیاهوی ترامپ برای هیچ؛ چرا «شدیدترین تحریم‌های تاریخ» علیه ایران بی‌فایده خواهد بود؟

چین علاوه بر خرید نفت، به دلایل دیگری هم به برقراری روابط با ایران نیازمند است. ابَرپروژه «کمربند و جاده» پکن، که قرار است به جاده ابریشم جدید تبدیل شود، ناگزیر از ایران عبور می‌کند تا از شمال به دریای مازندران و از جنوب به خلیج فارس، دریای عمان و در ادامه به اقیانوس هند دست‌رسی پیدا کند. در عین حال، چنان‌که اندیشکده شورای آتلانتیک توضیح می‌دهد، چین علاوه بر ارائه یک مسیر مستقیم برای دور زدن تحریم‌ها، حکم «نقشه ب» را هم برای ایران بازی می‌کند. به عنوان نمونه وقتی «توتال» فرانسه از پروژه توسعه پارس جنوبی عقب‌نشینی کرد، بلافاصله صحبت از مشارکت چینی‌ها در این پروژه آغاز شد؛ یا وقتی گمانه‌زنی‌ها درباره تردید هند در ادامه سرمایه‌گذاری برای توسعه بند اقیانوسی چابهار به وجود آمد، هم‌زمان زمزمه‌هایی درباره سرمایه‌گذاری چینی‌ها در این پروژه به گوش رسید. شورای آتلانتیک نهایتاً گزارش خود را با این جمله به پایان می‌رساند: «اگر روابط میان ایران و چین قطع نشود، تحریم‌های آمریکا علیه تهران هرگز تأثیر کاملی نخواهد داشت، و آرزوی دولت ترامپ مبنی بر تحمیل یک توافق جدید [به ایرانی‌ها] هرگز محقق نخواهد شد.»

در همین‌باره بخوانید:

نقش ایران در ابَرپروژه «یک کمربند، یک جاده»/ جاده ابریشم جدید ناچار به عبور از ایران است

ایران؛ پلی برای انتقال انرژی میان دریای مازندران و خلیج فارس

چابهار قلب ترانزیت خاورمیانه است/ رقابت هند و چین بر سر بندر ایرانی

تجارت پاکستان و زیرآبی امارات مقابل چشم ایران در دریای عمان

هند: لذت استقلال مقابل آمریکا

چین و روسیه به دلیل رقابت با آمریکا در مسائل مختلف، به سوی همکاری با ایران سوق پیدا کرده‌اند، اما هند نیز برای اتخاذ مواضع اخیر خود در مقابل آمریکا، دلایل خودش را دارد. دهلی‌نو پس از اعلام خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اِعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، ابتدا از درِ توافق و تسامح با دولت ترامپ وارد شد و تقاضای معاف شدن از تحریم‌های ضدایرانی را مطرح کرد. با این حال، هندی‌ها طی روزهای اخیر رسماً پا جای پای چینی‌ها گذاشته و رسماً اعلام کرده‌اند [۱۷] به واردات نفت از ایران ادامه خواهند داد [۱۸] . دهلی‌نو که علناً وارد فاز بی‌توجهی به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا شده، طعم «استقلال [۱۹] » را چشیده و علاوه بر خرید نفت از ایران، قرارداد خرید اس-۴۰۰ [۲۰] و تقویت همکاری‌ها در زمینه فضایی [۲۱] را نیز با روسیه نهایی کرده است.

​

​

هندی‌ها علاوه بر واردات میلیون‌ها بشکه نفت خام از ایران طی ماه اکتبر، سفارش خرید دست‌کم ۹ میلیون بشکه نفت از تهران را نیز برای ماه نوامبر (که تحریم‌های نفتی آمریکا در اوایل آن اجرایی می‌شود) ثبت کرده‌اند. با این حال، همکاری‌های هند با ایران به حوزه نفت هم محدود نمی‌شود. چنان‌که گفته شد، سرنوشت سرمایه‌گذاری هند در پروژه توسعه بندر چابهار مدتی نامشخص بود، اما طی روزهای گذشته، گزارش‌ها نشان می‌دهد این پروژه اخیراً با سرعت بیش‌تری در حالی پی‌گیری است [۲۲] . هندی‌ها برای استفاده از بندر چابهار نیز درخواست معافیت تحریمی از آمریکا کرده بودند، اما در این مسئله هم منتظر پاسخ واشینگتن نمانده‌اند. این در حالی است که کارشناسان معتقد بودند هم در موضوع قرارداد اس-۴۰۰ [۲۳] با روسیه و هم در مسئله خرید نفت از ایران [۲۴] و استفاده از بندر چابهار [۲۵] ، هندی‌ها ممکن بود از آمریکا معافیت دریافت کنند.

علاوه بر همه این‌ها، اقدام دیگری که هندی‌ها نشان می‌دهند آماده‌اند برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی واشینگتن انجام بدهند، کنار گذاشتن دلار در تجارت بین‌المللی است. روزنامه «تایمز هند» اخیراً به نقل از یک «مقام آگاه» در دولت این کشور گزارش داد که هیأتی متشکل از اعضای بانک مرکزی و وزارت اقتصاد هند موظف شده‌اند راه‌های استفاده از ارز داخلی یا تبادل کالا برای برقراری روابط تجاری با کشورهای تولیدکننده نفت خام مانند ایران، روسیه و ونزوئلا را بررسی کنند [۲۶] . این اقدام هند [۲۷] ، هم‌زمان و هم‌راستا با سایر اقدامات یک‌جانبه [۲۸] ، دوجانبه [۲۹] و چندجانبه مشابه [۳۰] میان کشورهای مختلف (از جمله ایران و روسیه [۳۱] ) برای رهایی از سلطه دلار بر بازار بین‌المللی است؛ اقداماتی که چه به شکل عقد قرارداد برای استفاده از ارزهایی غیر از دلار [۳۲] و چه به شکل فروش سهام توسط بزرگ‌ترین سهام‌داران بین‌المللی (از جمله روسیه [۳۳] ، چین و ژاپن [۳۴] ) در آمریکا، در حال انجام است و بزرگ‌ترین بانک‌های آمریکایی از جمله «گلدمن‌ساکس» نیز به کارآمد بودن آن‌ها اذعان کرده‌اند [۳۵] .

در همین‌باره بخوانید:

تحریم ایران دلار را نابود خواهد کرد/ به صفر رساندن صادرات نفت ایران غیرممکن است

تحریم‌های نفتی بهترین فرصت برای منزوی کردن آمریکاست

اتاق جنگ آمریکا علیه ایران کجاست و در رأس آن چه کسانی هستند؟

سیاست‌های آمریکا درباره جمهوری اسلامی «رؤیای نشئگی» است

مسیر هموار برای مقابله با تحریم‌های آمریکا

ماشین تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا [۳۶] علیه کشورهای مختلف، به خصوص در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، تا کنون نتیجه‌ای جز انزوای این کشور نداشته است. واشینگتن اکنون در باتلاقی فرو می‌رود که دست و پا زدن (چه از موضع ضعف با کوتاه آمدن مقابل کشورهای دیگر [۳۷] و چه از موضع قدرت با تهدید نظامی کشورها [۳۸] ) تأثیری در نجاتش از این باتلاق نخواهد داشت. اگرچه این تحریم‌ها موجب شادی متحدان اندک آمریکا در عربستان یا فلسطین اشغالی می‌شوند [۳۹] ، اما از یک سو بحران در روابط واشینگتن-ریاض بر اثر پرونده مرگ احتمالی «جمال خاشقجی» خبرنگار منتقد آل‌سعود و از سوی دیگر ناتوانی رژیم صهیونیستی در اثرگذاری بر تحولات خاورمیانه، به تدریج به ترامپ خواهد فهماند که سگ‌های افسارگسیخته‌اش از پس دفاع از «امنیت ملی» آمریکا برنخواهند آمد.

در طرف دیگر، شکل‌گیری ائتلاف‌های گسترده بین‌المللی علیه کاخ سفید که اکنون مقابله با تحریم‌های آمریکا نیز در دستورکار آن‌ها قرار گرفته [۴۰] ، موجب بروز زمینه‌های جدید همکاری میان کشورهایی شده است که دست‌کم در یک نقطه، اشتراک دارند: مقابله با آمریکا. در همین راستاست که ایران و چین همکاری‌های دوجانبه به خصوص در زمینه انرژی را افزایش می‌دهند (چنان‌که اعزام یک «ناوگان عظیم» نفت‌کش با ۲۰ میلیون بشکه نفت از ایران به چین نشان می‌دهد [۴۱] )، هند اکنون وارد یک درگیری مستقیم با آمریکا بر سر نفت ایران می‌شود [۴۲] ، چین [۴۳] و روسیه تجارت دوجانبه را بیش از پیش جدی می‌گیرند [۴۴] ، و کشورهای دیگری مانند ونزوئلا نیز که سال‌هاست هدف تحریم‌های آمریکا هستند، بالأخره چاره را در دل کندن و ناامید شدن از کاخ سفید [۴۵] و بلکه مقابله مؤثر با واشینگتن می‌بینند [۴۶] .

​

​

اگرچه آمریکا علیه کشورهای متعددی تحریم وضع کرده است، اما جمهوری اسلامی ایران به عنوان اصلی‌ترین هدف تحریم‌های یک‌جانبه واشینگتن می‌تواند و باید نقشی اساسی در اقدامات مقابله‌ای با این تحریم‌ها ایفا کند. بر همین اساس، تحریم‌های جدید [۴۷] علیه تهران [۴۸] (که وزارت خارجه، آن‌ها را «جنگ روانی» توصیف می‌کند [۴۹] ) بار دیگر ضرورت تقویت همکاری‌های بین‌المللی ایران با کشورهای دیگر برای مقابله با سیاست‌های خودخواهانه و یک‌جانبه‌گرایانه کاخ سفید را نشان می‌دهد. هم‌چنان‌که روسیه خلاص شدن از وابستگی به دلار را هم‌تراز با تأمین «امنیت ملی» خود می‌داند [۵۰] ، دولت ایران هم باید همکاری با کشورهای هم‌سو در این زمینه را اصلی‌ترین وظیفه خود برای تضمین کشور مقابل تأثیر تحریم‌های آمریکا بشمارد؛ وظیفه‌ای که به نظر می‌رسد دست‌نیافتنی باشد.

نشانه‌های شکست آمریکا در سیاست تحریم ایران از همین الآن پدیدار شده‌اند. به عنوان مثال، سعودی‌هایی که قرار بود کاهش یا قطع صادرات نفت ایران را با افزایش تولید جبران کنند، از انجام این کار ناتوان هستند [۵۱] و اخیراً تلاش محمد بن سلمان برای به راه انداختن میدان نفتی مشترک با کویت برای تأمین بخشی از نفت مورد نیاز بازار نیز بار دیگر ناکام ماند [۵۲] . اکنون «برایان هوک» نماینده ویژه امور ایران و رئیس «گروه اقدام ایران» در دولت آمریکا می‌گوید کشورش مجبور است با افزایش تولید نفت، خودش فکری برای حفظ ثبات در بازارهای جهانی پس از اِعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران بکند [۵۳] . البته هنوز مشخص نیست، دولت ترامپ با افزایش قیمت نفت [۵۴] بر اثر سیاست‌های یک‌جانبه‌اش چگونه کنار خواهد آمد [۵۵] و جواب مصرف‌کنندگان نفت را چگونه خواهد داد [۵۶] .

در همین‌باره بخوانید:

«برایان هوک» کیست و در «گروه اقدام ایران» چه مأموریتی دارد؟